Bos mutus
| Bos mutus | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||||
 Hassas (IUCN 3.1) | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Bos mutus Przewalski, 1883 | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Tibet öküzü dağılım haritası | |||||||||||||||||
Bos mutus, Tibet öküzü, Tibet sığırı, Yak veya Hotoz olarak da bilinir. Boynuzlugiller (Bovidae) familyasından Tibet, Himalaya bölgeleri ve Moğolistan'da bulunan uzun tüylü kamburlu bir sığır türüdür. Büyük evcil bir nüfusa ek olarak küçük korunmasız vahşi bir yak nüfusu vardır. Evcilleri de, yabanileri de sürü hayvanlarıdır.
Etimoloji
Tibetçede yak kelimesi sadece türün erkeğini tanımlamakta kullanılır, dişiler nak veya dri olarak adlandırılır. Buna rağmen birçok dilde yak iki cinsiyet için kullanılmaktadır.
Özellikleri
Yabani Tibet sığırları ayaktan omuza 16 ila 2,05 m (52,5 ila 6,7 ft) boyunda ve 500-1.200 kg (1.100-2.600 lb) ağırlığındadır. Baş ve kuyruğa kadar olan vücut uzunluğu 2,4 ila 3,8 m (7,9 ila 12 ft), kuyruk kısmı ise yaklaşık 60 ila 100 cm (24 ila 39 in) uzunluğundadır.[1] Dişiler erkeklere oranla 1/3 ağırlıkta ve %30 oranında daha küçüktür. Evcil olan Bos grunniens ise bir şekilde daha küçüktür.[2][3][4][5]
Bos mutus kendisini soğuktan koruyan uzun tüylere sahiptir, vücutlarının yanlarında ve altlarında son derece uzun ve yumuşak tüyler vardır. Tüyleri genellikle tüm vücuda yayılı olarak siyah veya koyu kahverengi olurlar. Evciller ise beyaz da olabilir. Altın renkli tüyleri olanlarda mevcuttur (Çince: 金色野牦牛; pinyin: jīnsèyě máoniú) ve Çin'de yabani ortamda nüfusları yaklaşık olarak 170'ten az olduğundan dolayı tehlike altındaki türler kategorisindedir.[6]
Qilian ve Kunlun olmak üzere iki morfolojik türü tanımlanmıştır.[1]
Hem dişilerin hem de erkeklerin ay biçiminde ayrık boynuzları vardır. Tibet Sığırı kısa bacaklı ve iri ayaklıdır. Geviş getiren hayvanlardır. Burunları ise kılsızdır.
Vahşi yaklar, 1,000 kg kadar tartabilir. Genellikle 10-30 hayvanlık gruplar halindedirler.
Yaşam alanları, tepeler gibi ağaçsız yüksek araziler, 3,200- 5,400 m'in arasında dağlar ve yaylalardır. Otlar, likenler ve diğer bitkileri yerler.
Üreme
On aylık bir gebelik süresinden sonra sonbaharda yavrularlar. Yabaniler sadece dişilerden oluşan sürülerde yaşar. Erkeklerse yalnız yaşarlar.
Kültür
Tibet sığırları, özellikle Tibetlilerin yaşamında önemli bir yer tutmuştur. Bunun nedeni Tibet'in yüksek karlı yaylalarına çok iyi uyum sağlayabilmesidir. Toprağa çok sağlam basar. Bu nedenle ulaşım araçlarının giremediği bölgelerde büyük rağbet görürler, binek, çeki ve yük hayvanı olarak kullanılırlar. Ayrıca sütünden, kılından, etinden yararlanılır. Bu öküzün yağından kandil yapımında, tezeğinden gübre olarak faydalanılırdı. Ayrıca kuyruğundan tuğ, tüyünden de yapılan ve at gerdanına süs olarak takılan püsküle de Kotas, Kotaz yahut Kutas adı verilirdi.
Dış bağlantılar
- ARKive - Vahşi yakların resim ve videoları(Bos grunniens)
- AnimalInfo.Org: Animal Info – Wild Yak 1 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Wikimedia Commons'ta Bos mutus ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Bos mutus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça
- ^ a b Han Jianlin, M. Melletti, J. Burton, 2014, Wild yak (Bos mutus Przewalski, 1883), Ecology, Evolution and Behavior of Wild Cattle: Implications for Conservation, Chapter 1, p.203, Cambridge University Press
- ^ Nowak, R. (1999). Walker's Mammals of the World, 6th Edition, Volume II. Baltimore: Johns Hopkins University Press (quoted in Oliphant, M. 2003. "Bos grunniens" (On-line), Animal Diversity Web. Accessed 4 April 2009 15 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ Boitani, Luigi (1984). Simon & Schuster's Guide to Mammals. Simon & Schuster/Touchstone Books, 978-0-671-42805-1
- ^ "Bos grunniens (Linnaeus). zsienvis.nic.in". Archived from the original on 16 Nisan 2009. Erişim tarihi: 3 Aralık 2016.
- ^ Wild yak photo – Bos mutus – G13952 . ARKive. Retrieved on 2012-12-19.
- ^ Leslie, D.M.; Schaller, G.B. (2009). "Bos grunniens and Bos mutus (Artiodactyla: Bovidae)". Mammalian Species. 836: 1-17. doi:10.1644/836.1.
