İçeriğe atla

Bosporos Krallığı

Bosporos Krallığı
Βασίλειον τοῦ Κιμμερικοῦ Βοσπόρου
Kimmer Bosporos Krallığı
MÖ 438[1] -MS 370
Bosporos Krallığı haritadaki konumu
Tür
BaşkentPantikapaion
Yaygın dil(ler)
Resmî din
Yunan politeizmi[2]
HükûmetMonarşi
Basileus 
• MÖ 389
Leukon I
• MS 341
Rhescuporis VI
Tarihçe 
• Kuruluşu
MÖ 438[1] 
• Dağılışı
MS 370
Para birimi
  • Pontus madeni parası
  • Roma sikkesi
Öncüller
Ardıllar
Yunan şehir devletleri
Hunlar
Gotlar
Günümüzdeki durumu

Bosporos Krallığı, ayrıca Kimmer Bosporos (Yunanca: Βασίλειον τοῦ Κιμμερικοῦ Βοσπόρου, Basileion tou Kimmerikou Bosporou) olarak da bilinir, bugünkü Ukrayna'nın güneyindeki Kerç Boğazı üzerinde kurulmuş Antik Yunan-İskit devleti. İlk kez Yunan yazarı Diodorus'un sözünü ettiği krallık MÖ 438'e doğru kuruldu. Gücünün doruğuna MÖ 4. yüzyılda ulaştı. En önemli kenti Pantikapaion (bugün Kerç) İÖ 480-438 arasında Arkhainaks, İÖ 438-110 arasında da Spartokos hanedanları tarafından yönetildi. Bu iki hanedan, Pantikapaion'a Nymphaion'u ve bölgede İÖ 7-6. yüzyıllarda kurulmuş öteki Yunan kolonileri de kattılar. İÖ 5. yüzyılın ikinci yarısından sonra Bosporos kentlerinde Atina etkisi güçlendi. Atinalılar İÖ 404'e değin yerel ticareti denetim altında tutuyorlardı, İÖ 4. yüzyıl boyunca da Bosporos'un baş müşterisi oldular. Karadeniz'de korsanlığı önleyen Spartokosların hububat, balık ve köle ticaretini başarıyla yönetmesi sayesinde Bosporos zenginleşti. Bosporos Krallığı'nda yönetim ve maliye alanında çöküş İÖ 3. yüzyıl ortalarında başladı. İÖ 115'e doğru İskitler'e karşı koyamayan hükümdar Parisades, Pontus Kralı VI. Mithridatis'i yardıma çağırdı ve ülkesini ona bıraktı. İÖ 110'dan sonra Pontus kralları bölgenin denetimini ele geçirdiler. Mithridatis'in öldürülmesinden sonra, Pompeius onun oğlu olan Pharkanes'i Bosporos Kralı ilan etti (İÖ 63). Böylece MS 1. yüzyılda kurulan bu yeni hanedan Roma İmparatorluğu'nun koruması altında 300 yıl hüküm sürdü. MS 342'den sonra ülke, Got ve Hun akınlarında toprakların bir bölümü elden gitti. I. Justinianos döneminde krallığın geri kalan bölümü Bizans'ın denetimine girdi.

Erken Yunan kolonileri

Karadeniz'in kuzey kıyısındaki Pantikapeon ve diğer antik Yunan kolonileri, modern isimleriyle birlikte

Bölgenin tamamı Yunan şehirleriyle doluydu: Batıda, bölgenin en önemli şehri olan Panticapaeum (Kerç), Nymphaeum ve Myrmekion; Doğuda Phanagoria (bölgenin ikinci şehri), Kepoi, Hermonassa, Portus Sindicus ve Gorgippia bulunmaktaydı.

Bu Yunan kolonilerine aslen MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda Miletliler yerleşti. Phanagoria (MÖ 540) bir Teos kolonisiydi ve Nymphaeum'un kuruluşunun Atina ile bir bağlantısı olmuş olabilir; en azından 5. yüzyılda Delian Birliği'nin bir üyesi olduğu anlaşılıyor.

Coğrafya

Bosporos Krallığı, antik çağda krallığın adının geldiği yer olan Kimmer Boğazı olarak bilinen Karadeniz ile Azak Denizi arasındaki Kerç Boğazı çevresinde merkezlenmişti.

Tarihçe

MÖ 480 yılında, Kerç Boğazı ve Taman Yarımadası'nın etrafında kurulmuş krallığın başkenti Panticapaion (Pantikapaion), yaklaşık 1000 yıl boyunca ayakta kalmıştı.

Krallığa ait son yazılı izler MS 5. yüzyıla kadar uzanıyor.

Bölge, Yunan kültürü ile İskitler gibi bozkırların göçebe kültürleri arasında bir sentez yeriydi. MÖ 6. ve 3. yüzyıllar arasında Yunanlar ve İskitler, ticari ilişkilerin yanı sıra son derece yakın kültürel ilişkilerini de sürdürdüler.

Bosporos Krallığı hakkında ilk tarihi kayıtlara MÖ 5. yüzyıllarda Yunan yazar Diodoros tarafından bahsedilmektedir. Diodoros Krallığın başkenti Pantikapaion ve çevresinde MÖ 480-483 arasında Arkhainaks Hanedanı'nın hüküm sürdüğünü kaydeder. Fakat bu kralların adlarını ve hüküm sürelerini bildirmez.

MÖ 483'te iktidar Trak menşeli Spartokos'un eline geçti. Bu hanedan zamanında Yunan kolonilerinden Nymphaion ele geçirildi ve ayrıca etraftaki kabileler egemenlik altına alındı. Spartokos'un oğulları devri hakkında elimizde çok az bilgi vardır.

MÖ 130 sıralarında İskit kabile reislerinden Skiluros, Bosporos Krallığı'nı tehdit etmeye başladı. Spartokos Hanedanı'nın son hükümdarı V. Pairisades, bu baskıya dayanamayarak Pontus Kralı Mithridatis'den yardım istedi (MÖ 114-113). Bunun üzerine Pontus ordusu İskitleri mağlup etti. Pairisades de memleketini Mithradates'e teslim etti.

Daha sonra Bosporos'ta, Mithradates'in tayin ettiği vali Hygiainon, Mithradates'e karşı ayaklandı ve kendi adına para bastırdı. Fakat Mithradates Bosporos'u yeniden işgal etti ve oğlu Makhares'i kral olarak tahta çıkardı (MÖ 81).

Makhares ise Romalılarla birleşerek babasına karşı cephe aldı. Mithradates Pompeius tarafından ülkesinden kovulunca, büyük güçlükler içinde Bosporos Krallığı'na vardı. Makhares, babası Pantikapaion surları önüne gelince intihar etti (MÖ 65).

Kısa süre sonra Mithradates'in diğer oğlu Pharnakes de babasına karşı isyan etti ve ordu tarafından kral ilân edildi. Mithradates bu sırada öldürüldü, Pharnakes Romalılar tarafından Bosporos Kralı olarak tanındı (MÖ 63). Pharnakes iradeli ve kuvvetli bir kraldı. Topraklarını Don Nehri’ne kadar genişletti, Romalılar tarafından serbest şehir ilân edilen Phanagoria’yı hâkimiyeti altına aldı, Pontus Krallığı'nı da ele geçirmek istedi.

Pontus’un birçok şehirlerini zabtedip Bithynia ve Asya üzerine yürürken Bosporos’ta vali olarak bıraktığı Asandros’un isyanı haberi üzerine geri dönmek zorunda kaldı. MÖ 47’de Zela’da (Zile) Sezar’a mağlup oldu ve Bosporos’a kaçtı, fakat Asandros’a da yenildi ve öldürüldü. Böylece Asandros, Bosporos Kralı oldu. Uzun süren saltanatı hakkında fazla bilgi yoktur, ölüm yılı da kesinlikle bilinmemektedir.

Yalnız karısı Dynamis’in kocasının ölümünden sonra birkaç yıl tek başına hükümdarlık ettiği ve Büyük Mithradates’in torunu, Augustus’un adamı Scribonius ile evlendiği bilinmektedir.

Bu durumdan hoşlanmayan Augustus, Pontus Kralı Polemon’u Bosporos üzerine göndertti. Bosporoslular Scribonius’u öldürüp I. Polemen’e boyun eğdiler (MÖ 15).

Asandros’un oğlu Aspurgos I. Polemon’i öldürttü ve tahta çıktı (MS 16). Savaşçı bir kral olan Aspurgos, etraftaki bütün âsi kabileleri egemenliği altına aldı. Aspurgos’un ölüm tarihi kesinlikle bilinmiyor. Gaius devri başlarında ölmüş olması muhtemeldir.

Aspurgos’un ölümünden sonra I. Polemon’un oğlu II. Polemon, Caligula tarafından Bosporos Kralı ilân edildi, fakat bu da imparator Claudius tarafından tahttan indirilip yerine Aspurgos ailesinden II. Mithradates, Bosporos tahtına çıkarıldı (42-46).

Bu süre içindeki yönetimden memnun kalmayan Claudius tarafından tahta Mithradates’in kardeşi Kotys geçirildi. I. Kotys'den (46-69) sonraki hükümdarlar hakkında çok az bilgi vardır.

Bu hükümdardan sonra II. Tiberios İnlios Sauromates, daha sonra da Tiberios İnlios Kotys tahta geçti. MS 154 yılından 343’e kadar gelen krallar 14 tanedir.

Bosporos kralları I. Polemon’dan itibaren Roma’yı tanıdılar ve bastırdıkları sikkelerde «Roma dostu», «imparator dostu» gibi adlar kullandılar. Fakat zamanla Bosporos Krallığı'nın Roma ile bağları azaldı; Bosporos hükümdarlarının görevleri de Roma'dan aldıkları yardım paraları karşılığında Step göçmenlerine, İskitlere daha sonra da Gotlara karşı savunmaktan ibaret kaldı. II. Kotys 123'te, II. Sauromates 193'te İskitlere karşı başarılı savaşlar yaptı.

Roma devrinde devletin toprakları küçülmedi. Bosporos Krallığı bu devirde Taman Yarımadasının, Tanais'e (Don Nehri) kadar Maiotis kıyı bölgesini, Theodosia ve bugünkü Arkat’a kadar Kırım’ın doğu parçasını içine alıyordu.

Yalnız Büyük Mithradates’in Bosporos Krallığı'na kattığı Khersonnessos (Sivastopol), Antoninus Pius zamanında serbest ve muhtar şehir oldu. Got ve Hun akınları zamanında bu toprakların bir kısmı elden gitti. Hun İmparatorluğu kurulunca Taman yarımadası ile Maiotis kıyısı Hunların eline geçti.

Kırım da Hun nüfuzu altına girdi. Nihayet Bizans İmparatoru Jüstinyen, Pantikapaion’u, Khersonessos’u ve Kırım’ın Gotlarla meskun olmayan kısmını Bizans İmparatorluğu'na kattı.

Arkeolojik buluntular, Bosporos Krallığı'nda yüksek bir Yunan – Kimmer – İskit kültürünün varlığını göstermektedir.

Doğu Roma Dönemi

Hun istilasından birkaç yüzyıl sonra Bizans ve Bulgar himayesi altında Bosporos şehirleri bir canlanma dönemi yaşadı. Antik Yunan şehri Phanagoria 632 ve 665 yılları arasında Büyük Bulgarya Hanlığı'nın başkenti oldu. Zaman zaman Doğu Romalı subaylar bir başpiskoposluk teşkil eden Bosporos'da kaleler inşa ettiler ve yetki kullandılar.

Terimin ilgili bir Doğu Roma kullanımı, "Πο⟨σ⟩φορ(ου)", yani "Kimmer Bosporos" 11. yüzyılın başlarında yaşamış bir generalin yeni bulunan mühründe bulunur.

Doğu Romalılar ayrıca boğazın doğu tarafında bulunan Tmutarakan'ı da kontrol altında tuttular; bu kasaba, 10. ve 11. yüzyıllarda Kiev Rus Tmutarakan Prensliği'nin merkezi haline gelmiş ve daha sonra Tatar egemenliğine girmiştir.

Kolhis ile ilişkiler

II. Sauromates tarafından basılan Bosporos sikkeleri, y. MS 172-211

Bosporos Krallığı, Kolhis ile yakın ticari-ekonomik ve kültürel bağlara sahipti. Pantikapaeumos, Myrmekion, Tritake gibi antik Bosporos şehirlerinde yapılan arkeolojik çalışmalarda birçok Kolhis seramik parçası, sikkesi ve üzerlerinde "Kolhos" yazısı kazınmış kilden lambalar bulundu. Öte yandan Kolhis kazılarında Bosporos amforaları ve Pantikapaeumos, Nymphaeum antik şehirlerine ait sikkeler bulunmuştur.[3] Bölgeler arasındaki yakın ticari-ekonomik ve kültürel bağların bir göstergesi MÖ 44'te kurulan ve Kraliçe Dinamia tarafından yönetilen Pontus, Kırım ve Kolhis'in birleşik krallığıdır.

Kaynakça

  1. ^ Hind, John. "The Bosporan Kingdom". Lewis, D. M.; Boardman, J.; Hornblower, S.; Ostwald, M. (Ed.). The Cambridge Ancient History. VI - The 4th Century BC. Cambridge: CUP. ss. 476-511. 
  2. ^ Kozlovskaya, Valeriya (10 Aralık 2001). "Review of The Supreme Gods of the Bosporan Kingdom". Bryn Mawr Classical Review. 6 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2013. 
  3. ^ Şablon:KE

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kerç</span>

Kerç, Kırım Özerk Cumhuriyeti'nin doğusundaki Kerç Yarımadası'nda yer alan bir şehir. Kuzey Kafkasya'dan Kerç Boğazı ile ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Pontus</span> Karadenizin güney kıyısında, günümüz Türkiyesinin Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alan bir bölge

Pontus Karadeniz'in güney kıyısında, günümüz Türkiye'sinin Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yer alan bir bölgedir. Bu ad bölgenin kıyıları ve iç kesimlerinde yer alan dağlar için, Arkaik Dönem itibarıyla burayı kolonileştiren Grekler tarafından Karadeniz'in Grekçe ismi olan: Πόντος Εὔξεινος, Pontos Eukseinos 'dan türetilerek verilmiştir. Daha sonra Eshilos'un Persler eseri ve Herodot'un Herodot Tarihi eseri dönemlerinde sadeleşerek Pontos adı kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">VI. Mithridatis</span>

VI. Mithridatis veya Mithridatis Eupator veya Büyük Mithridatis, Pontus kralı olarak Anadolu'da MÖ 120 - MÖ 63 yıllarında hüküm sürdü.

MÖ 7. yüzyıl, MÖ 700'ün ilk günü başlamış ve MÖ 601'in son günü bitmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kerç Boğazı</span> Karadeniz ile Azak Denizini birleştiren boğaz

Kerç Boğazı. Karadeniz ile Azak Denizi'ni birleştiren deniz geçidi, boğaz.

<span class="mw-page-title-main">Pontus Krallığı</span> Devlet

Pontus Krallığı ya da Pontus İmparatorluğu, Karadeniz'in güney kıyısında kurulan Helenistik Dönem devletlerinden biridir. Krallık önceleri Pontus Kapadokyası, sonra yalnız Pontus olarak adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kolhis</span> Antik Çağdaki bir krallık ve tarihsel bölge

Kolhis ya da Kolhis Krallığı, Karadeniz'in doğu kıyılarında, bugünkü Gürcistan'ın batısında kurulmuş Antik Çağ krallığıdır.

<span class="mw-page-title-main">II. Farnakis</span>

II. Farnekes, Roma Cumhuriyetinin en ünlü düşmanlarından VI. Mitridat'in oğlu olan Pontus Kralı.

Pontus Krallığı Klasik Yunan dönemini takip eden Helenistik dönemde Anadolu'da kurulan hükümdarlıklarından biridir. Bu krallık Anadolu'nun birçok yörelerini zaman zaman elinde bulundurmakla beraber en önemli merkezi Doğu Karadeniz bölgesinde idi.

<span class="mw-page-title-main">Harşena Dağı</span>

Harşena Dağı, Amasya il merkezine hakim 272 metre yüksekliğinde bir tepedir. Tepe üzerinde yer alan kalesi ve alt kısımlarındaki kaya mezarları ile 2015 yılında Dünya Mirası Geçici Listesine dahil edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Aristarkus</span>

Aristarkus, MÖ 63 yılından y. MÖ 50 yılına kadar Roma Cumhuriyeti'ne bağlı Kolhis'in hükümdarıdır. Roma generali Pompey tarafından, Mithridatis savaşları sırasında Roma'nın Asya yerleşiminin lideri olarak atanmıştır. Aristarkus, 1. yüzyıl tarihçisi Appianus'un eserlerinde geçmesinin yanı sıra, kendi adına yapılmış paralarla bilinir.

Mithridatis Pontus Kralı VI. Mithridatis ile onun hem kız kardeşi hem de eşi olan Laodice'in oğluydu. Babası tarafından Karadeniz'deki Kolhis'in kralı olarak atanmıştır. Ancak sonrasında ihanet ettiği şüphesiyle görevinden alınmış ve öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">III. Fraates</span> Part kıralı

III. Farhad, İÖ 70-57 arasında Part İmparatorluğu yöneticisi. Farhad, tahta oturduğunda Romalı komutan Lucius Licinius Lucullus, Mezopotamya ile İran boyuncaki devletleri egemenliği altına almış bulunan Ermenistan'ın Artaksiad kralı II. Tigran üzerine saldırıya hazırlanırken öte yandan Büyük Mithradates'in, Roma Cumhuriyeti'ne karşı Ermeni-Pontus birliğinin yanında bulunması üzerine olan teklifini geri çeviren Farhad, buna karşılık kendi damadı ayrıca Büyük Tigran'ın oğlu olan Tigran'ı, babasına karşı desteklemiştir. Ayrıca Ermeni-Pontus bağlaşımına karşı Roma'yla bağlaşarak, Roma, Pontus ile savaşmakta iken eş zamanlı Ermenistan'a saldırmıştır. Yanına, babası Büyük Tigran'ı devirerek tahta oturmak isteyen Tigran'ı da alarak Ermenistan'a Karduya üzerinden girip Artaşat'ı kuşattıysa da bunda başarılı olamayarak geri dönmüştür. Farhad'ın dönüşüyle birlikte babası Büyük Tigran ile tek başına yüzleşmek zorunda kalan Tigran ise babasına yenilmiştir. En sonunda Roma ile Ermenistan'ın barış sağlamasıyla Farhad, daha önce Roma ile anlaşmasına bağlı olarak Ermenistan üzerinden edinmek istediği kazanımları edinememiş ve bu durumu Roma ile Ermenistan karşısında onaylamak durumunda kalmıştır.

Mahare Kral VI. Mithridatis ve Kraliçe Laodice'in oğlu ve Pontus prensidir. Babası tarafından Bosporos Krallığı'nın başına getirilmiştir. MÖ 80'de Romalı Murena ile yapılan çatışmadan sonra Mithridatis'ten sonra ikinci kez krallığın küçülmesine neden olmuştur.

Kolhis kralları listesi Kolhis'in efsanevi ve tarihi krallarının listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Taurica</span>

Taurica Kırım yarımadasının Romalılar ve Yunanlar tarafından kullanılan ismi ve Roma İmparatorluğu içinde bir eyalettir. Roma Kırım bölgesini M.Ö. 47 ve M.S. 340 arasında yönetti. Roma bölgeyi 340 yılı içinde kaybetti ve bölge Cermen kabilesi Gotların eline geçti. Roma ikiye ayrılınca, Bizans İmparatoru I. Justinianus Kırım'ı yeniden ele geçirdi. Roma, M.Ö. 1. yüzyılda Kırım yarımadasına hakim olmaya başladı. Nüfuz ettikleri ilk alan çoğunlukla Doğu Kırım ve batı Yunan şehri Chersonesos'taydı. İç kısım yalnızca nominal olarak Roma egemenliği altındaydı.

<span class="mw-page-title-main">Kapadokya (eyalet)</span>

Cappadocia (Kapadokya) eyaleti, başkenti Caesarea'da bulunan, Anadolu'da bir Roma İmparatorluğu eyaletiydi.

<span class="mw-page-title-main">Pompey'in Kafkasya seferi</span>

Pompey'in Kafkasya seferi Üçüncü Mithridatis Savaşı'nın sonucu olarak MÖ 65 yılında gerçekleşen, Pompey'in komutanlık ettiği askeri seferdir. Roma Cumhuriyeti etki alanını genişletmek ve Orta Doğu'nun efendisi olmayı hedefliyordu. Pontus Krallığı'nı fetheden ve Ermenistan Kralı II. Tigran'a boyun eğdiren Romalılar, MÖ 80'ler, 70'ler ve 60'ların başlarında Pontuslu VI. Mithridatis'in müttefiki olan İberya Krallığı'na, Kolhis'e ve Albanya'ya saldırdılar. Saldırılar Roma zaferiyle sonuçlandı.

Moaperne, MÖ 2.-1. yüzyıllarda yaşamış Kolhis yöneticisidir. Pontus Kralı VI. Mithridatis tarafından tahta çıkarıldı. Görünüşe göre sürgün Mitridate ile birlikte önce Sohum'da bulundu daha sonra ona Bosporos Krallığı'na kadar eşlik etti. Moaperne'den sonra yerine Mitridate tarafından Oltake, Kolhis tahtına çıkarıldı.

Sindi - MÖ 1. binyılda yaşamış Kuzey Karadeniz bölgesinin sayısız kabilesinden biri. M.Ö e. - MS ilk yüzyıllar e. Taman Yarımadası'nda ve Novorossiysk'e bitişik Karadeniz kıyısında.