Budin Kuşatması (1598)
| Budin Kuşatması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı | |||||||
 Budin Kuşatması-1598 (Johann Siebmacher) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu Avusturya Arşidüklüğü |  Osmanlı İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Arşidük Matthias Adolf von Schwarzenberg | Mihalıçlı Ahmet Paşa Dev Süleyman Paşa | ||||||
| Güçler | |||||||
| 80.000 | 5-6.000 | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 8-10.000 ölü | 2-3.000 ölü | ||||||
Budin Kuşatması, 1593-1606 Osmanlı-Kutsal Roma İmpratorluğu Savaşı'nda evre.
Avusturya Arşidükü Matthias ve Adolf von Schwarzenberg komutasındaki Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ordusu Budin'i 5 Ekim-2 Kasım 1598 tarihlerinde kuşattıysa da kaledeki Osmanlı garnizonuna yenilerek çekildi.
Kuşatma öncesi
1598 sefer mevsiminde Satırcı Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu isyan halindeki Erdel Prensliği üzerine Belgrad'dan kuzeydoğuya yürürken, Avusturya Arşidükü Matthias ve Adolf von Schwarzenberg komutasındaki 80.000 kişilik Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ordusu ise batıdan hücuma geçti ve Osmanlıların 1593'te ele geçirdikleri Bespirim ve Palota ile 1594'te ele geçirdikleri Yanıkkale ve Tata'yı geri aldı.[1]
Kuşatma
İleri harekâtını sürdüren Alman ordusu Eylül ortalarında Vaç'ta toplandı ve Harp Şurasında Budin'i kuşatmaya karar verdi. 3 Ekim'de Szentendre'de Tuna'nın sağ kıyısına geçen ordu, Türk öncü birlikleri ve Tuna'daki İnce Donanma tarafından keşfedildi. 4 Ekim'de Budin önlerine ulaşan Alman ordusu kuşatma hazırlıklarına başladı.
Albay Ruppert Eckenberg komutasındaki 50'si ağır kuşatma topundan oluşan 140 topluk ateş gücü 5 Ekim sabahından itibaren Budin kalesinin kuzey-kuzeydoğu yönünden yoğun bombardımana başladı. Yaklaşık 6.000 kişiden oluşan Osmanlı garnizonunun direnişine rağmen (hamamların da bulunduğu) Vizivaroş ve (Gül Baba Türbesinin bulunduğu) Krisztinavaroş'u ele geçirdiyse de, ertesi gün Vizivaroş tarafından yapılan hücum başarısız oldu ve büyük kayıplara maloldu. Macar Hajdukların Taban tarafına 6 Ekim'de, Alman ordusunun ise 8 Ekim'deki hücumları da püskürtüldü.
9 Ekim'de Avusturya Arşidükü Matthias Budin'e gelerek komutayı devraldı. Ertesi gün kuzeyden Vizivaroş bölgesinden yoğun bombardımanla birlikte üç yürüyüş kolu marifetiyle genel taarruz başladı. Tuna'ya yakın olan sol kanat Vizivaroş'a girdiyse de, Budin ve Peşte'yi bağlayan köprüyü imha etmeyi başaramadı. Yoğun bombardımanın ardından saat 15.00 civarında Alman ordusunun piyade hücumu başladı. Sol kanatta Leo Gall, Heinrich Übertick ve Johann Petz ile Macar süvarilerinin komutanı Miklós Pálffy, merkezde Schultz ve Russwurm, sağ kanatta ise Albay Johann Friedrich Mersberg komutasındaki (emrinde bir Fransız alayı de vardı) birliklerden Albay Petz'in komutasındakiler kaleye girmeyi başardı. Türk garnizonunun bir bölümü İç Kale'ye diğer bölümü ise köprü üzerinden Peşte'ye çekildi ve köprüyü havaya uçurdu. Dış Kale ve varoşlardaki çarpışmalarda Maraş Beylerbeyi Sinan Paşa ölürken, Bosna Beylerbeyi Tiryaki Hasan Paşa ve Semendire Sancakbeyi Mehmet Bey yaralandı.[2]
Alman ordusu vakit kaybetmeksizin 11 Ekim'de İç Kale'yi kuşattı ve ele geçirdiği şehri yağmalamaya başladı. Halkın da İç Kale'ye sığınması üzerine garnizonda su sıkıntısı ortaya çıktı. Bununla birlikte, aynı gün başlayan soğuklar da kuşatanların koşullarını zorlaştırmaya başladı. Keza aynı gün kaledeki garnizonun komutasını Mihalıçlı Ahmed Paşa'dan Temeşvar Beylerbeyi Dev Süleyman Paşa devraldı.[3] Bu sırada Varad'ı kuşatan Osmanlı komutanı Satırcı Mehmed Paşa ve Kırım Hanından yardım istendi. Kırım Hanı 7.000 atlı gönderdiyse de bunlar Ekim ortasında başlayan şiddetli yağmurlarla yolların balçığa dönüşmesiyle Budin'e ulaşmakta zorlandılar.
12 Ekim'de Alman ordusunun Türk topçusunun yoğunlaştığı kuzey surlarına yönelik bombardımanı etkisiz kalırken, metris kazan istihkâmcılar da Türk toplarının ateşiyle ağır kayıplar verdi. 13 Ekim'de Macar birlikleri ise ağır kayıplara karşın Osmanlıların ince donanmasının önemli bölümünü tahrip etmeyi başardı.
Buraya kadar Alman ordusunun kuşatması başarılı ilerlemişti. Ancak İç Kalenin kuşatılmaya başlamasıyla harekâtın gidişatı giderek olumsuz bir hal aldı. 14 Ekim'de Arşidük Matthias'ın Osmanlı garnizonuna teslim olma çağrısı reddedildi. 17 Ekim'de ise kalenin muhtelif yönlerinden yoğun topçu ateşi ve lağım faaliyeti başladı, ancak piyade hücumu başarısız oldu. 19 Ekim'de teslim olma çağrısı Osmanlılarca tekrar reddedildi ve piyade hücumu yağmurların başlamasıyla bir kez daha başarısızlıkla sonuçlandı.[4]
Almanların lağım faaliyetine Osmanlı garnizonu karşı lağım faaliyetleriyle karşı koyduğu gibi, 24 Ekim'de (Almanların mevsim başındaki Tata ve Yanıkkale kuşatmalarında başarılı olan) ana kapıyı patlatan saldırı da püskürtüldü. Arşidük Matthias 25 Ekim'de planlanan genel taarruzu iptal etmek zorunda kaldı. 26 Ekim'de İç Kalenin sur muhafızlarına yönelik taarruz denemesi ise Alman ordusuna büyük zayiat verdirdi.
Kuşatmanın kaderini tamamen değiştiren gelişme ise Serdar Satırcı Mehmed Paşa'nın Varad Kuşatması'nı sonlandırarak ana Osmanlı ordusuyla Budin'e yardıma yönelmesi oldu. Bu haberin Alman kampına ulaşmasının ardından Budin Kalesini ele geçirme umudunu tamamen yitiren Arşidük Matthias 27 Ekim'de kuşatmanın kaldırılması emrini verdi. 29 Ekim'de yaralıların nakli ve bataryaların sökülerek cephe gerisine taşınması faaliyetine başlayan Alman ordusu 2 Kasım'da kalenin önünden tamamen ayrılarak (1595'ten beri Alman işgalindeki) Estergon'a doğru çekildi.[5]
Kuşatma sonrası
Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun Budin kuşatması (1542'de büyük bir bozgunla sonuçlanan girişimden sonra) 56 yıl sonra bir ilkti. Bununla birlikte, Arşidük Matthias'ın (Yanıkkale, Tata, Bespirim ve Palota'nın geri alınmasıyla) başlangıçta başarılı gelişen seferi Budin önünde yenilgiye uğradı.
Bununla birlikte, Satırcı Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun Erdel Harekatı da (Çanad, Nagylak ve Arad'ın ele geçirilmesiyle) başlangıçta başarılı geliştiyse de (sadece 3 top getirilmesi nedeniyle) Varad alınamadığı gibi, Budin'e ulaşmaya çalışan ordu büyük zahmetler çekmiş, ardından ise kışlamak için Belgrad'a yönelmişti. Gerek harekâtın başarısızlığı, gerek Kırım Hanı II. Gazi Giray'a Osmanlı toprağı Silistre'yi arpalık olarak verdiğinin öğrenilmesi üzerine Serdar Satırcı Mehmed Paşa idam edildi[6]
Budin Kuşatması ayrıca; Avrupa ordularında Erken Modern Dönemde gözlemlenen köklü değişiklikleri ifade eden Askerî Devrim bağlamında Türk-Alman etkileşimi bağlamında da önem taşımaktadır. Nitekim, Alman ordusu 1598'de kalelerin ana kapılarını hava uçurmak amacıyla kullandığı dev patlayıcıyı Tata ve Yanıkkale kuşatmalarında başarılı şekilde kullanmışlar ve Türk birliklerinde şaşkınlığa sebep olmuşlardı.[7] Düşen şarapnel parçalarından yeni silahı inceleyen Osmanlılar benzerlerini imal ettiler ve Dev Süleyman Paşa Alman ordusunun 1602 yılındaki müteakip Budin Kuşatması'nda bu silahı bilfiil Almanlara karşı başarıyla kullandı[8]
Kaynakça
- ^ "Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi - Osmanlı Devri - Osmanlı-Avusturya Harbi 1593-1606", Genelkurmay Basımevi (1985), s.118-119
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.7, s.226
- ^ "Mufassal Osmanlı Tarihi", Tan Basımevi, İstanbul, c.3, s.1645
- ^ "Hungarian Ottoman Wars, "The sieges of Buda and Varad Castles-1598"". 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.
- ^ "József Bánlaky: Macaristan Askerî Tarihi (Macarca)". 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.
- ^ "Naima Tarihi", Naima Mustafa Efendi, (nşr., Zuhuri Danışman), İstanbul (1968), c.2, s.220
- ^ "Topçular Kâtibi Abdülkâdir Kadri Efendi Tarihi", (ed. Z. Yılmazer), Türk Tarih Kurumu, Ankara (2013), s.234
- ^ "A Contribution to the Military Revolution Debate: The Janissaries Use of Volley Fire during the long Ottoman-Habsburg War of 1593-1606 and the Problem of Origins", Günhan Börekçi, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, c.59, Sy.4 (2006), s.428
