Bosna-Hersek tarihi

Bosna-Hersek tarihi Bosna-Hersek'in tarih öncesi zamanlardan günümüze uzanan tarihini kapsar.

Akdeniz kıyısındaki diğer şehirler gibi Bosna'da tarih sahnesindeki yerini Roma İmparatorluğu içerisinde almıştır. Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra Bosna'nın yönetimi 1200'lü yıllarda bağımsızlığını elde edene kadar çeşitli kereler el değiştirmiştir. Bağımsızlığını 260 yılı aşkın bir süre koruyan Bosna Krallığı bu süre boyunca Macarlar ve Sırplar'a karşı topraklarını savunmak zorunda kalmıştır.

1463 yılında Osmanlı idaresi altına geçen Boşnaklar aynı zamanda Müslümanlığı da benimsemiştir. Müslümanlığı benimsemeyen Boşnakların dini vecibelerini yerine getirmesine izin veren Osmanlı idaresi Bosna topraklarında inşa ettiği yapılar ve camilerle aynı zamanda Boşnakların gelenekleri ile kültürüne de etki etmiştir. 1878 yılına kadar devam edecek olan Osmanlı idaresi altındaki dönemde pek çok Boşnak Osmanlı idaresinde, devlet yönetiminde önemli görevlere getirilmiştir. Zayıflayan Osmanlı İmparatorluğu'nu parçalamaya karar veren müttefiklerin finansal sıkıntılar içerisindeki İstanbul'a baskısı sonucu Bosna'daki Osmanlı idaresi savaşılmadan, masa başında son bularak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun kontrolüne geçmiştir.

Bosna-Hersek tarihi
Antik Çağlar Roma İmparatorluğu Ostrogotlar Bizans İmparatorluğu Sırplar Hırvatlar
Orta Çağ Macaristan Krallığı Bizans İmparatorluğu Bosna Prensliği Bosna Banlığı Hum Prensliği Bosna Krallığı Hersek Düklüğü
Yeni Çağ'dan Günümüze Bosna Eyaleti Hersek Sancağı Bosna Vilayeti Habsburg Bosnası Habsburg Hersek'i Sloven, Hırvat ve Sırp Devleti Yugoslavya Krallığı Bağımsız Hırvatistan Devleti Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti Bosna Savaşı Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti Bosna-Hersek Cumhuriyeti Bosna-Hersek Federasyonu

1918 yılına kadar sürecek olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu idaresi altındaki dönemde ülke yeniden yapılandırılarak çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu idaresi altındaki dönemin sonlarında yaşadığı sıkıntılardan uzaklaşarak refaha kavuşacaktır. Bu gelişmelerin büyük Sırbistan kurulmasını amaçlayan Rusya'nın finansal desteği ile gerçekleştiği kuşkusuzdur. Bosna'daki Müslüman nüfusun Osmanlı idaresi altındaki diğer topraklara göçü ve onların terk ettiği yerlere Sırpların yerleşmesiyle Bosna'daki etnik yapının değişmesi bu dönemde yaşanmıştır. 1918 - 1941 yılları arasındaki dönem Yugoslavya'nın iç karışıklıkları ve savaşla geçmiştir.

1941 - 1945 yılları arasındaki II. Dünya Savaşı sırasında Naziler Yugoslavya'yı işgal ederek Slovenya'yı Almanya'ya, Hırvatistan'ı İtalya'ya ve Makedonya'yı Bulgaristan'a bağlayarak özellikle Sırp, Yahudi ve Çingenelere karşı bir etnik temizlik hareketine girişerek toplama kamplarında binlerce insanı öldürdüler. Zagreb'in 90 km güney-doğusunda Ustaşa'nın kontrolünde bulunan Jasenovac toplama kampında meydana gelmiştir. Bu kampa gönderilen erkeklerin çoğu öldürmüş, kadınlar Almanya'ya zorunlu çalışma için gönderilmiştir. Faşist Ustaşa hareketi Boşnak ordusuyla sıkı bir işbirliğiyle 1941-45 yılları arasında 750.000 Sırp, 60.000 Yahudi ve 26.000 Çingene'yi öldürmüştür.

1945 - 1990 yılları arasındaki soğuk savaş döneminin 35 yıllı Tito'nın liderligi altında geçti. Bu dönemde Bosna - Hersek'in sınırları 1918 öncesine döndü ve Boşnak'lar kültürel kimliklerine yeniden kavuştular. Batı'nın desteği ile Yugoslavya'da savaşın izleri çabuk silindi. Batılı ülkeler Yugoslavya'yı sadece ekonomik değil aynı zamanda askeri ve siyasi alanda da destekledi. 1970'li yıllarda Sovyet müdahalesi riski ile karşılaşıldığında Amerika Birleşik Devletleri Yugoslavya'yı savunmak için nükleer güce başvurabileceğini açıkladı. Soğuk savaşın son bulması ve sona eren komünist rejimle birlikte parçalanan Sovyetler Birliği'nden Yugoslavya'da etkilendi.

1986 - 1992 yılları arasında yaşanan kanlı iç savaşların sonrasında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti parçalandı. Aşırı milliyetçi Slobodan Miloseviç ve onun desteklediği militanlarca büyük Sırbistan'ı kurma hayalleri ile sistematik bir soykırım gerçekleştirildi. Bu dönemde 10.000'nin üzerinde Boşnak yaşamını kaybetti. Sırpların başta Saraybosna olmak üzere kuşatma altında tuttuğu şehirleri bombalamasına, keskin nişancı ateşi ile masum ve savunmasız sivilleri öldürmesine, başta aydınlar olmak üzere seçilmiş kişilerin toplama kamplarında öldürülmesi ile gerçekleştirilen etnik temizlik hareketine batılı ülkeler uzun süre gereken tepkiyi göstermeyerek soykırıma seyirci kaldı.

Şubat 1992'de bağımsızlığını ilan eden Bosna - Hersek 7 Nisan 1992'de ABD ve diğer batılı ülkelerce tanındı ve 22 Mayıs 1992'de Birleşmiş Milletler'e yaptığı üyelik başvurusu kabul edildi.

Bosna'daki savaş 1992 yılının ilkbaharında başladı. Bosna'nın kuzeyini hedef alan saldırıların amacı bu bölgelerden Boşnak ve Hırvatları uzaklaştırarak Sırp devletini kurmaktı. Sırpların bu saldırıları bölgedeki diğer etnik gruplar için tam bir felakete dönüştü. Kuşatma altındaki şehirler ve mülteci kamplarında pek çoğu öldürüldü ve işkenceye uğradı.

Savaşın ilk aylarında doğudaki pek çok Boşnak şehri sırpların saldırıları sonucu kolayca düştü. Ancak şehri çeviren tepelerinde yardımıyla Srebrenizka saldırılara karşı kendisini başarıyla savundu.

1993'te Birleşmiş Milletler 6 yerleşim birimini "güvenli bölge" ilan etti, Srebrenitza da bunlardan birisiydi. Amaç sınırları korunabilir hale getirerek barış için görüşülebilir bir zemin yaratmaktı. Yardımların güvenli bölgelere ulaştırılması gündeme gelince bu uygulama işgalci-saldırgan güçlerle Birleşmiş Milletler askerlerinin işbirliği yapmasını gerektirerek amacı ile tam bir tezat oluşturur hale geldi.

Mayıs 1995'te Sırplar Saraybosna'daki kuşatmayı şiddetlendirdi ve Nato Sırplara karşı hava saldırısı düzenlendi. Buna missilleme olarak Sırplar 6 güvenli bölgeyi bombalayarak 300 Birleşmiş Milletler askerini rehin aldı. Temmuz 1995'te general Ratko Mladiç komutasındaki Sırp güçleri Srebrenizka'daki Hollandalı Birleşmiş Milletler güçlerini etkisiz hale getirerek şehri hedef aldı. Yaklaşık 25,000 Boşnak Sırp tehdidi üzerine şehri terk ederek bir başka güvenli bölge olan Potocari'ye ulaştı. 5000 mültecinin kampa girmesinin ardından Hollandalı barış gücü askerleri kampın dolduğunu bildirerek kampın girişini kapattı. Bu olay, kampın yakınlarındaki yaklaşık 20,000 Boşnağın Sırpların ölüm tehdidine karşı savunmasız kalmasına yolaçtı. Sırplar bölgedeki Boşnakları tahliye etmeye başladığında Hollandalı birlikler müdahale bulunmadı, hatta işlemlerin düzgün bir şekilde gerçekleştirilmesi için organizasyonda yardımcı bile oldu. Kadın ve çocuklar ayrıldıktan sonra askerlik çağına gelmiş olan erkekler otobüslere bindirildikten sonra kampın yakınında kurşuna dizilerek öldürüldü. II. Dünya Savaşı'ndan sonraki bu en büyük soykırımda 10 - 15 bin Boşnak'ın katledildiği iddia edilmektedir. Kızılhaç yetkilileri bu olaylar sırasında 7.500 kişinin kaybolduğunu bildirmiştir.

Srebrenitza Katliamı'nın ardından o güne kadar olaylara kayıtsız kalan batı kamuoyunda Sırplara karşı baskılar arttı ve 1995 yılı sonlarında savaş son buldu.

• MÖ 1. yy: Romalıların bugünkü B-H toprakları üzerinde hakimiyet kurması.
• 476 : Roma İmparatorluğu'nun yıkılması ve bölgenin Ostrogotların ve daha sonra Bizans 'ın eline geçmesi.
• 650 : Hırvat ve Sırpların Balkanlara göç etmeleri (Bazı kaynaklar Hırvat ve Sırpların bugünkü İran’dan Balkanlara göç ettiklerini iddia etmektedir).
• 1102 : Bölgenin Macar hakimiyetine geçmesi.
• 1167-1180 : Bölgenin tekrar Bizans’ın kontrolüne geçmesi.
• 1180-1204 : Ban Kulin’in hakimiyeti.
• 1322-1353 : Ban Stephen Kotromanic’in egemenliği.
• 1353-1391 : Kral Stephen Tvrtko’nun egemenliği.
• 1366 : Osmanlıların Balkanlardaki ilk kazanımları.
• 1382-1386 : Osmanlıların Bulgaristan, Arnavutluk ve Sırbistan’da toprak kazanımları.
• 1389 : Kosova Meydan Savaşı.
• 1448  : Hersek Dükalığı'nın kuruluşu.
• 1463 : Bosna’nın Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilerek Rumeli Eyaletine bağlı bir sancak statüsüyle Osmanlı İmparatorluğu’na katılması.
• 1483 : Osmanlıların Hersek’i fethi.
• 1492 : Engizisyon zulmünden kaçan Yahudilerin Balkanlara ve özellikle Bosna’ya yerleşmeleri.
• 1583 : Bosna’nın eyalet statüsü kazanması.
• 1699 : Karlofça Antlaşması (Habsburg İmparatorluğu’nun Macaristan’ı ele geçirmesi).
• 1789 : Fransız ihtilali ve Avrupa’da milliyetçilik akımlarının güçlenmesi.
• 1804 : Sırp soylularının Osmanlı yönetimine karşı ayaklanması.
• 1807 : Sırp otonomisinin kabulü.
• 1812 : Osmanlı yönetiminin Sırbistan üzerinde tekrar hakimiyet sağlaması.
• 1875 : Bosna’da dini çekişmelerin başlaması.
• 1878 : 93 Harbini takiben yapılan Berlin Antlaşması hükümleri uyarınca Bosna’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yönetimine bırakılması.
• 1908 : Bosna’nın Avusturya tarafından ilhakı.
• 1912-1913 : Balkan savaşları.
• 1914 : Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliaht prensi Franz Ferdinand ve eşinin Saraybosna’da Gavrilo Princip adlı bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi ve I. Dünya Savaşı ’nın başlaması.
• 1918 : Bosna’nın I. Dünya Savaşı sonrası kurulan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı ’nın bir parçası olması.
• 1921 : Kral Alexander’in iktidarı ve ülke adının Yugoslavya (Güney Slavların Ülkesi) olarak değiştirilmesi.
• 1929 : Yugoslavya’da çok partili demokrasiye geçme çabaları, ancak başarılı olunamaması.
• 1941 : Bosna’nın Almanya tarafından ilan edilen “Bağımsız Hırvatistan”ın yönetimi altına girmesi. Almanya’nın kontrolü altındaki Hırvat milliyetçisi Ustaşaların yönetimi ele geçirmesi. Partizan ve Çetniklerin (Sırp milliyetçisi) Almanya’ya ve Ustaşa yönetimine karşı direniş başlatmaları.
• 1945 : Josip Broz Tito ’nun yeni Yugoslavya’yı kurması, II. Dünya Savaşı ’nın sonu.
• 1948 : Tito ve Stalin arasındaki anlaşmazlık neticesinde Yugoslavya’nın Kominform’dan ihraç edilmesi.
• 1974 : YFSC’de Müslümanlara etnik statü tanınması.
• 1980 : Tito’nun ölümü.
• 1990 : Slobodan Miloşeviç ’in Sırbistan Cumhurbaşkanlığı’na seçilmesi. Milliyetçi Sırp hareketlerinin ateşlenmesi.
• 1991 : Slovenya ve Hırvatistan’ın Yugoslavya’dan ayrılması, Belgrad tarafından kontrol edilen Yugoslav Ordusu’nun bu ülkelere saldırması.Birleşmiş Milletler’ in eski Yugoslavya'ya silah ambargosu uygulaması.
• 1992 : Referandum akabinde B-H' in bağımsızlık ilan etmesi, buna karşılık Bosnalı Sırpların da Republika Srpska' yı ilanı, ülke içi çatışmaların başlaması. BM'nin Hırvatistan’daki çatışmaların Bosna-Hersek’e yayılmasını önlemek amacıyla UNPROFOR Karargahı’nı Saraybosna’ ya yerleştirmesi. Sırp-H
• 1993 : B-H'in etnik temeller çerçevesinde kantonlara ayrılmasını öngören Vance-Owen planı nın Bosnalı Sırplar tarafından reddedilmesi. Boşnaklar ve Hırvatlar arasında çatışmaların başlaması. NATO uçaklarının BM'nin uçuş yasağını uygulamaya koyması. BM Güvenlik Konseyi'nin Boşnaklar için 6 güvenlikli bölge ilan etmesi.
• 1994 : Hırvatlar ve Boşnakların, aralarındaki çatışmaları sona erdiren anlaşmayı imzalamaları. NATO’nun Bosnalı Sırplara geri çekilmeleri hususunda ültimatomu. 50 uçağın katılımı ile NATO’nun Bosna Sırp Yönetimi’nin askeri havaalanlarını bombalaması.
• 1995 : Boşnak ve Hırvat güçlerinin Sırpların kontrolündeki Orta ve Doğu Bosna’da ilerlemeleri. NATO’nun artan hava saldırıları sonucu tarafların ateşkesi kabulü.

14 Aralık’ta ABD’de “Dayton Barış Antlaşması”nın imzalanması ve Bosna-Hersek Devletinin kurulması. BM Güvenlik Konseyi 'nin barış gücü faaliyetlerini NATO'ya devretmesi. Dayton Barış Antlaşması'nın askeri yönlerini uygulamak amacıyla NATO liderliğinde 60.000 kişilik IFOR 'un (Implementation Force) ülkeye yerleştirilmesi.

• 1996 : IFOR'un yerini daha az personele sahip SFOR'un (Stabilization Force, halen 17.700 kişi) alması. Dayton Barış Antlaşması'nın sivil yönlerini uygulamakla yükümlü Yüksek Temsilcilik Ofisi 'nin (OHR-Office of High Representative) faaliyete geçmesi. Bosna-Hersek'in ilk üçlü Başkanlık Konseyi üyelerinin seçimle göreve gelmesi: Aliya İzzetbegoviç (Boşnak üye), Kreşimir Zubak (Hırvat üye), Momçilo Krayişnik (Sırp üye).
• 1997 : 4 Şubat: Statüsü Dayton Barış Antlaşmasıyla düzenlenmemiş olan ihtilaflı Brcko Bölgesi'nin uluslararası yönetime devredilmesi.
• 1998 : 22 Haziran: Bosna-Hersek'in para birimi Konvertibl Mark (KM)'ın yürürlüğe girmesi
• 2001 : Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından aranan sanıklardan, Slobodan Miloseviç'in, Bosna-Hersek, Kosova ve Hırvatistan'daki suçlarla ilgili olarak yargılanmak üzere, Mahkemeye teslim edilmesi .