Bozkurt (kitap)
| Grey Wolf | |
 H. C. Armstrong'un 1932 tarihli kitabının 2005'teki bu Türkçe baskısı sansürlenerek basılmıştır. | |
| Yazar | H. C. Armstrong (Harold Courtenay Armstrong) |
|---|---|
| Çevirmenler | Gül Çağalı Güven (Arba) Ahmet Çuhadır (Kum Saati Y.) |
| Ülke | Birleşik Krallık |
| Dil | İngilizce |
| Konu | Atatürk |
| Tür | Biyografi |
| Yayım | 1932 (özgün) 1955 (Sel) 1996 (Arba) 2005 (Nokta) (Türkçe) |
| Yayımcı | Penguin Books (İngiltere) Sel Yayınları Arba Yayınları Kum Saati Yayıncılık Nokta Yayınları |
| Sayfa | 95 sayfa (Sel) 248 sayfa (Nokta) |
| ISBN | 9789758035625 |
| Tarih-Anı Dizisi (Arba) serisi | |
Bozkurt (İngilizce özgün adı: Grey Wolf), İngiliz asker ve yazar H. C. Armstrong'un 1932 yılında yayımladığı Atatürk biyografisi. Atatürk'ün sağlığında yayımlanan ilk biyografisidir.
Atatürk'ün insani yönlerini ön plana çıkaran ve çok sert bir üslûpla yazılmış olan kitabın uzunca bir süre Türkiye'ye sokulması yasaktı. Yasaklı kitap 1955'ten başlayarak birkaç kez Türkçeye çevrilmiştir. Türkçe basımlarının bazılarında Kemal Atatürk'ün Yaşamı alt başlığı kullanılmıştır. Kimi baskılarında kitabın bazı bölümleri sansürlenmiştir, sansürün gerekçesi de kitap kapaklarında belirtilmiştir.
Bazı İngilizce baskılarında "Gray Wolf: The Life of Kemal Ataturk" (Bozkurt: Kemal Atatürk'ün Yaşamı) uzun adı, bazı İngilizce baskılarında da "An Intimate Study of a Dictator" (Bir Diktatörün Samimi Portresi) alt başlığı kullanılmıştır.
Arka plan
I. Dünya Savaşı'ndan önce Hindistan ordusunda Askeri Ataşe olarak görev yapmış olan Harold Courtenay Armstrong (1892-1943), savaş sırasında istihbarat subayı olarak Arap yarımadasına gönderildi. Birleşik Krallık ordusunda Yüzbaşı rütbesiyle Osmanlı İmparatorluğu'na karşı çarpışıyordu. 1916'da Kut'ül Ammare Kuşatması sonunda Tümgeneral Townshend komutasındaki İngiliz "6. Poona Tümeni" (Hint Tümeni)'yle birlikte Türklere esir düştü. Bağdat, Musul, Halep, Mersin, Ankara üzerinden Kastamonu'ya, oradan da İstanbul'a getirildi. Nihai olarak da merkezi esir kampı olan Afyonkarahisar'a nakledildi. Savaş esiriyken kaçma teşebbüsü ve yakalandıktan sonra Enver Paşa'ya hakaret etmesi nedeniyle hücreye atıldı. Hücreden çıktıktan sonra esir kampında ayrıcalıklı muamele gördü ve kendisine tüm esir subayların ve erlerin sorumluluğu verilerek onların genel komutanı yapıldı. Esir İngiliz askerler kampta işledikleri suçlardan Türk askeri mahkemelerinde yargılandıklarında hem onların tercümanlığını yaptı hem de dava vekilliklerini üstlendi. Savaş sona ermeden önce Türkiye'den kaçmayı başardı. Türkler hakkında hiç de olumlu düşünceler beslemeyen Armstrong bu kaçışını bile rüşvet vererek gerçekleştirdiğini söylemiştir.
Mütareke yıllarında ise İngiliz Yüksek Komiserliği'nde Askeri Ataşe Yardımcısı olarak bu kez işgal altındaki İstanbul'a gönderildi. Müttefikler adına çeşitli görevlerde bulunduktan sonra 1923 yılında İstanbul'dan ayrıldı. Türkiye'de kaldığı bu birkaç yıllık dönemdeki gözlemlerde bulundu. Aralarında Mustafa Kemal'in de olduğu birçok şahsiyetle temaslarını sürdüren Armstrong bu süre zarfında küllerinden yeniden yükselen bu ülkenin gelişimini gözlemledi, Türkiye ve yakın çevresiyle ilgili aralarında "Bozkurt"un da olduğu beş kitap yazdı. Bu kitaplar: Turkey in Travail (Türkiye Nasıl Doğdu), Turkey and Syria Reborn (Türkiye ve Suriye Yeniden Doğuyor), Unending Battle (Bitmeyen Savaş), Grey Wolf (Bozkurt) ve Lord of Arabia (Abdülaziz bin Suud).[1]
Tepkiler
İlk kez 1932'de İngiltere'de basılan kitap Mustafa Kemal'in sağlığında yayımlanan ilk biyografisidir ve onu putlaştırmayan, insani yönlerini gizlemeye çalışmayan, kimine göre de düşmanca sayılabilecek, sert bir üslûpla yazılmış bir eser olduğu belirtilmiştir. Kılıç Ali hatıralarında kitap için: “Armstrong ismindeki meşhur bir Türk düşmanının yazdığı kitapta, Atatürk’ün aleyhinde bazı kısımlar vardı ve bunun için de Hükûmet tarafından memlekete sokulması men edilmişti.”[2] diye yazmıştır.
Hükûmetin yasakladığı kitabı merak eden Mustafa Kemal, yurt dışından orijinal bir nüshasını getirtti, ünlü sofralarından birinde geç vakitlere kadar ilgililere simültane tercüme ettirerek okuttu, dinledi. Armstrong kitapta "çok yetenekli, inatçı bir enerjiye sahip, ancak insafsız, itici tavırları olan, serkeş mizaçlı, gem vurulmamış zevkleri, ihtirasları olan; dahası, dostluğu tanımayan bir adam" portresi çiziyordu. Sıra onun herkesçe malûm içkisinden bahsettiği satırlara da gelmiştir. Ancak düşmanca bu satırlardan sonra Armstrong "memleketin herhangi bir felâketi veyahut memleketini ve milletini alâkadar edecek herhangi mühim bir hadise zuhur etti mi, onun içkisini de, eğlencesini de bir tarafa bırakıp pençesini hadiselerin üzerine atarak aslan gibi kükrediğini" de belirterek Sezar'ın hakkını Sezar'a veriyordu. Bu satırlar üzerine Mustafa Kemal hiç kızmamış, aksine "Bunun ithalini menetmekle hükümet hataya düşmüş. Adamcağız yaptığımız sefahati eksik yazmış, bu eksiklerini ben ikmal edeyim de kitaba müsaade edilsin ve memlekette okunsun!" diye latife etmişti.[3][4]
Mustafa Kemal sofrasında verdiği bu sözü unutmadı, kitapla ilgili kimi düzeltmeleri yaptı ve bunlar Necmeddin Sadak'ın kaleminden 7 Aralık 1932'de "Akşam" gazetesinde yayımlandı. Atatürk'ün cevabı, daha sonraları Sadi Borak tarafından Armstrong'tan Bozkurt: Mustafa Kemâl ve İftiralara Cevap ismiyle kitap olarak da yayımlandı.
Yayın öyküsü
İngiltere'de 1932 yılında yayımlanan ve çok sert bir üslûpla kaleme alınmış olan biyografik kitap son derece objektiflikten uzak, taraflı ve Mustafa Kemal'in özel hayatını irdeleyen mesnetsiz bölümler içerdiği için Türkiye'de büyük tepki çekti ve İsmet İnönü başkanlığındaki bakanlar kurulu kararıyla yurda girişi yasaklandı. Bu nedenle Türkçeye çevrilmesi ihtimali de pek yoktu. Menderes hükûmeti döneminde, 1951 tarihli Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun'un çıkarılmasından sonra çevrilme ihtimali daha da azaldı. Oysa Kılıç Ali'nin hatıralarında yazdığı gibi, kitabı inceleyen Mustafa Kemal bizzat bu kitabı pek de sakıncalı bulmadığını, bazı eksiklerinin tamamlanarak Türkiye'de yayımlanabileceğini lâtife yaparak da olsa söylemişti.
Kitabın Türkiye'deki ilk çevirisi Peyami Safa tarafından 1955 yılında yapılmıştı. Kimi bölümleri atlanarak yapılan bu çeviri özgün metnin yaklaşık üçte biri kadardı. İstanbul "Sel Yayınları"ndan çıkan kitap zaten küçük boy ve 95 sayfaydı. Oysa özgün versiyonları 300 sayfaya yaklaşıyordu.[5]
Sonraki yıllarda yapılan çeviriler de kitaptan özel hayata ilişkin tartışmalı ve dayanaksız bölümler çıkartılarak yayımlanabilmiştir. Örneğin 2005 yılında "Nokta Yayınları"ndan çıkan çevirinin kapağında "Kadıköy 4. Sulh Ceza Mahkemesi'nin 31.1.1997 tarih ve 1997/23 müteferrik no'lu kararına göre 5816 sayılı kanuna aykırı bulunan kısımlar kitaptan çıkarılmıştır" ibaresi yer almaktaydı. Bu kez sayfa sayısı 248 olmuştu. Sayfa sayısındaki artıştan da anlaşıldığı üzere, ayrıca kitabın ön sözünde belirtildiği gibi çok az bir bölüm bu son çeviriden çıkartılmıştır.[6]
Çeşitli baskıları
| Yıl | Adı | Dil | Çevirmen | Yayınevi | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|
| 1932 | "Grey Wolf" | İngilizce | — | Penguin Books | |
| 1935 | "Grey Wolf - Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator" | İngilizce | — | The Albatross | |
| 1955 | "Bozkurt" | Türkçe | Peyami Safa | Sel Yayınları | Özgün metnin 1/3'ü çevrilmiştir |
| 1961 | "Gray Wolf: The Life of Kemal Ataturk" | İngilizce | — | Capricorn Books | |
| 1971 | "Grey Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator" | İngilizce | — | Ayer Co. Pub. | |
| 1995 | "Bozkurt, Kemal Atatürk'ün Yaşamı" | Türkçe | Gül Güven Çağalı | Arba Yayınları | Çok az bölüm çeviri dışı kalmıştır |
| 2001 | "Bozkurt" | Türkçe | Ahmet Çuhadır | Kum Saati Yayıncılık | Çok az bölüm çeviri dışı kalmıştır |
| 2005 | "Bozkurt" | Türkçe | Gül Güven Çağalı | Nokta Yayınları | Çok az bölüm çeviri dışı kalmıştır |
| 2017 | "Bozkurt Mustafa Kemal ve Atatürk'ün Cevabı" | Türkçe | Gül Güven Çağalı | Kaynak Yayınları | Çok az bölüm çeviri dışı kalmıştır. Bu baskının ilk 389 sayfası Bozkurt, geriye kalan 94 sayfası ise Atatürk'ün cevabı olarak iki kısımdan oluşmaktadır. |
İlgili kitaplar
| Yıl | Adı | Yazar | Dil | Yayınevi |
|---|---|---|---|---|
| 1955 | "Armstrong'tan Bozkurt: Mustafa Kemâl ve İftiralara Cevap" | Sadi Borak | Türkçe | Türkiye Ticaret Matbaası |
| 1997 | ""Bozkurt" Yazarı Ajan Armstrong ve Casusluk Örgütleri" | Ergun Hiçyılmaz | Türkçe | Kamer Yayınları |
Dış bağlantılar
- Atam.gov.tr'de Prof. Dr. Mustafa Yılmaz'ın kitapla ilgili analizi 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Scribd.com 11 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'da tekstin tamamı (Türkçe)
- Kitapla ilgili geniş analizler
Vikisöz'de Bozkurt (kitap) ile ilgili sözler mevcuttur.
Kaynakça
- ^ "H.C. Armstrong" (İngilizce). ourcivilisation.com. 13 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2012.
- ^ "Yasak kitap "Bozkurt", Gerçekte Türk dostu mudur?". canmehmet.com. 30 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2012.
- ^ Kılıç Ali, Bozkurt, arka kapak, Arba Yayınları, Ağustos 1996.
- ^ 1927-1938 arasında Atatürk'ün uşaklığını yapmış olan Cemal Granda'ya göre Atatürk kitabın özel hayatıyla ilgili bölümünü okuyunca kaşları çatılmış ve şöyle demiştir:
-Bu İngiliz benim evime giremez. Hususi hayatıma nüfuz edemez. Bizim Latife Hanım Avrupa'da tahsil etmiştir. Ona bunları olsa olsa o yazdırtmıştır. İngiliz, hususi hayatımı bilir ama bir yere kadar bilir.. Bakınız Turhan Gürkan, Atatürk'ün Uşağının Gizli Defteri, Fer Yayınları, İstanbul, 1971 s.190 - ^ Berk Albachten, Özlem; Tahir Gürçağlar, Şehnaz, (Ed.) (2019). Perspectives on retranslation: ideology, paratexts, methods. Routledge advances in translation and interpreting studies. New York Oxon: Routledge. ISBN 978-0-203-70281-9.
- ^ Saki, Ayşe (2014). "A Critical Discourse Analysis Perspective on Censorship in Translation: A Case Study of the Turkish Translations of Grey Wolf" (İngilizce). 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
