Bregalnica Muharebesi
| Bregalnica Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Muharebede Olanlar ve Sırp-Karadağ saldırıları gösteren harita | |||||||
41°36′21″N 21°55′12″E / 41.6059°K 21.9201°D
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Bulgaristan Krallığı |  Sırbistan Krallığı Karadağ Krallığı | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Gen. Mihail Savov Gen. Stiliyan Kovachev Gen. Radko Dimitriev |  Mareşal Radomir Putnik Gen. Petar Bojović Prens I. Aleksandar Gen. Živojin Mišić Serdar Janko Vukotić Krsto Popović | ||||||
| Güçler | |||||||
|
| ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 20,000 civarı ölü yada yaralı[1] | Toplam 16,620; 3,000 ölü[1] | ||||||
Bregalnica Muharebesi, Bulgaristan Krallığı ordusu ve Sırbistan Krallığı Karadağ Krallığı ordusu arasında 30 Haziran -9 Temmuz 1913 arasında gerçekleştirilen İkinci Balkan Savaşı sırasında yapılan muharebedir. İkinci Balkan Savaşının en büyük katılımlı muharebesidir. Bu muharebe Bulgarların Delçevo'ya çekilmesi ile sonuçlanmıştır. Makedonya'nın kaderi Bulgar mı yoksa Sırbistan toprağı olarak kalacağı bu muharebe ile şekillenmiş ve Makedonya Sırbistan Krallığı toprağı olarak kalmıştır.[2] "Bregalnica Muharebesi" terimi esas olarak Yugoslav ve Sırp tarihçiliğinde kullanılmaktadır.[3] Bulgar tarih kitaplarında bu olaylar çoğunlukla bir muharebe olarak değil, savaşın başlangıcında Bulgar 4. Ordusunun bir dizi muharebesi olarak kabul edilir.[4]
Muharebe Öncesi: Taraflar ve Planları
Bulgarlar
1913 Haziranının ortalarında, Bregalnica Vadisi'nde konuşlanmış 4. Bulgar Ordusu, 100 piyade taburu, 6 alay ve 63 topçu bataryasından oluşuyordu.[5] General Stiliyan Kovaçev komutasında bu kuvvetler şu şekilde düzenlenmişti:[6]
- Kuzeyde Koçani'de Preslav 4. Piyade Tümeni'nin 2. tugayı olan Makedon-Edirne Gönüllüleri (2/4 tugay) ve Rila'nın 7. Piyade Tümeni
- Merkezde, İştip civarında, 8. Tundzha Piyade Tümeni vardı
- Güneyde, Radoviş ve Ustrumca yakınlarında, 2. Trakya Piyade Tümeni ve 7. Tümen'in 3. Tugayı (3/7 Tugayı) konuşlandırılmıştı.
Bulgar ordusunun başkomutan yardımcısı general Mihail Savov'un 15 Haziran tarihli emrine göre, 4. Ordu Osogovo ve Vardar dağları arasındaki tüm hat boyunca ilerleyecekti, Bregalnica'nın sağ kıyısında elverişli pozisyonlar alıp ve Sırp ve Yunan birlikleri arasındaki demiryolu bağlantısını (Udovo'da) kesecekti.
Bulgar ordusunun başkomutan yardımcısının 15 Haziran tarihli generali Mikhail Savov, emrine göre, 4. Ordu Osogovo ve Vardar dağları arasındaki tüm hat boyunca ilerleyecekti, Bregalnitca'nın sağ kıyısında elverişli pozisyonlar alıp ve Sırp ve Yunan birlikleri arasındaki demiryolu bağlantısını (Udovo'da) kesecekti. 17 Haziran akşamı, düşmanlıkların başlamasından sonra General Kovachev, Veles-Kratovo hattı boyunca bölgelerin kontrolünü ele geçirmek için yeni bir direktif aldı.Resmi bir savaş ilanı olmaksızın gerçekleştirilecek olan saldırının amacı, Sırplar üzerinde psikolojik bir etki yaratmak ve Makedonya'nın bölünmesi konusundaki anlaşmazlıkta Bulgar diplomasisini desteklemekti.(13 Haziran'da Zletovska Nehri'ndeki bir çatışma gibi[7]) Sınır çizgisi boyunca önceki silahlı olaylar göz önüne alındığında Yüksek Komutanlık bir büyük savaşı kışkırtmayı da beklemiyordu. Bu, Bulgar birliklerinin operasyonları için somut bir planın olmadığını açıklıyor.[8][9]
Sırplar
Sırp Silahlı Kuvvetleri'nin 4'üncü Bulgar Ordusu ile karşı karşıya gelen ana kısmı şunlardı.[10]
- 1.Ordu Tuna ve Sumadija I Tümeni, Moravya ve Tuna II Tümeni, Süvari Tümeni (toplam 62 tabur, 25 alay ve 29 topçu bataryasından oluşan), tahtın varisi tarafından yönetilen ordu I. Alexander ve Genelkurmay Başkanı Peter Bojovic) yönetiminde Eğri Palanka - Kratova ve Kiliseli arasını koruyordu.
- Krivolak-İştip-Veles üçgeninde General Bozidar Jankoviç liderliğindeki Drina ve Moravya Tümeni I ve Timoshka Tümeni II'den (toplam 43 tabur, 7 alay, 25 topçu bataryasından) oluşan 3. Ordu bulunmaktaydı.
- Voyvoda Radomir Putnik liderliğindeki Karadağ Tümeni ve Gönüllüler Tugayı Yüksek Komutanlığın stratejik bir yedek birliği olarak Üsküp çevresinde bırakıldı.
Bu kuvvetler birincisi Bregalnica ve Zletovska nehirleri boyunca cephede ve ikincisi Svetinikolska nehri boyunca Stracin'e kadar iki ana savunma hattını oluşturmaktaydı:[6] Öte yandan Yunanistan ile 1 Haziran 1913 tarihli Yunan-Sırp İttifakı (1913) askeri sözleşmesine göre, bir Bulgar saldırısı durumunda (16 ve 17 Haziran arasındaki gecede olduğu gibi), Sırbistan doğrudan askeri yardıma dagüvenebilirdi. Yunan birlikleri Goumenissa yakınlarında ve Selanik çevresinde toplanmıştı.[11]
Muharebe
30 Haziran-1 Temmuz (Jülyen takvimi:17-18 Haziran): Bulgar saldırısı
17 Haziran'da şafaktan önce Bulgarlar, Sultan Tepe'den (Osogovo dağlarında) Udovo'ya (Vardar'da) kadar tüm cephe boyunca bir saldırı başlattı. Makedon-Edirne milisleri çevreyi almasına karşın,Sultan Tepe'yi alamadı. Drenak yakınlarındaki Rila'nın 7. Piyade Tümeni ve Dobrevo yakınlarındaki Preslav'ın 4. Tümeninin 2. Tugayı, düşmanı Zletovska Nehri'nden 5-10 kilometre uzağa itti. Tundzha'nın 8. Piyade Tümeni İştip yakınlarındaki Bregalnitsa bölgesini zorladı ve Suşevo yakınlarında ve Yezhov'da Drina (1. Tümen) ve Moravia (1. Tümen) tümenleriyle kanlı savaşlar yaptı. 4. Ordu'nun (7. Tümen'in 3. Tugayı) en soldaki birlikleri, zayıf Sırp birlikleri tarafından yönetilen Udovo tren istasyonunu işgal etti.[12]
Ani taarruza ve saldırı sırasındaki kazanımlara rağmen, Bulgar 4. Ordusu Sırpların güçlü direnişiyle karşılaştı ve istenilen hızlı başarıyı elde edemedi.[13]
1-4 Temmuz (JT: 18-21 Haziran): Koçani'den Zletovska Nehri boyunca Sırp karşı saldırısı
18 Haziran öğleden sonra, Bulgarlarla anlaşmaya çalışan Sofya'daki Sırp heyetinin protestoları ve Başbakan'ın Stoyan Danev'in emrinden sonra Bulgarlar ateşi tek taraflı olarak durdurdu. Ancak Sırp tarafı önerilen ateşkesi reddetti ve Koçana (Koçani) yönünde cevaben bir karşı saldırı başlattı.[14] Drenak köyünün 550 m güneyinde, Shumadia (I) Tümeni 13. Bulgar piyade alayını ve 26. piyade alayının iki taburunu şaşırtmayı ve yenmeyi başardı.Ağır kayıplar verdikten sonra (iki günlük çatışmalar içinde içinde toplam 4.600 kişi öldü, yaralandı ve esir alındı), 7. Bulgar Tümeni Zletovska Nehri'nin sol yakasına çekildi.[15]
Aynı durum 2/4 tugay (Makedon-Edirne Gönüllüleri) tarafında da oldu. General Todorov'un tümeninin geri çekilmesi, 8. tümenin sağ kanadını açığa çıkardı. 18-19 Haziran gecesi (1-2 Temmuz) Bregalnica'nın sol kıyısına çekildi. Uzak kuzey kanadında, Sırp komutanlığı Moravya (II) ve Tuna (I) tümenlerinin üç alayını buraya yoğunlaştırdı ve Eğri Palanka (Kriva Palanka)'nın 8 kilometre yakınına kadar sızan Bulgar Makedon-Edirne Gönüllülerinin birliklerini de püskürttü.[16]
İkinci günün sonunda, 4. Bulgar Ordusu muharebenin başlangıcındaki başlangıç mevzilerine geri itildi. Sonraki günlerde Sırplar, 7. Tümen'e karşı başarılarını geliştirdiler. Üç Sırp piyade (Shumadi I, Moravia II ve Karadağ) tümeni ve bir süvari alayı, bu tümen (Bulgar 7.Tümeni) ve 2/4. tugay (Makedon-Edirne Gönüllüleri) üzerine yoğunlaştı.
20 ve 21 Haziran'da (3-4 Temmuz) Raychin Tepesi'ne (Raychani köyü yakınlarında) saldırdılar ve ele geçirdiler. Bulgarlar düzensiz bir şekilde geri çekildiler ve Koçani'nin 4 km batısında durdular. Sırp 3. Ordusunun sağ kanadının Krivolak'ta bozguna uğratıldığı haberlerinin ardından Sırp baskısı hafifledi. Putnik, Sırp ordularının gerisinde Krivolak'tan Veles'e olası bir Bulgar taarruzunu önlemek için Shumadia (I) Tümeni'ne Zletovska Nehri boyunca geri çekilmesini emretti.[17]
2-4 Temmuz (J.T:19-21 Haziran): Sırpların Krivolak'taki yenilgisi
Hem General Savov hem de 3 Temmuzda (20 Haziran)'da başkomutan yardımcısı olarak yerini alan General Radko Dimitriev, 4.Ordu ile Sırplara olumlu bir sonuç verecek olan güneyden Yunan ordusunun baskısı karşısında bir haftadan az sürede Sırplara kesin bir yenilgi yaşatmak umudundaydılar. Bulgar komutanlığı, ana umutlarını Krivolak'taki 3. Sırp ordusunun sağ kanadına yönelik operasyona bağladı.[18]
Krivolak Muharebesi, 2. Bulgar Piyade Tümeni'nin 1. Tugayı'nın iki gün önce Radoviş'ten ilerleyip Kriva Lukavica ve Serka Dağlarını geçerek II. Timoşka Sırp Tümeninin ve Gönüllüler tugayı tahkimatlarına ilerledi. 20 Haziran akşamı ve gecesi ilk Bulgar saldırıları püskürtüldü, ancak 2. Tugay ve 11. Piyade Alayı'nın Udovo'dan gelmesiyle güçler dengesi değişti. 20 ve 21 Haziran'da Bulgarlar, Sırp sağ kanadına Pepelişte köyü yakınlarındaki baskılarını yoğunlaştırarak Sırpları mağlup ettiler. Sol kanatları Dragoevo tarafından atlandıktan sonra, Sırplar Bregalnitsa Nehri'nin arkasına çekildiler.[19]
Krivolak Muharebesi'nin bir sonucu olarak, Timok tümeni yenildi (3.500'den fazla adam kaybetti[20] toplarının bir kısmını da kaybetti) Sırp 3. Ordusu da kuşatılmakla tehdit edildi. Ağır kayıplar nedeniyle (2100'den fazla kişi), 2. Trakya Tümeni ve 11. Alay Veles yönünde saldırılarına devam edemedi.[19]
5-9 Temmuz (J.T:22-26 Haziran) Sırpların yeniden toplanması ve 4. Bulgar ordusunun geri çekilmesi
Drenak, Raichin ve Sultan Tepe'deki başarısız muharebelerin ardından 4. Bulgar ordusunun sağ taraftaki birlikleri 22 ve 23 Haziran'da 15 kilometrelik Bezikovo ve Banyo Chuka'ya çekildi. Makedon-Edirne milislerinin ilk tugayı zamanında geri çekilmeyi başaramadı, birkaç yüz zayiyat ve esir verdi, Sırplar ise Kitka Dağı'nı ele geçirdi. 7. Tümen, Koçana'nın doğusuna rahatsız edilmeden geri çekildi.[21]
Sırp komutanlığı (I).Moravya Tümeni'ne Krivolak Muharebesi'nden sonra 3. Bulgar Ordusu birliklerinin kuzeyden hareketi (Pirot'a karşı 22 Haziran'da başlayan taarruz) nedeniyle Sırp birliklerinin toparlanması yeni bir yer değiştirmesini gerektiğinden Bulgarları takibi bırakmasını emretti. İki Sırp tümeni, Drina (I) ve Shumadiya (I) Bulgar ilerlemesini durdurmak için Veles ve Kumanova'dan çekildi.[22]
O sırada Bulgar Generali Kovaçev, Kocani'ye sızan ancak Sırp Yüksek Komutanlığı tarafından gerçekleştirilen yeniden gruplandırmayla ve kolera salgınıyla zayıflayan Sırp birliklerine karşı bir karşı saldırı hazırlıyordu. Sırplara karşı darbe, 7. Tümen ile doğudan ve 2. Tümen ile güneyden aynı anda vurulacaktı.Bu amaçla, ikinci tümen 5 Temmuz'da Krivolak'tan ayrıldı, İştip yakınlarındaki cephesi nispeten sakin olan 8. Tümen'in arkasından geçti ve 7 Temmuz'da Chervilovo köyü yakınlarındaki başlangıç pozisyonlarını işgal etti.[23]
Ancak aynı gün General Kovachev operasyonu iptal etti ve ordusunun genel olarak Kalimantsi Platosu'na geri çekilmesini emretti. Karargaha verdiği bir raporda, birliklerinin felaketin eşiğinde olduğunu belirterek diplomatik müdahale istedi. Bunun nedeni ise Bulgarların Yunan Ordusu karşısında Doyran Muharebesi'nde aldığı yenilgi ve 6 Temmuzda, Bulgar 2. Ordusunun birliklerine karşı Yunan birliklerinin hızla 4. ordunun arkasındaki ana iletişim hatlarından biri olan Ustrumca-Petriç'e doğru ilerlemesiydi. Bulgar 8. Tümeni 25 Haziran gecesi İştip'ten rahatsız edilmeden çekildi.[23][24]
26 Haziran'da Sırplar Radoviş'i işgal etti. Bulgar solu geri çekilirken sağ karşı saldırıya geçti.Makedon-Edirne Gönüllüleri Birliği, 2/4 Tugay ve Yedinci Tümen'in bir kısmı Kamenica Nehri'ni (Bregalnitsa'nın sağ kolu) geçti ve Karadağ Tümeni'ni Govedarnik Zirvesi ve Dulishki Tepeleri'nden püskürttü.[25][26]
Bulgarların 9 Temmuz (J.T:26 Haziran)'da Delçevo'ya genel olarak geri çekilmesiyle, Temmuz başında Kalimantsi, (Vinitsa-Kuzey Makedonya) mevzisine yapılan Sırp saldırısına kadar çatışmalar azaldı.(bkz. Kalimantsi Muharebesi)
Değerlendirme
Bulgar tarafının komutanları General Mihail Savov ve Stilyan Kovaçev'in muharebedeki eylemleri, çağdaşlarından ve sonraki tarihçilerden çok eleştiri aldı. Onların hatası, cephenin bir bölümünde belirleyici bir atılım için gerekli güçlerin toplanması olmadan 30 Haziran'da (J.T:17 Haziran) dağınık bir taarruza başlamış olmaları gerçeğinde yatmaktadır. Savaşın ilk günlerinde kötü korunan Udovo ve Krivolak'a yapılan saldırı aslında çok fazla Bulgar kuvvetini düşmandan uzaklaştıran bir "sıçrama" idi. Bu birliklerin Krivolak Muharebesi'nden sonra cephenin orta ve kuzey kesimlerine nakli, durumu tersine çevirmek için çok geç geldi.[27]
Kovachev'in aksine, Voyvoda Radomir Putnik önemli kuvvetlerini Koçani yakınlarındaki Bulgar sağ kanadına yapılan büyük saldırıya yoğunlaştırdı ve böylece muharebeyi kazandı. Bununla birlikte, Krivolak ve Pirot yakınlarındaki yerel Bulgar başarılarının etkisi altında Delçevo ve Yukarı Cuma'ya yönelik saldırıyı kesintiye uğrattığı ve Bulgar 4. Ordusunu tamamen yenme fırsatını kaçırdığı için de eleştirildi.[28]
General Stefan Toshev'in 5. Bulgar ordusunun çatışmalara geç ve yavaş katılımının, Putnik'in Koçani'ye yönelik saldırı için güç toplamasına yardımcı olan bir faktör olduğu bildiriliyor. Genel komutanlığın bir dizi çelişkili emrinden sonra, 5.ordu 3 Temmuzda (J.T:20 Haziranda) Kriva Reka vadisindeki Köstendil bölgesinden Piçinya vadisine ilerledi ve Sırp 1.ordusunun sol kanadı - Tuna(II) Tümenine sonraki altı gün boyunca ciddi şekilde baskı yapmayı başardı. Ancak bu başarılar Bulgarlar için çok geç geldi ve sadece yerel olarak önemliydi.[29]
Kaynakça
- ^ a b Hall, Richard (2000). The Balkan Wars, 1912-1913: Prelude to the First World War. Routledge. s. 112. ISBN 0-415-22946-4.
- ^ Ратковић, Б.; Ђуришић, М.; Скоко, С. Србија и Црна Гора у Балканским ратовима. Београдски издавачко-графички завод, Београд 1972, стр. 256 и сл.;Skoko, S. Drugi balkanski rat 1913 31 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., str. 1 (взето от Užice nekad i sad, на 24 април 2010)
- ^ (Bulgarca)Ратковић, Б.; Ђуришић, М.; Скоко, С. Србија и Црна Гора у Балканским ратовима. Београдски издавачко-графички завод Београд 1972, стр. 256 – 287;
Батаковић, Д. Нова историја српског народа 20 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 26 април 2010, стр. 244; Forbes, N. etc. The Balkans. A History of Bulgaria, Serbia, Greece, Rumania, Turkey. Oxford University Press, 1915, p. 159 - ^ (Bulgarca)Христов, А., Исторически прегледъ на войната на България срещу всички балкански държави, 1913 г. Печатница на армейския военно-издателски фонд, София 1946, стр. 106 и сл.;
Филипов, И. и др. Войната между България и другите балкански държави през 1913 г. Том I, Държавна печатница, София 1941, стр. 309 и сл.;
(Bulgarca)Марков, Г. Българското крушение 1913. Издателство на БАН, София 1991, стр. 74 сл., 83 сл. - ^ Христов, А. Исторически преглед на войната на България срещу всички балкански държави, 1913 г. Печатница на армейския военно-издателски фонд (Военна библиотека 26), София 1946, стр. 33
- ^ a b Ратковић, стр. 256
- ^ Филипов, стр. 299 – 300
- ^ Филипов, стр. 301 – 302
- ^ Дървингов, П. История на Македоно-одринското опълчение. Том II, Печатница „Нов живот“, София 1925, стр. 607
- ^ Ратковић, стр. 252, 255
- ^ Филипов, стр. 283
- ^ Ратковић, стр. 257 – 266; Дървингов, П. История на Македоно-одринското опълчение. Том II, Печатница „Нов живот“, София 1925, стр. 605 – 607
- ^ Филипов, стр. 428
- ^ (Bulgarca)Филипов, стр. 419 – 420, 428 – 431;
Ратковић, стр. 268 - ^ "Марков, Георги. Българското крушение 1913, София 1991, с. 83" (PDF). 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ekim 2021.
- ^ (Bulgarca)Дървингов, т. II, стр. 612 – 614;
Ратковић, стр. 273 – 276 - ^ (Bulgarca)Дървингов, т. II, стр. 619 – 620, 627 – 628, 634 – 635;
Ратковић, стр. 280 – 282 - ^ Марков, стр. 90 – 93
- ^ a b Дървингов, т. II, стр. 620, 628, 636 – 637; Христов, стр. 116 – 118
- ^ Ратковић, стр. 276 – 279
- ^ Дървингов, стр. 646 – 648
- ^ Ратковић, стр. 285 – 286
- ^ a b Дървингов, стр. 656 – 657
- ^ Ратковић, стр. 284 – 285
- ^ Дървингов, стр. 664 – 665
- ^ Ратковић, стр. 287
- ^ Ратковић, стр. 266; Дървингов, стр. 607, 611 – 612
- ^ Ратковић, стр. 256, 279 – 282
- ^ Марков, стр. 86; Ратковић, стр. 280 – 282, 284 – 285, 287
