Briç

Briç, İskambil kağıtları ile 4 kişi arasında oynanan bir masa oyunudur. Dünya briç federasyonu, Uluslararası Olimpiyat Komitesi federasyonları arasında yer alır.^[1]

Yeniden bazı çevrelerde "briç" yerine "hidiv" denmesinden yola çıkılarak Türk kökenli bir oyun olduğu iddia edilse de aslında İngilizlerin whist isimli oyunundan evrimleşerek bugünkü haline gelmiştir. Oyunun Türk kökenli olmasına dair bir başka iddia da "briç" kelimesinin Türkçe "bir-üç" ifadesinden bozulma olduğu varsayımına dayanır. "Bir-üç" ifadesinin kökeni olarak ise oyun sırasında, üç elin kapalı, bir elin açık olması şeklinde bir yorum getirilmektedir. Bir başka iddia ise Kırım Savaşı zamanında İngiliz subayların, bugünkü Galata Köprüsü altındaki kahvehanelerde oynadıkları bu oyuna "Bridge" adını koymalarıdır. Bugün en yaygın oynanan biçimi olan "Kontrat Briç" versiyonunun kuralları, 1920'lerde Amerikalı iş adamı Harold Vanderbilt tarafından oluşturulmuştur. 1920 ve 1930'lu yıllarda Ely Culbertson ve 1940 ve 1950'li yıllarda da Charles Goren yazdıkları kitaplar ve katıldıkları radyo ve televizyon programları aracılığıyla bu oyunu popülerleştirmişlerdir. Türkiye'ye Fransa yoluyla girmiştir. Bu nedenle Türkiye'de briçle ilgili deyimlerin Fransızcasının kullanılması gelenektir.

Rober ve Duplike Briç arasında oldukça büyük farklar vardır.

• Rober Briç, 4 kişiyle oynanır ve oyun roberlere bölünmüştür. Bir kez manş yapan taraf zona girer ve iki kez manş yapan taraf roberi kazanır, puan farkı hesaplandıktan sonra yeni bir robere başlanır. Rober briçte manş yapmak için aşağıdaki puanların 100'e ulaşması gereklidir. Taraflardan biri manş yaptığında alttaki puanların hepsi yukarı aktarılır ve taraflar altta sıfır puanla devam ederler. Duplike Briç'ten farklı olarak manşı birkaç elde yapmak mümkündür. Yani bir elde 2 trefl (alta 40 puan yazdırır) sonraki elde de 2 kör (alta 60 puan yazdırır) deklare edip manş kazanılır. Oyunlar, önceden anlaşılan sayıda rober oynandığında biter. Şans önemli bir faktördür ve bricin kumar olarak oynandığı durumlarda tercih edilen versiyonudur. Ayrıca fazla konvansiyon kullanılmasına izin vermez. (Konvansiyonlar aşağıda açıklanacaktır).
• Duplike Briç genelde 4 kişilik takımlar arasında maç veya en az 6 çift arasında turnuva şeklinde oynanır. Her (ikili veya dörtlü) takım değişik rakiplere karşı daha önceden belirlenmiş sayıda el oynar ve aynı eller başka takımlar arasında da oynanır. Alta ve üste yazılan puanlar toplanarak tek bir haneye yazılır. Daha sonra her takımın puanı, aynı elleri oynayan diğer takımların puanlarıyla karşılaştırılır ve her el için takımlara, turnuvanın çeşidine göre belirlenmiş, "maç puanı", "uluslararası maç puanı" veya "galibiyet puanı" verilir. Maçı veya turnuvayı en çok puanı kazanan takım alır. Zon durumu her el için önceden belirlenmiştir ve o ana kadar oynanmış ellerde alınan puanlardan bağımsızdır. Mesela ilk elde kimse zonda değildir, ikinci elde sadece kuzey - güney yönünde oturan çift zondadır gibi.

Duplike Briç'in kuralları üzerine kurulu çok çeşitli türde turnuva vardır. Bunlardan bazıları:

İkililer arasında bir müsabaka şeklinde oynanır, turlara bölünmüştür. Genelde her turda çiftler, turnuvadaki bir başka çifte karşı iki veya üç el oynar. Turnuva sonunda her elde en iyi skoru alan "kuzey - güney"ler ve "doğu - batı"lar kendi aralarında sıralanırlar ve her ikiliye geçtikleri ikili sayısı artı berabere kaldıkları ikili sayısının yarısı kadar maç puanı verilir. Turnuva sonunda en yüksek maç puanını toplayan çift kazanır. Turnuva sonunda bir çiftin başarısını aldıkları maç puanının, mümkün olan en fazla maç puanının yüzdesi olarak ifade etmek gelenektir. Bir seans genelde 20 ila 27 el arasında oynanır, bazı turnuvalar birden çok seanslıdır, bu tür turnuvalarda ancak belirli bir başarı oranını yakalayan çiftler sonraki seanslara katılma hakkı elde ederler.

Dört, beş veya altı kişilik takımlar arasında oynanır ancak herhangi bir anda her takımdan dörder kişi oyuna katılır. Bir takım bir masada kuzey - güney yönünde otururken diğer tarafta doğu - batı yönünde oturur. Her seansın sonunda iki masada kazanılan skorlar karşılaştırılır ve eğer skorlar arasında eşitsizlik varsa daha çok skor kazanan tarafa, skor farkına karşılık gelen bir uluslararası maç puanı (IMP denir) verilir. Bu fark aşağıdaki tabloya göre hesaplanır:

Puan Farkı            IMP
0 - 10                 0 
20 - 40                1 
50 - 80                2 
90 - 120               3 
130 - 160              4 
170 - 210              5 
220 - 260              6 
270 - 310              7 
320 - 420              8 
370 - 420              9 
430 - 490             10 
500 - 590             11 
600 - 740             12 
750 - 890             13 
900 - 1090            14 
1100 - 1290           15 
1300 - 1490           16 
1500 - 1740           17 
1750 - 1990           18 
2000 - 2240           19 
2250 - 2490           20 
2500 - 2990           21 
3000 - 3490           22 
3500 - 3990           23 
4000 ve fazlası       24

Ayrıca bir lig usulündeki turnuvanın parçası olarak oynanan maçların sonunda IMP puanları farkı zafer puanlarına (İngilizcesi "victory points") çevrilip maçın sonucu olarak yazılır.

Yukarıdaki en temel iki müsabaka türüne ek olarak bu ikisinin karışımından türetilen çok çeşitli turnuva formatları vardır. Bunlardan bazıları:

• IMP İkili: İkili turnuvaya benzer ama her el için maç puanı hesaplamak yerine her çiftin skoru aynı yönde oturan çiftlerin skorlarının ortalamasıyla karşılaştırılır ve de ikisi arasındaki farka karşılık gelen IMP hesaplanır.
• Her Bord Bir Maç: Dörtlü takımlar arasında bir maçtır. Eğer bir eldeki skorlar iki masada da aynıysa taraflar yarım puan kazanırlar, fark varsa daha çok puan kazanmış olan taraf 1 puan kazanır, diğer taraf puan kazanmaz.

Puanlamadan da görüldüğü üzere taraflar alabilecekleri el sayısından fazlasını deklare ettikleri takdirde rakibe yüklüce bir puan kazandırma durumundadırlar özellikle de rakip kontratı konturlarsa. O yüzden belirli bir el kazanma potansiyeline sahip olmayan ellerle deklare vermek çok risklidir. Öte yandan yine puanlama tablosu incelenirse görülecektir ki, yeteri kadar güçlü ellerle biraz riski göze alıp yüksek düzeyli bir kontrat almak kazançlıdır.Özellikle de zon ve şlem düzeyindeki elleri. Bu nedenle açık arttırma sırasında ortakların birbirlerine ellerinin gücü ve ellerindeki renklerin dağılımı konusunda mümkün olan en fazla bilgiyi vermesini sağlayacak konuşma sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistemler Bricin oyuncularının dili olarak düşünülebilir.

Konvansiyonlar ise özel bir durumda özel bir konuşmaya belirli bir anlam yükleme ilkeleridir. Yani konuşma sistemlerinden daha dar durumlar içindedirler ve bir veya birden fazla sistem içerisinde kullanılıyor olabilirler. Bu açıdan konvansiyonlar bir dilde kullanılan sözcüklere benzetilebilirler, bazı sözcükler birden çok dilde kullanılıyor olabilir.

Her sistem çeşitli durumlarda yapılan çeşitli konuşmalara özel anlamlar yükleme ilkelerinden oluşur. Doğal ve doğal olmayan olarak sınıflandırılan çok çeşitli sistemler vardır.Aralarındaki pek çok farka rağmen hemen hepsi Milton-Work puanlamasına dayanır. Bu puanlamada her oyuncu elinin gücünü ölçmek için elindeki her As için 4, Rua için 3, Dam için 2, Vale için bir puan ekler ve Onör puanı denen puanını hesaplar. Ayrıca bu puan üzerinde eldeki uzun ve kısa renkler ve bu renklerdeki Onör ölçüsü de göz önüne alınarak bir ayarlama yapılır. Daha sonra oyuncular ellerindeki renklerin dağılımı, ellerinin gücü ve o ana kadar ki konuşmalara bakarak sistem içerisinde ellerini en iyi anlatacak konuşmayı yapmaya çalışırlar. Konuşmaların anlamlarının rakiplere açık olması esastır. Yani bir oyuncu kurallara uygun bir şekilde sorulduğunda sistemlerindeki konuşmaların anlamlarını açıklamak ve ayrıca eğer bir konuşmanın anlamı geleneksel anlamından farklıysa rakipleri bu konuda uyarmak durumundadır. Bu uyarıya "alört" denir.

Doğal sistemler, çoğunlukla bu sistemi kullanan oyuncular ellerinin gücü elverdiği durumlarda ellerindeki en uzun renklerin adını anan bir deklere verdikleri için bu şekilde sınıflandırılırlar.

• Standart Amerikan: Charles Goren tarafından temelleri atılmış ve diğer Amerikalı oyuncular tarafından geliştirilmiş, en yaygın olarak da yine Amerikalı çiftler tarafından oynanan bir sistemdir. Bir renk açışı için 12 puanlık bir ele sahip olmak gelenekseldir. Eğer açış bir büyük(maça veya kupa) ise o büyükden elde en az beş kart olması gereklidir. Bu nedenle bu sisteme "Beşli Büyük" dendiği de olur. 22 puan ve fazlasını içeren eller 2 Sinek açılır, diğer iki açışları 5-9 puan ve açılan renkte 6 kart gösterirler. 1 Kozsuz açışı güçlü yani 15 - 17 puan içeren ellerle yapılır.
• Standart Fransız: Standart Amerikan'a benzer, ancak en güçlü açış 2 Sinekl değil 2 Karodur, 2 Sinek ise 2 Karo açacak elden biraz daha zayıfını gösterir.
• Akol: İngiltere'de ve Amerika dışındaki diğer İngilizce konuşulan ülkelerde yaygındır. Bir büyük açışları o büyükde dört kart belirtir. Bu nedenle bu sistem "Dörtlü Büyük" olarak da anılır. Bir Kozsuz zayıftır (12 - 14 puan). Ayrıca 2 Sinek dahil tüm iki açışları güçlüdür.

Doğal olmayan sistemler, çoğunlukla, konuşmalar sırasında söylenen renklerin oyuncuların ellerindeki uzun renklere karşılık gelmemesi nedeniyle böyle anılırlar.

• Precision: Tayvanlı briççi C. C. Wei tarafından geliştirilmiş, dünyanın pek çok köşesinde izleyici bulmuş bir sistemdir. 16 puanın üzerinde bir güç içeren ellerin hepsi 1 Sinek açılır. Konuşmaların sonraki evrelerinde hemen her konuşma yapay, yani eldeki uzun rengin adını içermeyen bir konuşmadır.
• Forsing Pas Sistemleri: Açık arttırma sırasında bir oyuncu eğer ilk konuşacak oyuncuysa veya ikinci konuşacak oyuncuysa ve de ilk oyuncu pas geçmişse bu oyuncunun pası güçlü el gösterir. Yani diğer pek çok sistemde zayıf eller konuşmaların ilk turlarında pas geçer, güçlü eller deklere verirken, forsing pas sisteminde bu tam tersidir. Ana fikir güçlü ellerle en ucuz konuşma olan "Pas" konuşmasını yaparak, ileriki turlarda eşler arasında bilgi aktarımı için en fazla alanı serbest bırakmaktır. Çok yüksek düzey turnuvalar dışında kullanımı yasaklanmıştır.

Aşağıdaki konvansiyonlar pek çok sistemin parçası olarak yaygın kabul görmüşlerdir.

• Blackwood: Çoğu durumda 4 Sanzatu deklaresinin ortağa "Elinde kaç as var?" sorusunu sormak için kullanılmasıdır. Amerikalı briççi Easley Blackwood tarafından icat edilmiştir. Cevaplar, as olmayan elle 5 trefl, bir aslı elle 5 karo ve benzeri şeklindedir. As sorusunun devamında 5 sanzatu ile rua da sorulabilir. Dünyada şu an en çok "Roman Key Card Blackwood" denen, yukarıda anlatılandan biraz farklı bir versiyonu gözdedir.
• Stayman: Transfer konvansiyonuyla beraber dünyanın en çok kullanılan konvansiyonudur. En yaygın oynanan versiyonunda ortak 1 sanzatu açtıktan sonra 2 trefl dekleresi ortağa elinde dört kart içeren bir majör olup olmadığını sorar. 1 sanzatu açıcısı dörtlü majör içermeyen ellerle 2 karo, sadece körden veya her iki majörden de dört kart içeren ellerle 2 kör, sadece pikten dört kart içeren ellerle iki pik cevabı verir. İngiliz briççi Victor Mollo ve Amerikalı briççi Sam Stayman bu konvansiyonun yaratıcıları olarak anılan briççilerdendirler.
• Transfer

• Bir oyuncuya gelebilecek ellerin sayısı: 635.013.559.600
• Bir sonraki oyuncuya gelebilecek ellerin sayısı: 8.122.425.444
• Üçüncü ve dördüncü oyuncuya kalan ellerin sayısı: 10.400.600
• Alınabilecek olan ellerin sayısı: 52!/(13!)⁴ = 53.644.737.765.488.790.000.000.000.000
• Kuzey dağıtanken yapılabilecek artırımların sayısı: (Doğu-Batı hep pas geçerse 2 üzeri 36 - 1) 68.719.476.735
• Kuzey dağıtanken yapılabilecek artırımların sayısı: (Doğu-Batı hiç pas geçmezlerse) 128.745.650.347.030.680.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000
• Her bir oyuncuya tam bir renk gelme olasılığı: 2.235.197.406.895.366.400.000.000.000'a 1
• Bir oyuncuya 37 onör puanı gelmesi olasılığı: (4 As, 4 Papaz, 4 Kız ve 1 Vale) = 158.753.389.899'a 1
• Yarborough gelme olasılığı: 1.827'ye 1

Aşağıdaki turnuvalar Briç oyuncuları için en prestijli müsabakalardandır.

• Bermuda Bowl: Ülkeler bazında dörtlü takımlar arası turnuvadır. Açık turnuvadır, yani kadın ve erkek oyunculara açıktır. İki yılda bir oynanır. Bu turnuvada en çok başarı gösteren ülkeler ABD ve İtalya'dır.
• Briç Olimpiyatları: Bermuda Bowl gibi bu da iki yılda bir düzenlenir ve ülkeler arası takım karşılaşmaları şeklinde oynanır. Bermuda Bowl'dan farkı daha çok sayıda ülkenin katılımıyla gerçekleşmesi ve ayrıca açık turnuvanın yanı sıra gençler, üniversiteler, kadınlar ve veteranlar gibi kategorileri de içermesidir. 2004 yılı Kasımı'nda İstanbul'da gerçekleştirilen son olimpiyatı açık kategoride İtalya kazanmıştır.
• Venice Cup: Bermuda Bowl'a çok benzer fakat sadece kadın oyunculara açıktır. Venice Cup'ta en çok başarı kazanmış ülkeler ABD, Almanya ve Fransa'dır.

İnternetin yaygınlaşmasıyla beraber, Briç de geleneksel olarak oynanageldiği briç kulüplerinin dışına çıkıp internetle tanışmıştır.

• Türkiye Briç Federasyonu 9 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Briç 20 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Bu kadar yaygın olan bir beyin sporunun organizasyonu Dünya Briç Federasyonuna (http://www.worldbridge.org/ 12 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) bağlı bölgesel yapılanmalar:

• Avrupa Briç Federasyonu (EBL)
• Kuzel Amerika Briç Federasyonun (ACBL)
  • Orta Amerika ve Karaipler Briç Federasyonu (CAC)
  • Güney Amerika Briç Federasyonu (CSB)
• Asya ve Orta Doğu Briç Federasyonu (BFAME)
  • Pasifik Asya Briç Federasyonu (PABF)
  • Güney Pasifik Briç Federasyonu (SPBF)
• Afrika Briç Federasyonu. (ABF)

şeklindedir. Bu bölgesel federasyonlar, kadınlar, gençler (çeşitli yaş grupları), üniversite, seniorlar (yürürlükteki uygulamalara göre 62 yaş ve üzeri) ve büyükler kategorilerinde gerek bricin geliştirilmesi, gerek Turnuva kurallarının günün şartlarına göre yeniden ayarlanması ve tüm dünyaya yayılan yüzlerce uluslararası turnuvanın organizasyonu ile ilgili olarak çalışmaktadırlar.