Boötes (takımyıldız)

Boötes
Takımyıldız
	Boötes takımyıldızının haritası
Kısaltma	Boö
Tamlayan	Boötis
Sembolizm	Ayı terbiyecisi.
Bahar açısı	15
Yükselim	+30
Alan	907 derece kare (13.)
Ana yıldızlar	7, 15
Bayer/Flamsteed; yıldızları	59
Gezegeni olduğu; bilinen yıldızlar	4
Parlak yıldızlar (3,00m'den)	3
En parlak yıldız	Arcturus (α Boö) (-0.04m)
Yakın yıldızlar (10 pc içindeki)	6
En yakın yıldız	Wolf 498 (17.7 Iy)
Messier nesneleri	0
Göktaşı yağmurları	Ocak Boötids; Haziran Boötids; Quadrantids;
Çevreleyen; takımyıldızlar	Canes Venatici; Coma Berenices; Corona Borealis; Draco; Hercules; Serpens Caput; Virgo; Ursa Major;
	En iyi Haziran ayı saat 21:00'de; +90° ve −50° enlemleri arasında görülebilir.

Boötes ya da Çoban takımyıldızı (IPA: [boʊˈoʊtiz], Yunanca: çoban), modern 88 takımyıldızdan birisidir. Batlamyus'un bahsettiği 44 takımyıldızdan da birisidir. Boötes genelde "Ayı Terbiyecisi" olarak tasvir edilir, çünkü Ursa Major (Büyük Ayı) ve Ursa Minor (Küçük Ayı) takımyıldızlarına yukarıdan bakar gibidir. Dünyadan görünen en parlak üçüncü yıldız olan Arcturus'u barındırır.

Dikkat çeken özellikler

Arcturus, bizden 35ışık yılı uzaklıktadır. Çoban takımyıldızı'ndaki en parlak yıldızdır. Bu nedenle diğer bir adı Alfa-Çoban (α Boö)'dur. Takımyıldızın diğer sönük yıldızları, Büyük Kepçe'nin gerilerine doğru saçılmışlardır.

NGC 5466 zayıf küresel yıldız kümesidir ve pek çok teleskopla gözlenebilir. William Herschel tarafından 17 Mayıs 1784 tarihinde keşfedilmiştir.

Çoban boşluğu, keşfedilen iki büyük boşluktan biri. 1981 yılında keşfedilmiştir.

Gözlem bilgisi

Büyük Kepçe'nin biraz eğri duran sapını bulalım. Eğer bu sap eğrisini, onun uzunluğunun yaklaşık iki katı kadar takip ederseniz, Arcturus olarak bilinen, hafif turuncu renkli, birinci kadirden parlak bir yıldıza gelirsiniz. Şimdi yüzünüzü kabaca güneydoğuya, Arcturus'a doğru çevirin. Bu durumda onu daha kolay görebilirsiniz. Gökyüzü eğer yeterince karanlık ise, Çoban'ın diğer yıldızlarını da bulabilirsiniz. Yaklaşık bir yumruk genişliği yukarıda ve Arcturus'un solunda, birbirinden yarım yumruk genişliği kadar ayrık bir çift yıldız ve Arcturus'dan daha uzakta diğer bir çift yıldız görülür. Grubun tamamı, altta Arcturus olmak üzere, bir dondurma külahını andırır. Arcturus'un tam karşısında üstteki bir yıldız da dondurma kepçesinin oluşturduğu, külahın tepesindeki yuvarlak dondurma topağı gibi durur.

Adlandırılmış yıldızlar

Ayrıca bakınız: Çoban'daki yıldızlar dizini

Bayer	Adı	Kökeni	Anlamı
ά	Arcturus	Yunanca	ayıcı
β	Nekkar	Arapça	ﺑﻘﺎﺭ (sığır çobanı)
γ	Seginus	Arapça	haykırmak^{[not 1]}
ε	Izar	Arapça	ﺍﺯﺍﺭ (peştamal)
η	Müfrid	Arapça	ﻣﻔﺮﺩ (tek başına olan)
μ	Alkalurops	Arapça	çoban asası^{[not 2]}
h	Merga	Latince	orak^{[not 3]}
ψ	Nadlat	Arapça

Mitoloji

Takımyıldızlar Boötes, Corona Borealis, Coma Berenices, Quadrans Muralis, Başak, Terazi, Canes Venatici, Mons Maenalus. Ophiuchi.

Çoban mitolojik efsanesi, ana karakter Başak ve Küçük Köpek ile birlikte anlatılacaktır.

Efsaneye göre Persephone bir gün oyun arkadaşlarıyla (Okeanos'un kızları) birlikte çayırda çiçek toplarken birdenbire yer yarılmış, yer altı tanrısı Hades şarıyla^{[not 4]} dışarı çıkmış. Persephone'yi kaptığı gibi ortalıktan kaybolmuş. Ümitsizlikten ne yapacağını bilemeyen Demeter, kızını bulabilmek için tüm yeryüzünü dolaşır. Her şeyi gören tanrı Helios^{[not 5]} Kore'nin yerini söylemiş. Bunun üzerine Demeter Olympos'tan kaçmış, yüreği sızlayarak ıssız bir yere çekilmiş. Demeter'in küsmesiyle toprağın bereketi kalmamış, ekinler bitmez, buğday başakları büyümez olmuş. İnsanlar kıtlık tehlikesiyle karşı karşıya kalmışlar. Zeus, Demeter ve Hades'in arasını düzeltmeye çalışmış fakat başarılı olamamıştır. Bu arada Hades, Kore'ye büyülü nar yedirmiş. Büyülü narı yiyen Persephone yeraltı tanrısına bağlanmış, Zeus'un tüm çağrılarına rağmen yeraltı ülkesinde kalmaya devam etmiş. Tüm çabalarının boşa gittiğini gören Zeus bu işi bir kurala bağlamayı kafasına koymuş. Zeus Persephone'nin yılın üçte ikisini yani buğday başaklarının çiçek açma ve ürün verme zamanını yer üstünde annesi Demeter'in yanında, kalan üçte birini yani kışı Hades'in yanında yeraltında geçireceğini söyler. Böylelikle toprağa yeniden bereket gelir.

Ozan Hoseidos Thegonia adlı eserinde, Persephone hakkında şunları söyler:

Demeter’in de yatağına girdi Zeus

Canlıları doyuran, tarlalar tanrıçasının.

Ak kollu Persephone’yi doğurdu Demeter.

Yer altı tanrısı Hades kaçırdı onu annesinin koynundan

Ve bilge Zeus bağışladı kızını ona......

Hoseidos, Persephone'nin Zeus'un kızı olduğunu söylemektedir. Başka bir efsaneye göre Virgo, İcarios ve Demeter'in kızı Erigone adıyla anılır.

Bir seyahat sırasında şarap tanrısı Dionysos, İcarios'un evine gelip misafir olur. Onu çok iyi ağırlarlar. Dionysos gitmeden önce kendisine gösterilen misafirperverliğe karşılık ev sahibi İcarios'a üzüm yetiştirmenin usulünü, bağcılığı ve şarap yapmayı öğretir. Bağ bozumu gelince İcarios, bu esrarlı içkiden diğer insanların da yararlanmasını ister. Şarap dolu tulumlarla köyleri, kırları dolaşır. Rastladığı bütün köylülere şarap içirmeye başlar. Fakat akıllı ve uslu olan köylüler, fazla içince sarhoş olurlar. Bazıları akıllarının başlarından gittiğini, yere yıkılıp derin bir uykuya daldıklarını görünce, İcarios'un şarapla kendilerini zehirlediğini düşünmeye başlarlar. İcarios'un üzerine çullanıp onu linç ederler. Sarhoşlar sonraki gün ayılınca, İcarios'u boşuna öldürdüklerini anlarlar. Ama iş işten geçmiştir. İcarios'un cesedini ormanın içine götürüp saklarlar. İcarios'un kızı Erigone babasının gelmediğini görünce telaşlanır. Gece rüyasında babası İcarios yaralarını göstererek der ki:

"-Kızım, uyan ve hemen kalk.Ben senin babanım. Şarabın etkisiyle akıllarını kaybeden köylüler beni öldürdüler ve ormana bıraktılar. Erigone git ve naaşımı bulup, göm."

Zavallı Erigone uzun süre babasını arar bulamaz. İcarios'un naaşını Erigone ile bereber arayan Maira adlı köpeği bulur. Erigone acıdan ne yapacağını şaşırır. Gözyaşları içinde babasının naaşının yanında kendini ağaca asar ve ölür. Maira Erigone'nin naaşı başından ayrılmaz ve günler boyunca ulur. Sonra o da açlıktan ölür.

Tanrılar İcarios ve ailesine acırlar. Onları gökyüzüne takımyıldızlar olarak alırlar. İcarios gökyüzünde "BOÖTES" (Çoban), kızı Erigone "VİRGO" (Başak) olarak, sadık köpekleri Maira ise "CANİS MİNÖR" (Küçük Köpek) olarak yerlerini alırlar.

Tanrı Zeus Atinalılara bir ceza verir. Şehirde bir delilik salgını baş gösterir. Genç kızlar çıldırıp kendilerini asmaya başlarlar. Bunun üzerine Atinalılar kendilerini affettirmek için, Erigone adına bir sunak yapıp özel bayram düzenlemişlerdir.

Efsanenin başka bir yorumunda İcarios'un evine misafir olan Dionysos, İcarios'un kızı Erigone ile beraber olur ve Staphylos (üzüm) adında bir oğulları olur.

Küçük köpeğin (Canis Minör = Maira) genellikle Çoban'ın (Boötes) köpeği olduğu kabul görse de, Orion'un (Avcı) köpeklerinden küçük olanı olduğunu ileri süren efsaneler de vardır.

Çoban'ın (Boötes) gerçek adı kesin olarak bilinmemekle birlikte bazı kaynaklarda "Çiftçi" olarak da geçer. Bunun nedeni görüntüsü bir tarım aracı olan sabana benzetilen Ursa Major (Büyük Ayı) takımyıldızının çok yakınında yer almasıdır. En çok kabul gören tasviri İcarios"tur.

Notlar

^ Bu adın, ÇOBAN takımyıldızının Yunanca adının Arapça'ya, oradan da Latince'ye sayısız çevrilmesi sırasında yapılan yanlışlıklardan kaynaklandığı sanılmaktadır.
^ Bu ad, Batlamyus'un Mathematike Syntaksis adlı eserinde καλλόροβος (kallorovos = sopa) biçiminde yer alan kayıtın, çeşitli çeviriler ve Arapça belirgin tanım edatı eklenmesi sonucunda aldığı biçimdir.
^ Bu ad, bazı kaynaklarda ÇOBAN'nın bir elinde sopa, diğer elinde bir orak tutuyor gösterilmesinden kaynaklanmıştır.
^ bir çift atın çektiği, bir çeşit araba
^ Güneş tanrısı; genç, güzel, kuvvetli ve sarı saçlı bir delikanlı olarak tasvir edilir

Kaynakça

Ian Ridpath and Wil Tirion (2007). Stars and Planets Guide, Collins, London. ISBN 978-0007251209. Princeton University Press, Princeton. ISBN 978-0691135564.
Richard Hinckley Allen, Star Names, Their Lore and Meaning, New York, Dover: various dates, ISBN 0-486-21079-0.
Thomas Wm. Hamilton, Useful Star Names, Holbrook, NY, Viewlex: 1968.