Bosna Savaşı

Bosna Savaşı
	Yugoslav Savaşları
	; Soldan saat yönünde:; 1. Yürütme Konseyi Binası (şimdiki Yunanistan-Bosna Hersek Dostluk Binası), Saraybosna'da tank ateşiyle vurulduktan sonra yanıyor.; 2. Mayıs 1992; Sırp Cumhuriyeti Ordusu subaylarıyla birlikte Ratko Mladić.; 3. 1992'deki kuşatma sırasında Saraybosna'da Norveçli bir Birleşmiş Milletler barış gücü.
Tarih	6 Nisan 1992 - 14 Aralık 1995; (3 yıl, 8 ay, 1 hafta ve 1 gün)
Bölge	Bosna-Hersek
Sonuç	Askeri sonuçsuzluk Dayton Anlaşması'na göre Bosna-Hersek'in iç paylaşımı.; Çoğunlukla Boşnaklar olmak üzere 101.000'den fazla ölü.; Barış anlaşmasını denetlemek için NATO liderliğindeki kuvvetlerin konuşlandırılması.; Barış anlaşmasının sivil olarak uygulanmasını denetlemek üzere Yüksek Temsilcilik'in kurulması.;
Taraflar
Komutanlar ve liderler
Güçler
Kayıplar
	Etnik kökenleri ve statüleri belirtilmeyen ek 5.100 kişi öldü.
	1992'den 1994'e kadar Bosna-Hersek Cumhuriyeti, Bosnalı Hırvatlar ve Bosnalı Sırpların çoğunluğu tarafından desteklenmedi. Sonuç olarak, esas olarak Boşnakları temsil ediyordu.; 1994-1995 yılları arasında Bosna Hersek Cumhuriyeti hem Boşnaklar hem de Bosnalı Hırvatlar tarafından desteklendi ve temsil edildi. Bunun başlıca nedeni Washington Anlaşmasıydı.;

Bosna Savaşı (Sırp-Hırvatça: Rat u Bosni i Hercegovini / Рат у Босни и Херцеговини), 1992 ile 1995 yılları arasında Bosna-Hersek'te meydana gelen uluslararası bir silahlı çatışmaydı. Savaşın, genellikle daha önceki bir dizi şiddet olayını takiben 6 Nisan 1992'de başladığı kabul edilir. Savaş, 14 Aralık 1995'te Dayton Anlaşması'nın imzalanmasıyla sona erdi. Ana savaşan taraflar, sırasıyla Hırvatistan ve Sırbistan tarafından yönetilen ve sağlanan proto-devletler olan Bosna-Hersek Cumhuriyeti, Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti ve Sırp Cumhuriyeti güçleriydi.

Savaş, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nın dağılmasının bir parçasıydı. Slovenya ve Hırvatların 1991'de Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nden ayrılmalarının ardından, çok etnikli Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti 29 Şubat 1992'de bir bağımsızlık referandumu kabul etti. Bosnalı Sırpların siyasi temsilcileri referandumu boykot etti ve sonucunu reddetti. Bosnalı Sırpların çoğunluğu tarafından boykot edilen referandumun sonucunu öngören Bosna-Hersek Sırp Halk Meclisi, 28 Şubat 1992 tarihinde Bosna-Hersek Sırp Cumhuriyeti Anayasasını kabul etti ve Aliya İzzetbegoviç'in daha önce imzalanan (Bosna'nın etnik kantonlara bölünmesini öneren) Cutileiro Planı'ndan çekilmesinin ardından, Radovan Karadžić liderliğindeki ve Slobodan Milošević'in Sırp hükümeti ve Yugoslav Halk Ordusu (JNA) tarafından desteklenen Bosnalı Sırplar, etnik Sırp topraklarını güvence altına almak için güçlerini Bosna-Hersek içinde seferber etti. Sonra savaş kısa sürede etnik temizlik eşliğinde ülke geneline yayıldı.

Çatışma başlangıçta, bir tarafta daha sonra Sırp Cumhuriyeti Ordusu'na dönüşen Bosna'daki Yugoslav Ordusu birimleri ile büyük ölçüde Boşnaklardan oluşan Bosna-Hersek Cumhuriyeti Ordusu ve Hırvat Savunma Konseyi'ndeki Hırvat kuvvetleri arasındaydı. Hırvatlar ve Boşnaklar arasındaki gerilim 1992'nin sonları boyunca arttı ve 1993 başlarında Boşnak-Hırvat Savaşı'nın tırmanmasıyla sonuçlandı. Saraybosna Kuşatması ve Srebrenitsa Katliamı gibi olaylar daha sonra çatışmanın simgesi haline geldi.

Sırplar, başlangıçta Yugoslav Halk Ordusu tarafından sağlanan silahlar ve kaynaklar nedeniyle askeri açıdan üstün olsalar da, Boşnaklar ve Hırvatların 1994'te Washington Antlaşması'nın ardından Bosna-Hersek Federasyonu'nun kurulmasıyla Sırp Cumhuriyeti'ne karşı ittifak kurmasıyla ivme kaybetti. Pakistan, Birleşmiş Milletler'in silah tedariki yasağını görmezden geldi ve Bosnalı Müslümanlara havadan tanksavar füzeleri fırlatırken, Srebrenica ve Markale katliamlarından sonra NATO, 1995'te Kararlı Güç Harekâtı ile Sırp Cumhuriyeti Ordusu'nun mevzilerini hedef alarak müdahale etti. Savaş, 14 Aralık 1995 tarihinde Paris'te Bosna-Hersek Barışı İçin Genel Çerçeve Anlaşması'nın imzalanmasıyla sona erdi. Dayton, Ohio'da barış görüşmeleri yapıldı ve 21 Kasım 1995 tarihinde sonuçlandırıldı.

2008 yılının başlarında, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi, Bosna'daki savaşla bağlantılı olarak kırk beş Sırp, on iki Hırvat ve dört Boşnak'ı savaş suçlarından mahkûm etti. Tahminler, savaş sırasında yaklaşık 100.000 kişinin öldürüldüğünü göstermektedir. 2.2 milyondan fazla insan yerinden edildi ve bu, o zamanlar Avrupa'da II. Dünya Savaşı'nın sonundan bu yana en yıkıcı çatışma haline geldi. Buna ek olarak, tahmini olarak 12.000-50.000 kadın tecavüze uğradı; kurbanların çoğu Boşnak kadınlar olmak üzere, çoğunluğu Sırp güçleri tarafından gerçekleştirildi.

Tarihsel arka plan

Savaşın başlaması

Sovyetler Birliği'nin dağılması, Berlin Duvarının yıkılması sonrasında Batının Balkanlardaki çalışmaları da, bu bölgede patlayan savaşlarda oldukça etkilidir. Vatikan, Avusturya ve Almanya, Hırvatistan'ı Yugoslavya'dan ayrılmaya teşvik etti.^[] Hırvatistan'ı çok geçmeden Bosna-Hersek izledi. 29 Şubat-1 Mart 1992'de Bosnalı Hırvatlar ve Bosnalı Müslümanlar bir bağımsızlık referandumu düzenlediler ve sonuç yüzde 99.7 ile Yugoslavya'dan bağımsızlık ilanı yönünde oldu.

Yüzyıllar boyunca Osmanlı İmparatorluğu himayesinde bulunan Bosna Hersek, kozmopolit bir yapıda olmasına rağmen o dönemin şartlarında milliyetçilik duygusunu öne çıkaramayan bir bölge olmuştur. Ancak yine de, Sırpların ilk etnik düşüncelere dayanan faaliyetleri, o dönemde güneye inmek isteyen Rusya'nın Ortodoks ve Slav kimliğiyle Sırpları etkilemesiyle başlamıştır. Tımar sistemi sebebiyle Boşnaklara daha geniş alanlar verilmesi Sırpları oldukça rahatsız etmiştir. 1908 yılından itibaren Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun hâkimiyetine girmiştir. Daha o dönemde sınırları belli olan bir bölge haline gelmiş ve etnisite yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlamıştır. Sırbistan, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Makedonya, Karadağ ve Slovenya'nın oluşturduğu Yugoslavya devletinin ortaya çıkışı ise I. Dünya Savaşı sonrası gerçekleşmiştir. İki dünya savaşı arasındaki süreçte ise Boşnakların çoğunlukta olduğu bu bölgede henüz gerilimi başlatan nedenler görülmemektedir. Ancak II. Dünya Savaşı sonrası, Sırplaştırma politikaları baş göstermiştir. Bosna Hersek'in kuzey ve güney kısımlarına Sırpların göç ettirilmesinin amacı, kuzeyde Hırvat Boşnak ayrımını, güneyde ise Karadağ Müslümanları ile Boşnak ayrımını yaratmaktır. Doğu Bloku ülkelerinin 1990'lı yıllara yaklaşırken komünizmi terk ederek bağımsızlık istemeleri etnik ve dini farkların ortaya çıkışını tetiklemiştir. Sırbistan yönetiminin ve Başkan Slobodan Milošević'in benimsediği "Büyük Sırbistan" hayali, Bosna'da başlayacak çatışmanın en büyük sinyalidir. Hırvatistan ve Slovenya’nın bağımsızlığı sonrası Bosna-Hersek'te de yankı uyandırdı. İlk ayrılık Bosnalı Sırpların Yugoslavya içerisinde kalmak isterken, Boşnak ve Hırvatların bağımsızlık istemeleri sonucunda yaşanmıştır. Referandum yapılmasına karar verilmiş ve çıkan sonuç bağımsızlık yönünde olmuştur. Daha sonra da, Bosna-Hersek parlamentosu bağımsız bir "Bosna-Hersek Devleti" kurulduğunu ilan etmiştir. Buna karşılık Bosna-Hersek içerisinde kendi parlamentolarını kurarak Yugoslavya'ya bağlı kaldıklarını duyuran Sırplar, büyük bir savaşın temellerini orada atmıştır. 1992 yılında başlayan savaş, 1995 yılına kadar sürmüş ve NATO müdahalesi ile çatışma durdurulmuştur. Birleşmiş Milletler'in ve Amerika Birleşik Devletleri'nin önderliğinde 1995 yılında imzalanan Dayton Anlaşması ile savaş sona ermiştir.^[6]

Vase Miskin Sokağında Patlama: Yugoslavya'ya Karşı Ambargo

27 Mayıs 1992 tarihinde kuşatma altında bulunan Saraybosna'da, Vase Miskin sokağında meydana gelen patlama sonucunda 17 sivil öldü, 108 kişi de yaralandı. Onlarca sivilin ölmesi üzerine İngiltere Başbakanı John Major, ABD Başkanı George H. W. Bush, Türkiye Dışişleri Bakanı Hikmet Çetin ve başka siyasi liderleri hemen bu olayın Sırplar tarafından yapıldığını anlamıştı.^[] Üç gün sonra, 30 Mayıs 1992'de, BM Güvenlik Konseyi, Sırpların yaptığı ekmek bekleyen insanlara saldırı nedeniyle Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ne petrol satışının yasaklanması ve hava bağlantısının kesilmesini de kapsayan geniş bir ekonomik ambargo uygulanmasını kabul etti.

Savaşın Tarafları

Bosna-Hersek çatışmasında belirli amaçları doğrultusunda birbirlerine karşı direkt güç kullanan birincil taraflar Boşnaklar ve Sırplardır. (Hırvatlar bu çatışmada hem mağdur hem suçlu durumuna düşebilen, aslında birincil taraf sayılabilecek ancak ne Boşnaklar ne de Sırplar kadar net amaçları olmayan bir topluluk olarak adlandırılabilir.) Birincil tarafları destekleyen ancak çatışmanın sonucundan doğrudan etkilenmeyen ikincil taraflar ise; Sırplarla ittifak kuran Rusya ve Boşnaklarla ittifak kuran Amerika Birleşik Devletleri'dir. Bu iki devletin dışında sayabileceğimiz çatışma içerisindeki diğer aktörler ise üçüncül taraflardır. Çatışmanın başında etkisi olmayan ancak sonucu etkileyebilecek olan üçüncül taraflar; Birleşmiş Milletler, NATO, Avrupa Birliği gibi kuruluşlardır.^[7]

Bosna Soykırımı

Sırp Komutan ve arkadaşları ile beraber rehine takası için Sarajevo yakınlarında beklerken etrafına şaka amaçlı oğlunun kafasına Tokarev TT-33 marka tabancasını dayıyor, 1992
Fotoğraf: Mihail Yevstafyev

Soykırım, savaş başladığından beri Sırpların başvurduğu yegane savaş yöntemiydi. Daha savaşın ilk evrelerinde Nisan 1992’de Srebrenitsa'nın hemen dışında bulunan Bratunac köyünde yaklaşık 350 Boşnak, Sırp paramiliterleri ve özel polis güçleri tarafından işkenceye tabi tutulmuş ve öldürülmüştü.^[]

Slobodan Milošević'in eski korumalarından Naser Orić'in kurduğu Müslüman direniş örgütü ilk yıllarda Srebrenitsa'yı savundu. Yugoslavya SFC ordusunun tüm imkânlarını kullanan Sırplara karşı Müslümanlar bölgeye uygulanan ve en çok kendilerinin zarar gördüğü ambargodan ötürü hafif silahlarla ve az sayıda mermi ile karşı koymaya çalışıyordu.^[]

Bosna Savaşı'nın sonlarına doğru Müslümanların birçok cephede zafer kazandığı bir sırada öne çıkarılan Dayton Barış müzakereleriyle savaşın sona ereceğini gören Sırplar, avantaj elde etmek için iki stratejik kent olan Gorajde ve Srebrenitsa'yı ele geçirmek maksadıyla bu iki kente saldırdılar.^[] BM tarafından güvenli bölge olarak ilan edildikten iki yıl sonra Srebrenitsa, 1995 yılının yaz ayında toplu katliamın kurbanı oldu.

Srebrenitsa çevresindeki ilk toplu mezarları ortaya çıkararak Pulitzer Ödülü kazanan Amerikalı gazeteci David Rohde bu tavrı eleştirerek şöyle demiştir: Uluslararası camia taraflı bir şekilde binlerce insanı silahsızlandırmış ve sonra da onları en azgın düşmanlarına teslim etmiştir. Srebrenitsa, uluslararası camianın felaketin uzağında durduğu bir durum değildir. Aksine, uluslararası camianın eylemleri katilleri cesaretlendirmiş, onlara yardım etmiş ve işlerini kolaylaştırmıştır. Srebrenitsa'nın düşmesi gerçekte olması gereken bir durum değildi. Binlerce iskeletin Doğu Bosna’da oraya buraya saçılmasına hiç gerek yoktu. Binlerce Müslüman Bosnalı çocuğun Sırplar tarafından boğazlanmış babalarının, dedelerinin, amcalarının ve kardeşlerinin hikayesi ile büyümesine hiç gerek yoktu.^[8]

Markale Pazarında Birinci Patlama: NATO'nun Ültimatomu

Bosna-Hersek Federasyonu Kurulması

Savaşın ilk aylarından başlayarak Birleşmiş Milletler temsilcisi Cyrus Vance ve Avrupa Birliği temsilcisi Lord Owen savaşı durdurmak için taraflarla müzakereler yaptılar. Bosna-Hersek'i etnik açıdan 3 bölgeye ayıran çeşitli haritalar çizildi ve taraflara sunuldu. 1994 yılında NATO uçakları Birleşmiş Milletler'in ilan ettiği uçuş yasağını uygulamaya başladılar. Böylece Sırpların hava üstünlüğü kaybolmuş oldu. Mart 1994 tarihinde Boşnaklar ve Bosnalı Hırvatlar anlaşmaya vardılar ve birbirleriyle savaşmaktan vazgeçtiler.

Srebrenica ve Jepa'nın düşmesi

Markale Pazarında İkinci Patlama: NATO Askerî Müdahalesi

28 Ağustos 1995'te Saraybosna'daki Markale pazarına Sırplar tarafından atılan bombanın patlaması sonucu 37 kişi öldü, 90 kişi de yaralandı. 30 Ağustos 1995'te, en son UNPROFOR askeri de Bosna Sırp topraklarından ayrılır ayrılmaz NATO uçakları Sırp Cumhuriyeti’nde seçilmiş bazı hedeflere bir dizi hassas vuruş yaptılar. Bosna Sırp askerî birliklerine yönelik NATO bombardımanı için gerekçe olarak Markale'deki silahsız Boşnaklara karşı saldırı ve Srebrenitsa katliamı gösterildi. Hırvat, Boşnak ve NATO saldırıları karşısında uzun süre dayanamayan Sırp birlikleri, Ekim ayında teslim olmak zorunda kaldı.

NATO baskılar sonucu İzzetbegoviç, Tudjman ve Miloşeviç anlaşma masasına oturdular. 21 Kasım 1995'te Dayton Anlaşması kabul edildi. 14 Aralık 1995'te bu antlaşmanın son halinin imzalanmasıyla birlikte Bosna Savaşı son bulmuş oldu.

Savaşta Türkiye'nin rolü

Hollanda raporlarına göre, Türkiye (SAT) Bosna'da bulunan İslamcı Birliklere silah verilmesine yardım etti.^[9]

İlgili Filmler

Yağmurdan Önce - Milcho Manchevski - (1994)
Yeraltı (Underground) - Emir Kusturica - (1995)
Kusursuz Çember - Savrseni Krug - (1997)
Saraybosna'ya Hoşgeldiniz (Welcome to Sarajevo) - (1997)
Savior (Savaş Günahları) - Predrag Antonijevic - (1998)
Düşman Hattı (Behind Enemy Lines) - Owen Wilson ve Gene Hackman - (2001)
Tarafsız Bölge (No Man's Land) - (2001)
Esma'nın Sırrı (Grbavica) - Jasmila Zbanic - (2006)
The Hunting Party - Richard Gere ve Terrence Howard - (2007)
Ölüm Çiçekleri-Saraybosna - (2007) - Türk yapımı dizi
Alia - Türk yapımı bir film
The Whistleblower - Larysa Kondracki - (2010)
Mavi Kelebekler - (2011) - TRT yapımı Türk dizisi
Kan ve Aşk - (2012) - Angelina Jolie
Venuto al mondo (Sen Dünyaya Gelmeden) (2012)
Üç Yol - (2013)
Kayıp Zamanlar, Srebrenitsa-Prijedor (belgesel) - (2014)
Annemin Yarası - My Mother's Wound, Ozan Açıktan (Turkish construction) (2016)

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Christia 2012, s. 154.
^ CIA 1993, s. 28.
^ Shrader 2003, s. 22.
^ ^a ^b ^c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; RDC 2012 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
^ ^a ^b ^c Prometej. "Spolna i nacionalna struktura žrtava i ljudski gubitci vojnih formacija (1991–1996)". www.prometej.ba. Prometej. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
^ Yaşar, Cemile (4 Kasım 2020). "Çatışma Analizi Bosna Savaşı Örneği". Küresel Siyaset. 4 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2020.
^ Yaşar, Cemile (4 Kasım 2020). "Çatışma Analizi Bosna Savaşı Örneği". Küresel Siyaset. 4 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2020.
^ Rohde, Son Oyun, s. 351, 353.
^ "Türkiye Bosna'ya silah sağladı". 9 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016.