Bulut
Bulut, serbest bir hava kütlesinde toplanmış, gözle görülebilir[1][2] su damlacıkları, buz kristalleri veya her ikisinin karışımından oluşan yapıdır. Bulutlar yer seviyesinden yüksekte bulunur.[1][2] Yer seviyesinde oluşan sığ bulut katmanları ise sis olarak adlandırılır.[2]
Atmosferde yoğunlaşan su buharı küçük su damlacıklarını ve genellikle 0,01 mm çapındaki[] buz kristallerini meydana getirir. Milyarlarca damlacık ve kristal bir arada bulut denilen yapıyı oluşturur. Bulutlar tüm görünür dalga boyutlarını yansıtır. Genellikle beyazdır ancak gri veya siyah olarak da görünebilirler. Gri ya da siyah görünmelerinin sebebi, kalınlıkları nedeniyle güneş ışığının geçmesine izin vermemeleridir.[]
Adlandırma
Bulutlar görünüşlerine göre adlandırılırken başlıca dört Latince kökenli kelime ve bunlardan türetilmiş ekler kullanılır:
- Sirrüs ailesi: Cirrus sözcüğü Latincede "kıvrım" veya "bukle" anlamına gelir.[3] Birleşik isimlerde sirrüs sözcüğü bazen sirro- şeklinde önek olarak kullanılır: sirrostratüs vs. Sirrüs ailesindeki bulutlar bazen "lifli"[4] veya "at kuyruğu"[3] şeklinde tanımlanırlar.
- Kümülüs ailesi: Cumulus sözcüğü Latincede "yığın" anlamına gelir ve bir şeyin birikmesini anlatmakta kullanılır.[5] Birleşik isimlerde kümülüs sözcüğü bazen kümülo- şeklinde önek olarak kullanılır: kümülonimbüs vs.
- Stratüs ailesi: Stratus sözcüğü Latincede "yayılmış" anlamına gelir.[6] Birleşik isimlerde stratüs sözcüğü bazen strato- şeklinde önek olarak kullanılır: stratokümülüs vs.
- Nimbüs ailesi: Nimbus sözcüğü Latincede "bulut" veya "hale" anlamına gelir.[6] Birleşik isimlerde stratüs sözcüğü bazen nimbo- şeklinde önek olarak kullanılır: nimbostratüs vs. Nimbüs ailesi "yağış taşıyan" bulutlardır.[4]
Bunlar haricinde kullanılan bir diğer önek olan alto- Latince altus "yüksek" sözcüğünden gelmesine rağmen[7] adında alto bulunan bulutlar genellikle orta seviye bulutlarıdır.[2]
Başlıca bulut tipleri
Bulutlar deniz seviyesinden yüksekliklerine göre[4] yüksek, orta ve alçak derece bulutları olmak üzere 3 ana gruba ayrılırlar. Yaygın sınıflandırma şöyledir:[2]
- Yüksek seviye 5–13 km (16.500-42.500 ft)
- Orta seviye 2–7 km (6.500-23.000 ft)
- Alçak seviye 0–2 km (0-6.500 ft)
Başlıca on adet bulut tipi vardır: sirrüs, sirrokümülüs, sirrostratüs, altokümülüs, altostratüs, nimbostratüs, stratokümülüs, stratüs, kümülüs ve kümülonimbüs.[2][8][9] Bulutlar fiziksel özelliklere göre sınıflandırılırlar. Bulut adları genellikle Latince kökenlidir. Bulut isimlerini şöyle sıralayabiliriz;
Stratüs, Kümülüs, Staratokümülüs, Kümülonimbüs, Altastratüs, Nimbastratüs, Altokümülüs, Sirrostratüs, Altokümülüs, Sirrus.
Stratüs:
Bulutlardan en alçakta bulunan tür stratüstür. Genellikle geniş bir alana yayılan stratüsler gri tonlarda olur. Bu bulutlara deniz kıyılarında ve dağ eteklerinde sık rastlayabilirsiniz. Çiselemeye neden olan stratüsler, atmosferin yere yakın bir katmanının soğumasıyla oluşur.
Kümülüs:
Kümülüs de alçakta bulunan bir bulut türüdür. Kümülüsler çok soğuk havalarda buz kristalleri bulundurabilir. Bu yoğun bulutların beyaz renkli üst kısmı karnabahara benzetilir. Alt kısımları daha koyu renkli olabilir. Küme, kubbe ya da kule benzeri şekiller alarak büyür ve yağışlara neden olurlar. Atmosferin yere yakın katmanlarında havanın soğumasıyla oluşurlar.
Stratokümülüs:
Gri tonlarda ya da beyaz, katmanlı ve yuvarlak kütlelerden oluşan bu bulutlar genellikle yağışa neden olmazlar. Kümülüsler yayılıp bu bulutları oluşturabilir.
Kümülonimbüs:
Bu bulut da alçak bulut cinslerinden. Koyu renkli ve büyük olmaları bu bulutların en belirgin iki özelliği. Biçimi sürekli değişen bu bulutlar, yukarı doğru büyüdüğü için alçak bulut seviyesinden yüksek bulut seviyesine kadar uzanır. Kümülüslerin yukarı doğru genişlemesiyle oluşabilir ve sağanak yağışlara neden olabilir.
Altostratüs:
Orta yükseklikteki bulut cinslerinden biridir. Bu bulutlar gökyüzünün büyük bir bölümünü kaplar ve gri ya da mavi tonda olur. Tabakalar hâlindeki, çizgili yapıdaki altostratüsler hafif bir yağmura ya da kara neden olur. Geniş bir alana yayılmış hava katmanının yavaş yavaş yükselmesiyle veya nimbostratüslerin incelmesiyle oluşurlar.
Nimbostratüs:
Orta yükseklikteki bulut cinslerindendir. Bu gri bulutlar Güneş'i örtüp kaplamasıyla bilinir. Bu bulut türü de yukarıya doğru büyür ve alçak bulut seviyesinden yüksek bulut seviyesine kadar uzanır. Sürekli yağan yağmura ya da kara neden olmasıyla öne çıkar. Altostratüslerin kalınlaşmasıyla oluşur.
Altokümülüs:
Bir diğer orta yükseklikteki bulut türü ise altokümülüstür. Bu bulutlar gri tonlarında ya da beyaz olur. Katmanlı, parçalı bir görünümüne sahip olan altokümülüsler sıcak havalarda bir fırtınaya işaret edebilir. Geniş bir hava kütlesinin yükselerek soğumasıyla oluşabilirler.
Sirrostratüs:
Yüksek bulut cinslerinden bu bulut saydam, ince bir tabakada gibi görünür. Bu bulutlar gökyüzünde her yeri kaplayabilir. Güneş ya da Ay etrafında hale oluşturabilir.
Sirrokümülüs:
Bu bulut da yüksek bulutlardan biri. Altokümülüs bulutuyla karıştırılabilen bu bulut tamamen beyaz olmasıyla ondan ayrılır. İnce ve parçalı olan bu bulutlar açık havanın habercisidir. Altokümülüs parçalarının küçülüp yükselmesiyle oluşabilirler.
Sirrus:
En yüksekte bulunan bulut cinslerinden biridir. İnce, lifli ya da parçalı bir görünümüne sahip olan bu bulutlar beyaz olur. Açık havada görülür. Sirrostratüslerin değişime uğramasıyla oluşurlar.
Yağmur Nasıl Yağar?
Gökyüzünde yükseklere çıkıldıkça hava soğuduğundan havadaki su buharı yoğunlaşır ve küçük damlacıkları oluşturur. Damlacıklar bir araya gelerek bulutları oluşturur. Bulutların içindeki küçük damlacıklar bir araya geldikçe büyür ve yağmur damlalarını oluştururlar. Damlalar büyüyüp ağırlaştıkça yer çekiminin etkisiyle artık bulutta duramaz ve yağmur olarak yağar.
- Stratüs fraktüs ve kümülüs fraktüs: Ns ve As altında bulunan parçalı bulutlardır. Cb civarında da görülebilirler.[10]
- Kastellanus: Kümülüs ailesinden küçük, kule şeklinde bulutlardır. Ortak bir taban üzerinde birleşirler ve orta seviyede oluştuklarında kararsız bir atmosferin habercisidirler.[10]
- Lentikülaris: Lens şeklinde, dağ üzerinde oluşan bulutlardır. Kuvvetli rüzgârlar nedeniyle oluşurlar ve "kararlı" bir atmosferin ve dağ dalgalarının habercisidirler.[10]
Fotoğraflar
Süper hücre olarak bilinen bulut şekli
Alacakaranlıkta bulutlar
Duvar bulutu
Cumulonimbus
Cumulonimbus incus
Swifts Creek, Victoria, Avustralya'da kümülüsler
Türkiye'de bir kümülüs bulutu
Bulutlar (Günbatımı)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Pooley, Dorothy ve Robert Seaman. The Air Pilot's Manual 2: Aviation Law & Meteorology. 10. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing, 2011.
- ^ a b "cloud." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ a b c d e f "cloud." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
- ^ a b "cirrus." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ a b c Pooley's, sf 235
- ^ "cumulus." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ a b "stratus." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ "altostratus." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ Pooley's, sf 235-237
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
- ^ a b c Pooley's, sf 237
