Altay dilleri ilk olarak 18. yüzyılda ileri sürülmüş Avrasya'da yaygınca konuşulan Türk dilleri, Moğolca, Tunguzca ve bazen Japonca, Korece ve Aynu dillerinin ortak bir ataya sahip olduklarını savunan varsayımsal bir dil ailesidir.
Hiung-nu, Türkçe tarihyazımında bilinen isimleri ile Büyük Hun İmparatorluğu veya Asya Hun İmparatorluğu, eski Çin kaynaklarına göre MÖ 3. yüzyıl ile MS 1. yüzyılın sonları arasında doğu Avrasya bozkırlarında yaşamış göçebe halklardan oluşan kabileler konfederasyonudur. Bilinen ilk Türk devletidir. Hiung-nu halkı hakkındaki bütün bilgiler dağınık Çin kaynaklarına ve arkeolojik bulgulara dayanmaktadır. Dilleri hakkındaki değişik varsayımlar, Çin kaynaklarında bulunabilen çoğunluğu kişi ve unvan adları olan sözcüklere dayanmaktadır. Dillerindeki sözcüklerin Çin lehçelerindeki transkripsiyonlarına göre dillerinin Türk, İrani, Moğol, Ural, Yenisey kökenli veya yalıtık dil olduğuna ve hatta halkın çok uluslu olduğundan dilin de karışık bir dil olabileceğine dair görüşler bulunmaktadır.
Usun ya da Wusun ya da Vusun,, Han Hanedanı döneminde yaşamış göçebe-yarı göçebe Türk veya Hint-Avrupa kökenli bir halk. Çin kaynaklarının aktardığına göre Çin'in kuzey batısında Yüeçiler'e yakın bir bölgede yaşamış, Yüeçiler tarafından yenilgiye uğratılınca MÖ 176 yıllarında Hiung-nu'ların egemenliğine girmiş, daha sonra İli Nehri ve Issık Göl bölgesine yerleşmiş ve en azından beş yüzyıl boyunca bölgedeki gücünü korumuştur.
Bozkurt, Türk, Moğol ve Altay mitolojisinde kutsal hayvan ve ulusal sembol. Boskord ve Pusgurt olarak da söylenir. Bozkaskır, Çalkurd sözcükleri yine aynı anlama gelir. Moğollar, Börteçine derler. Gökkurt veya Gökbörü, Kökbörü betimlemesi de yine niteleyici olarak kullanılır.
Pazırık Kurganı, Altay bölgesinde, MÖ 3. ve 6. yüzyıllara ait İskit sanatının, özellikle halı ve küçük el sanatlarının, örneklerinin bulunduğu bölge. Pazırık Kurganı, bölgede ele geçirilen objeler ve eserlerden dolayı UNESCO Dünya Mirası Bölgelerinden birisidir.
Bozkır İmparatorluğu Türk ve Moğol topluluklarında bilinmeyen bir tarihte geliştirilmiş(büyük ve en az 2000 yıl boyunca Avrasya'nın büyük bir kısmı üzerinde bir yönetim sistemidir.
Panu, Kuzey Hiung-nu tanhu.
Vey veya başka tarihsel kaynaklara göre
Kuzey Vey
Toba Vey
Yuan Vey olarak da bilinir. Hanedanlık, Siyenpiler'in Toba (Tabgaç) klanı tarafından kuruldu. Kuzey ve Güney hanedanları döneminde 386'dan 535'e kadar Kuzey Çin'i yöneten ilk hanedandır. "Siyasi kargaşa ve yoğun sosyal ve kültürel değişim çağının bir parçası" olarak tanımlanan Kuzey Vey hanedanı, özellikle 439'da Kuzey Çin'i birleştirmesi, kaotik On Altı Krallık dönemini sona erdirmesi ve 485'teki reformlarla kırsal alan üzerindeki emperyal kontrolü güçlendirmesiyle dikkat çekmektedir. Kuzey Vey, kendilerini Çin kültürünün gerçek savunucuları olarak gören Güney hanedanlarının yazarları tarafından "Örgülü Barbarlar" olarak anılıyordu.
Tiele (Çince: 丁零; pinyin: Dīnglíng, Wade-Giles: Dinlin, Kaoçe, Chile, Tiele, ayrıca moğollarda tegreg, tarihi Türk topluluklarındandır. Dinlinler aslen, güney Sibirya'da Lena Nehri boyunca, Baykal Gölü'nün batısında yaşarlardı. Millat'tan önce 3. yüzyılda, batıya doğru yayılmaya başladılar ve Hiung-nu imparatorluğunun bir parçası oldular.
Pazırık halısı, Altayların Pazırık bölgesinde keşfedilen ve Pazırık Kurganı bölgesinde yapılmış, bilinen tarihin en eski halılarıdır.
Kurgan veya Korgan özellikle Orta Asya ve Doğu Avrupa'daki yığma tepe ve höyük şeklinde bulunan genellikle tahtadan yapılmış mezarlar için kullanılan bir tümülüs türü.
Karadeniz-Hazar stepleri veya diğer ismiyle Pontus stepleri, Moldova, Kuzey Kafkasya, Güney Ukrayna, Güney Rusya ve Kazakistan'ın kuzeybatısının küçük bir bölümünü kapsayan, Avrasya steplerinin bir parçası olan geniş bir bozkır arazisidir. Palearktik biyocoğrafik bölgesinin de bir parçası olan bozkırlar, ılıman çayır, savan ve çalılık biyomlarını içerir.
Maykop kültürü, Tunç Çağı'nda Batı Kafkasya bölgesinde hakim olmuş başlıca arkeolojik kültürlerinden biriydi.
Altay Dağları Muharebesi, MS 89 Haziran'ında Han Hanedanı tarafından Kuzey Hiung-nu'ya karşı başlatılan büyük bir seferdi. Savaş Dou Xian yönetiminde Han Hanedanı için başarıyla sonuçlandı.
Kuzey Şanyu, MS 1. yüzyılda yaşayan, isimsiz ve belirsiz bir şanyu veya Hiung-nu hükümdarıydı.
Kuray Kurganları, Güney Altay ve Batı Tuva arasında bulunan Tiele-Türk kurgan kültürü Kurganlarda; yaylı toka (Kurgan-I/II), üzengiler (K-II), ıslık topları ve bilemek için bir eğe (K-II), balta (K-II), metal plaka (K-II), iki deri kemer, demir saplı bıçaklar (K-II), iğne kasası (K-III), altın plaka (K-III), eyer (K-III), gümüş/altın küpe (K-IV/VI), savaş baltası (K-IV), demir ataş (K-IV), çakmaktaşı (K-IV), kayış ucu (K-IV) tahta tarak (K-VI) ve değirmen taşları bulunmuştur.
Yufuluo, Güney Hiung-nu'nun tanınmayan şanyusuydu. Saltanatı MS 188'den MS 195 yılında ölümüne kadar sürmüştür.
Birinci siyenpi dönemi veya Siyenpi imparatorluğu veya Xianbei konfederasyonu, günümüz Moğolistan'ında, İç Moğolistan'da, kuzey Sincan'da Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Kuzeydoğu Çin'de, Gansu'da, Buryatia'da, Zabaykalsky Krai'de, Irkutsk Oblast'ta, Tuva'da, Altay Cumhuriyeti'nde ve doğu Kazakistan'da ms 93'ten 234'e kadar var olan göçebe bir imparatorluktu. Etnik yapısı konusunda Moğol tezi, Tunguz tezi, Moğol ve Türk boylardan oluşan bir konfederasyon olduğuna dair tez de vardır. Wilhelm Barthold Siyenpilerin Şüphesiz Türk Kökenli bir kavim olduğunu belirtmiştir.
Kökel Kurganı, modern Tuva Cumhuriyeti bölgesinde, Güney Sibirya'dan gelen bir Hiung-nu sonrası kurgandır. Bu kurgan, geçici olarak Hiung-nu'nun çöküşü ile İlk Türk Kağanlığı'nın yükselişi arasındaki dönemde yer almaktadır. Rus arkeolojisinde "Hunno-Sarmatya dönemine" ait olduğu kabul edilmektedir.
Kök-Paş Kurganı, Altay dağlarında Hunno-Sarmatya döneminde gelişen bir arkeolojik kurgandır. Kök-Paş anıtları MS 3. yüzyılın ikinci yarısında Altay dağlarında ortaya çıkmış ve Bulan-Koba Kurganı ile bir arada yaşamıştır.