İçeriğe atla

Bos mutus

Bos mutus
Yaşadığı dönem aralığı: 5 myö
Pliyosen 
PreЄ
J
Korunma durumu

Hassas (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Mammalia
Takım:Artiodactyla
Familya:Bovidae
Oymak:Bovini
Cins:Bos
Tür: B. mutus
İkili adlandırma
Bos mutus
Przewalski, 1883
Tibet öküzü dağılım haritası

Bos mutus, Tibet öküzü, Tibet sığırı, Yak veya Hotoz olarak da bilinir. Boynuzlugiller (Bovidae) familyasından Tibet, Himalaya bölgeleri ve Moğolistan'da bulunan uzun tüylü kamburlu bir sığır türüdür. Büyük evcil bir nüfusa ek olarak küçük korunmasız vahşi bir yak nüfusu vardır. Evcilleri de, yabanileri de sürü hayvanlarıdır.

Etimoloji

Tibetçede yak kelimesi sadece türün erkeğini tanımlamakta kullanılır, dişiler nak veya dri olarak adlandırılır. Buna rağmen birçok dilde yak iki cinsiyet için kullanılmaktadır.

Özellikleri

Yabani Tibet sığırları ayaktan omuza 16 ila 2,05 m (52,5 ila 6,7 ft) boyunda ve 500-1.200 kg (1.100-2.600 lb) ağırlığındadır. Baş ve kuyruğa kadar olan vücut uzunluğu 2,4 ila 3,8 m (7,9 ila 12 ft), kuyruk kısmı ise yaklaşık 60 ila 100 cm (24 ila 39 in) uzunluğundadır.[1] Dişiler erkeklere oranla 1/3 ağırlıkta ve %30 oranında daha küçüktür. Evcil olan Bos grunniens ise bir şekilde daha küçüktür.[2][3][4][5]

Bos mutus kendisini soğuktan koruyan uzun tüylere sahiptir, vücutlarının yanlarında ve altlarında son derece uzun ve yumuşak tüyler vardır. Tüyleri genellikle tüm vücuda yayılı olarak siyah veya koyu kahverengi olurlar. Evciller ise beyaz da olabilir. Altın renkli tüyleri olanlarda mevcuttur (Çince: ; pinyin: jīnsèyě máoniú) ve Çin'de yabani ortamda nüfusları yaklaşık olarak 170'ten az olduğundan dolayı tehlike altındaki türler kategorisindedir.[6]

Qilian ve Kunlun olmak üzere iki morfolojik türü tanımlanmıştır.[1]

Hem dişilerin hem de erkeklerin ay biçiminde ayrık boynuzları vardır. Tibet Sığırı kısa bacaklı ve iri ayaklıdır. Geviş getiren hayvanlardır. Burunları ise kılsızdır.

Vahşi yaklar, 1,000 kg kadar tartabilir. Genellikle 10-30 hayvanlık gruplar halindedirler.

Yaşam alanları, tepeler gibi ağaçsız yüksek araziler, 3,200- 5,400 m'in arasında dağlar ve yaylalardır. Otlar, likenler ve diğer bitkileri yerler.

Üreme

On aylık bir gebelik süresinden sonra sonbaharda yavrularlar. Yabaniler sadece dişilerden oluşan sürülerde yaşar. Erkeklerse yalnız yaşarlar.

Kültür

Yaklar, Tibet'te tarla sürmek için yaygın olarak kullanılır.

Tibet sığırları, özellikle Tibetlilerin yaşamında önemli bir yer tutmuştur. Bunun nedeni Tibet'in yüksek karlı yaylalarına çok iyi uyum sağlayabilmesidir. Toprağa çok sağlam basar. Bu nedenle ulaşım araçlarının giremediği bölgelerde büyük rağbet görürler, binek, çeki ve yük hayvanı olarak kullanılırlar. Ayrıca sütünden, kılından, etinden yararlanılır. Bu öküzün yağından kandil yapımında, tezeğinden gübre olarak faydalanılırdı. Ayrıca kuyruğundan tuğ, tüyünden de yapılan ve at gerdanına süs olarak takılan püsküle de Kotas, Kotaz yahut Kutas adı verilirdi.

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ a b Han Jianlin, M. Melletti, J. Burton, 2014, Wild yak (Bos mutus Przewalski, 1883), Ecology, Evolution and Behavior of Wild Cattle: Implications for Conservation, Chapter 1, p.203, Cambridge University Press
  2. ^ Nowak, R. (1999). Walker's Mammals of the World, 6th Edition, Volume II. Baltimore: Johns Hopkins University Press (quoted in Oliphant, M. 2003. "Bos grunniens" (On-line), Animal Diversity Web. Accessed 4 April 2009 15 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  3. ^ Boitani, Luigi (1984). Simon & Schuster's Guide to Mammals. Simon & Schuster/Touchstone Books, 978-0-671-42805-1
  4. ^ "Bos grunniens (Linnaeus). zsienvis.nic.in". Archived from the original on 16 Nisan 2009. Erişim tarihi: 3 Aralık 2016. 
  5. ^ Wild yak photo – Bos mutus – G13952 . ARKive. Retrieved on 2012-12-19.
  6. ^ Leslie, D.M.; Schaller, G.B. (2009). "Bos grunniens and Bos mutus (Artiodactyla: Bovidae)". Mammalian Species. 836: 1-17. doi:10.1644/836.1. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Muhabbet kuşu</span> Avustralyaya özgü küçük papağan türü

Muhabbet kuşu, papağan türleri içerisinde yer alan, evcil bir kuş türü.

<span class="mw-page-title-main">Keçi</span> evcilleştirilmiş çift toynaklı memeli türü/alt türü

Keçi ya da evcil keçi, boynuzlugiller (Bovidae) familyasının Caprinae alt familyasından Capra aegagrus hircus alt türünü oluşturan çift toynaklılara verilen ad. Evcil keçiler, Doğu Avrupa ve Orta Doğu'da yaşayan yaban keçisinden evcilleştirilmiş olup, insanlar tarafından ilk evcilleştirilen hayvanlardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Lama (hayvan)</span> memeli türü

Lama, devegiller (Camelidae) familyasından Güney Amerika’nın dağ ve çayırlarında toplu halde yabani olarak yaşayan Guanako’dan evcilleştirilmiş gevişgetiren bir otobur hayvan türüdür. Yük taşımak için İnka Medeniyeti tarafından eğitilmiştir. Ve devenin yakın akrabası olduğu bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Boynuzlugiller</span> Gevişgetiren bir çift toynaklı familyası, bovidae

Boynuzlugiller (Bovidae), gevişgetiren bir çift toynaklı familyası.

<i>Puma</i> memeli türü

Puma, Dağ aslanı veya kugar, Kuzey ve Güney Amerika'da yaşayan; kedigiller (Felidae) familyasından yırtıcı bir hayvan türüdür. Bu büyük ve yalnız dolaşan kedi kuzeyde Kanada'nın Yukon bölgesinden güneyde And Dağları'nın güneyine kadar oldukça geniş bir alanda yaşar. Bulunduğu çevreye uyum sağlayabilen puma, Amerika kıtasındaki belli başlı her habitatta yer alır. Aşırı avlanma ve doğal yaşam alanlarındaki insan yerleşmeleri sonucu tarihi olarak bulundukları bölgelerde sayıları azalmıştır. Bazı alanlarda son zamanlarda yapılan koruma çalışmaları ile popülasyonlarının arttığına rastlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Koyun</span>

Koyun (Ovis), keçiler ile birlikte Caprinae alt familyası içerisinde yer alan bir memeli cinsi. Cinsin coğrafi olarak ve nüfusça en yaygın türü Evcil koyun olmaktadır, ancak pek çok yabani tür de Ovis cinsine aittir.

<span class="mw-page-title-main">Addaks</span>

Addaks, ayrıca bilinen adıyla beyaz antilop, Sahra Çölüne özgü bir antiloptur. Addaks cinsinin tek üyesidir. İlk kez 1816 yılında Henri de Blainville tarafından bilimsel olarak tanımlanmıştır. Açık renkli antilobun uzun, bükülmüş bonuzları bulunmaktadır. Boynuzlar tipik olarak dişilerde 55 ila 80 cm, erkeklerde 70 ila 85 cm uzunluğundadır. Erkeklerin omuzları 105 ila 115 cm, dişilerin omuzları ise 95 ila 110 cm uzunluğundadır. Dişiler erkeklerden daha küçük olduğu için eşeysel dimorfiktir. Tüylerin rengi mevsimine göre değişmektedir. Kışın gövdedeki tüyler grimsi kahverengi, antilobun arka kısımları ve bacakları beyazdır. Baş, boyun ve omuzlarda uzun kahverengi saçlar bulunmaktadır. Yaz aylarında tüyler neredeyse tamamen beyaz veya kum sarısına döner.

<span class="mw-page-title-main">Asya mandası</span>

Asya mandası, kısaca manda, Boynuzlugiller (Bovidae) familyasının sığırlar (Bovinae) alt familyasına ait bir memeli türü. Çoğunlukla evcil olarak yetiştirilen mandaların yabani nüfusları önemli ölçüde azalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Karakulak</span> kedigiller familyasından vahşi hayvan türü

Karakulak, kedigiller (Felidae) familyasından vahşi bir hayvan türü.

<span class="mw-page-title-main">Sığır</span> geviş getirenlerden, boynuzlu büyükbaş evcil hayvanların genel adı

Sığır, memeliler (Mammalia) sınıfının, çift toynaklılar (Artiodactyla) takımının, boynuzlugiller (Bovidae) familyasının sığırlar (Bovinae) alt familyasından evcil büyükbaş hayvan. Çoğunlukla evcil olan, kaba ve hantal yapılı, kuyrukları püsküllü, boynuzlu büyükbaş hayvanlardır. Mideleri dört gözlüdür ve geviş getirirler. Üst çenelerinde kesici dişleri bulunmaz. Otları alt çenelerinin dişleriyle keserler. Boynuzları daimidir. Kırıldığında bir daha yeniden çıkmaz.

<span class="mw-page-title-main">Kılkuyruk</span> Yüzücü bir ördek türü

Kılkuyruk, ördekgiller (Anatidae) familyasından bir yüzücü ördek türü. Daha önceleri Dafila acuta olarak isimlendirilmiştir. Asya ve Avrupa'nın kuzey bölgelerinden Kanada ve Alaska'nın ortalarına kadar ve Amerika'nın orta-batı bölgelerinde bulunur. Bu tür, kışları bulunduğu bölgelerden daha güneye, Ekvator'a kadar gidebilen güçlü göçmen kuşlardır. Üreme zamanları dışında toplu olarak yaşar, göç ederken diğer kuş türleriyle büyük sürüler oluşturur. Bu kadar geniş alana dağılmış olan bu kuş türünün coğrafi dağılıma bağlı alt türleri olmaması sıra dışı bir durumdur.

<span class="mw-page-title-main">Afrika mandası</span> Sığır Türü

Afrika mandası Bovidae familyasından bir sığır türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Gaur</span> sığır türü

Gaur, boynuzlugiller (Bovidae) familyasından bugün en büyük popülasyonu Hindistan'da olan bir sığır türüdür. Yerli halk tarafından seladang, gayal veya mithun diye de çağrılır. Bazen Hint bizonu olarak isimlendirilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Kedi</span> küçük, evcil ve memeli bir hayvan

Evcil kedi, küçük, genelde kıllı, evcilleştirilmiş, etobur memeli. Genelde ev hayvanı olarak beslenenlere ev kedisi, ya da diğer kedigillerden ve küçük kedilerden ayırmak gerekmiyorsa kısaca kedi denir. İnsanlar kedilerin arkadaşlığına ve böcek gibi ev zararlılarını avlayabilme yeteneğine önem vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Alligator missisipiensis</span>

Amerika aligatoru, timsahlar takımının aligatorgiller (Alligatoridae) familyasından sürüngen türü.

<span class="mw-page-title-main">Misk sığırı</span> Boynuzlugillerden Arktik bölgede yaşayan memeli türü

Misk sığırı veya misk öküzü boynuzlugiller familyasından Arktik bölgede yaşayan bir memeli türüdür. Kalın derisi ve adının geldiği, erkeklerin yaydığı güçlü kokusu ile tanınır. Bu misk kokusu üreme döneminde dişileri çekmek için kullanılır. Misk öküzleri asıl olarak Kuzey Amerika'nın Arktik bölgelerinde ve Grönland'da yaşar. İsveç, Sibirya ve Norveç'e de küçük popülasyonlar yerleştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Budorcas taxicolor</span> memeli türü

Budorcas taxicolor, boynuzlugiller (bovidae) familyasının Caprinae alt familyasına mensup Doğu Himalaya Dağları'nda yaşayan büyük bir çift toynaklı memeli türüdür. Mişmi takin, altın takin, Tibet takini ve Bhutan takini olmak üzere 4 alt türü bulunmaktadır.

En büyük kediler listesi, kayıtlardaki yabani bireylerin bildirilen maksimum ağırlık ve boyutuna göre sıralanmış 10 Felidae türünü göstermektedir. Liste kedi melezlerini içermemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Evcil yak</span>

Evcil yak (Bos grunniens) uzun kıllı olan evcil hayvanlar arasındadır ve Himalaya bölgesi boyunca yani Hindistan Yarımadası'nda, Tibet Platosu, Kuzey Myanmar, Yunnan, Siçuan ve bilindiği kadarıyla daha kuzey bölgeler olan Moğolistan ve Sibirya'da yaşamaktadır. Yabani yak soyundan gelir. Tibetçede yak kelimesi sadece türün erkeğini tanımlamakta kullanılır, dişiler nak veya dri olarak adlandırılır. Buna rağmen birçok dilde yak iki cinsiyet için kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yaban öküzü</span> soyu tükenmiş sığır türü ve evcil sığırların atası

Yaban öküzü, Asya, Avrupa ve Kuzey Afrika'da yaşamış ve soyu tökünmiş bir vahşi sığır türü olup evcil sığırın atasıdır. Bos primigenius primigenius da dahil olmak üzere vahşi alt türlerin soyu tükenmiş olsa da, mevcut evcil sığırlar, yaban öküzünün alt türü olarak kabul edilir. Bu makalede "yaban öküzü" terimi aksi belirtilmedikçe yalnızca soyu tükenmiş vahşi alt türlere atıfta bulunacaktır. Bos primigenius primigenius, Polonya'daki Jaktorów Ormanı'nda kaydedilen son yaban öküzlerinin öldüğü 1627 yılına kadar Avrupa'da yaşamıştı.