İçeriğe atla

Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Doğu Timor

Doğu Timor
Timor-Leste (Portekizce)
Timor Lorosa'e (Tetum)
Doğu Timor haritası
TürBirleşmiş Milletler himayesi
BaşkentDili
Yaygın dil(ler)Tetum
Portekizce
Endonezce
İngilizce
Doğu Timor Özel Temsilcisi 
• 1999–2002
Sérgio Vieira de Mello
Tarihçe 
• Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1272 sayılı kararı
25 Ekim 1999
• Bağımsızlık
20 Mayıs 2002
Yüzölçümü
15.007 km2 km2
Nüfus
• 
947.000
Para birimiAmerikan Doları ($)
ISO 3166 koduTL

Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Doğu Timor, Doğu Timor'un bağımsızlık sürecinde Birleşmiş Milletler Doğu Timor Geçici Yönetimi'nin 25 Ekim 1999 ile 20 Mayıs 2002 tarihleri arasındaki yönetimden sorumlu olduğu süreçtir.

Birleşmiş Milletler tarafından bölge koruma altına alınarak resmi olmayan bir protektora devleti kurulmuştur.

Tarihçe

İdari başlangıç

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1272 sayılı kararı ile bölgenin Birleşmiş Milletler himayesi altına verilmesi ile Birleşmiş Milletler UNTAET'i kurdu. Birlemiş Milletler bölgede yürütmeyi eline aldı.

İlk Düzenlemeler

UNTAET ilk icraatlarının başında Ulusal Danışma Konseyi kuruldu.[1] Konsey Doğu Timorlu siyasetçiler ve topluluk liderlerinin bağımsızlığa geçiş sürecinde Birlemiş Milletler tarafından görevlendirilen Doğu Timor özel temsilcisine tavsiyeler ve politika üzerine tartışılacak ortamlar sunmaktaydı. Konseyin 11 Timorlu üyesi ve 4 uluslararası üyesi vardı.

Konseyin hemen ardından Birleşmiş Milletler bölgede Geçici Adli Hizmet Komisyonu kurdu.[2]

Geçiş Süreci

Birleşmiş Milletler bölgeyi bağımsızlığa hazırlama sürecinde Temmuz 2000'de Ulusal Danışma Konseyi'nin üye sayısında artışa giderek 13 adet olan Doğu Timor bölgelerinden birer temsilcinin konseye girişine izin vererek üye sayısını 36'ya çıkarıldı. Ardından organ Ulusal Konsey olarak yeniden adlandırıldı.[3] konseyin uluslararası üyeleri çıkarılarak tamamen üyeler tamamen Doğu Timorlu oldu. üyeler ana siyasi partilerini ve dini topluluklarını konseyde temsil etme hakları vardı. Ulusal Konsey, yasama organı tarzı bir organ haline geldi ve UNTAET tarafından gelecekte çıkarılacak düzenlemeleri tartışma hakkına sahip oldu.

Birleşmiş Milletler Ağustos 2000'de dört Timorlu üye ve dört uluslararası üyeden oluşan bir yürütme organı olan Geçici Kabine oluşturuldu.[4][5]

Ardından bölgede Birleşmiş Milletler bölgede yargı organı oluşturmak için Başsavcılık ve Savunma Hizmetleri kurdu. Ardından bölge mahkemeleri ve Temyiz Mahkemesi kurarak bölgede yargı ağı oluşturdu. Bu dönemde seçmen kayıt süreci tamamlandı ve Doğu Timor'u 2002'de beklenen devletleştirme ve bağımsızlığa hazırlayacak Kurucu Meclis seçimlerinin hazırlıkları yapıldı.

İkinci Geçiş Süreci

Kurucu Meclis'te yer alacak 88 üye için 30 Ağustos 2001 parlamento seçimi yapıldı. 55 koltuk sayısı ile Fretilin partisi %57.37 ile meclis çoğunluğunu elde etti. Eylül 2001 tarihinde meclis Bakanlar Kurulunu atadı.[6]

Kurucu Meclis Mart 2002 tarihinde bağımsızlığa geçiş için ilk olarak anayasa tüzüğünü hazırladı[7] ve Nisan 2002 tarihinde ise Xanana Gusmão'u bağımsız Doğu Timor'un başkanı olarak başkanlık seçimleri ile yaptı.

Siyaset

Genel Sekreter Özel Temsilcisi (Geçiş Yöneticisi)

Birleşmiş Milletler yönetimindeki Doğu Timor'da en yetkili kişi Genel sekreter özel temsilcisidir. Bu Doğu Timor'un bağımsızlığını ilan edene kadar yürütülmüştür.

Siyasi Partiler

Doğu Timor'da Kurucu Meclis ile beraber partiler oluşmaya veya ortaya çıkmaya başladı dönemin parti listesi aşağıdaki gibidir. Mevcut ideolojiler o döneme aittir.

# Parti Siyasi pozisyon İdeoloji
1 Fretilin Bağımsız Doğu Timor İçin Devrimci Partisi Merkez solMarksizm-Leninizm
2 PD Demokrat Parti MerkezcilikSosyal liberalizm, Adem-i merkeziyetçilik
3 PSD Sosyal Demokrat Parti MerkezcilikLiberalizm, Sosyal muhafazakârlık
4 ASDT Timor Sosyal Demokrat Birliği MerkezcilikSosyal demokrasi,[8] Üçüncü Yol
5 UDT Timor Demokrat Birliği SağcılıkMuhafazakârlık
6 PNT Timor Milliyetçi Partisi Otonomizm öğreısı
7 KOTA Timorlu Kahramanlar Birliği SağcılıkUlusal muhafazakârlık, Kültürel muhafazakârlık
8 PDC Hıristiyan Demokrat Parti Merkez solHristiyan sol
9 PPT Timor Halk Partisi SağcılıkMuhafazakârlık

Doğu Timor Başbakanı

Doğu Timor Kurucu Konseyi tarafından Birleşmiş Milletler yönetimi sırasında seçilen başbakanların listesi aşağıda listelenmiştir.

# İmza - İsim (Doğum-Ölüm)Görev süresi Parti
1 Marí bin Amude Alkatiri SignatureMari Alkatiri (1949–) 20 Eylül 2001 - 20 Mayıs 2002 Fretilin

Seçimler

Birleşmiş Milletler yönetimindeki Doğu Timor'da iki seçim yapılmıştır seçimler aşağıda listelenmiştir.

  • 2001 Doğu Timor parlamento seçimi
  • 2002 Doğu Timor başkanlık seçimi

İdari bölümler

Doğu Timor illeri

Birleşmiş Milletler himayesinde iken Doğu Timor 3 ayrı bölüme bölmüştü.[9] Daha sonra Doğu Timor için reformlara giden Birleşmiş Milletler bölgeyi 13 idari bölüme ayırmıştır. Bu bölgeler Lautem, Baucau, Viqueque, Manatuto, Dili, Aileu, Manufahi, Liquiçá, Ermera, Ainaro, Bobonaro, Cova Lima, Oecusse'dir.

Her bölgeye, siyasi partiler, Katolik Kilisesi, kadın ve gençlik gruplarının temsil edildiği Bölge Danışma Konseyi tarafından desteklenen, UNTAET tarafından atanan bir Bölge Yöneticisi başkanlık ediyordu.[10]

Güvenlik

Birleşmiş Milletlerin Doğu Timor'u himayesi altına almasının ardından Şubat 2000'de UNTAET Barış Koruma Gücü (PKF) güvenlikten sorumlu oldu. Silahlı Kuvvetler olarak Eylül 2000'de onaylanan Doğu Timor Savunma Gücü, Doğu Timor'un bağımsızlık yanlısı gerilla hareketi FALINTIL ordusundan da üyeler alarak Şubat 2001'de kuruldu.

Doğu Timor'da özel bir polis teşkilatı kurulmadan önce Birleşmiş Milletler Polisi bölgede geçici olarak hizmet vermeye başladı ardından Nisan 2000'de UNTAET tarafından yerel bir Polis Teşkilatı için eğitimler başlatıldı.[11] Ağustos 2021'de Doğu Timor Ulusal Polis teşkilatı kuruldu. Dili, Becora ve Gleno'da hapishaneler kuruldu. insan hakları ihlallerini araştırmak için bir Ciddi Suçlar Birimi ve Olay Yeri Müfrezesi bölümleri kuruldu.

Kültür

Medya ve İletişim

Birleşmiş Milletler yönetimindeki Doğu Timor'da kamu bilgilendirme için UNTAET tarafından UNTAET kamuyu bilgilendirme kuruldu. Hizmet FM radyosu olarak "Radio UNTAET" olarak hizmet verdi. Ayrıca iki haftada bir İngilizce, Portekizce, Tetum ve Endonezce olarak yayınlanan "Tais Timor" haber programı hizmeti verdi.[12]

Timor Lorosae/UNTAET yazan Yerel ve Uluslararası pullar

Birleşmiş Milletler tarafından bölgede Nisan 2000'de Dili, Baucau ve Comoro Havalimanı'nda postaneler kuruldu bununla beraber Doğu Timor Posta Servisi kurdu. Timor Lorosae/UNTAET yazan iki posta pulu ilk olarak 29 Nisan 2000'de yurt içi postalar için kırmızı, uluslararası postalar için mavi olmak üzere basıldı.

Spor

Birleşmiş Milletler yönetimi sırasında Doğu Timor için Doğu Timor Olimpiyat Komitesi kuruldu. Uluslararası Olimpiyat Komitesi Yönetim Kurulu Doğu Timor'a tam tanınma hakkı verdi.

Doğu Timor'a 2000 Sidney Oyunları'na Olimpiyat bayrağı altında "Bağımsız Olimpiyat Sporcuları" olarak katılmasına izin verildi.[13] Sembolik bir takım ile ilk kez Birleşmiş Milletler yönetimi sırasında olimpiyatlara katılma hakkı kazandı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "UNTAET/REG/1992/2". peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  2. ^ "UNTAET/REG/2000/24" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  3. ^ "UNTAET/REG/2000/24" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  4. ^ ""UNTAET – Doğu Timor'da Geçiş Hükümeti Kabinesinin Kurulmasına İlişkin 2000/23 Sayılı Yönetmelik"" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  5. ^ "newsletter12E.pdf" (PDF). 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  6. ^ "2001-28.pdf" (PDF). 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  7. ^ ""Doğu Timor'da Anayasa Yapım Sürecine Genel Bakış"" (PDF). 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  8. ^ McWilliam, Andrew; Bexley, Angie (Mart 2008). "Performing Politics: The 2007 Parliamentary Elections in Timor Leste". The Asia Pacific Journal of Anthropology (İngilizce). 9 (1): 66-82. doi:10.1080/14442210701656029. ISSN 1444-2213. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  9. ^ "unmiset.org/legal/RDTL-Law/RDTL-Minist-Orders/Decree-Order-2003-6.pdf" (PDF). 10 Ocak 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  10. ^ "newsletter5E.pdf" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  11. ^ "newsletter5E.pdf" (PDF). 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  12. ^ "Tais Timor - Newspaper". web.archive.org. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  13. ^ "Summer Olympics 2000 East Timor's tiny team gets warm welcome". static.espn.go.com. 15 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 

Dış Bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler</span> toplumsal, ekonomik ve kültürel bir iş birliği oluşturmak amacıyla kurulan bir örgüt

Birleşmiş Milletler (BM), 24 Ekim 1945'te kurulmuş; dünya barışını, güvenliğini korumak ve uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmak için kurulan uluslararası bir örgüttür. Birleşmiş Milletler kendini "adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş küresel bir kuruluş" olarak tanımlamaktadır. Uluslararası ilişkilerde kuvvet kullanılmasını evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma 26 Haziran 1945'te 50 ülke tarafından imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması'dır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Büyük Millet Meclisi</span> Türkiye Cumhuriyetinin parlamentosu

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Türkiye Cumhuriyeti'nin yasama organıdır. 23 Nisan 1920'de Osmanlı Devleti'nin İtilaf Devletleri'nce işgaline direniş göstermek üzere kurulmuştur. Asli görevi yürütmeyi denetlemektir ve yasama erkini kullanır. "Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir" ilkesi, TBMM'nin varoluşunun temel dayanağını oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Timor</span> Güneydoğu Asyada bir devlet

Doğu Timor ya da resmî adıyla Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da Avustralya ile Endonezya arasında yer alan bir ada devleti. Tek komşusu Endonezya'ya bağlı Batı Timor'dur. 14,874 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti Dili'dir.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi</span> BMnin uluslararası güvenliği sağlamakla görevli altı ana organından biri

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), Birleşmiş Milletler'in üye ülkeler arasında güvenlik ve barışı korumakla yükümlü en güçlü organı. Birleşmiş Milletler'in diğer organları sadece tavsiye kararı alabilirken, Uluslararası Adalet Divanı ile birlikte bağlayıcı karar alma yetkisine sahip iki Birleşmiş Milletler organından biridir. Bu bağlayıcılık, üye ülkelerin tamamına yakını tarafından imzalanmış olan Birleşmiş Milletler Antlaşması'nda açık bir şekilde belirtilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961)</span> Türkiye Cumhuriyetinin anayasası (1961–1982)

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası veya 1961 Anayasası, 9 Temmuz 1961 tarihli referandum ile kabul edilen ve 12 Eylül Darbesi'ne kadar yürürlükte olan anayasadır.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler Genel Kurulu</span>

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Birleşmiş Milletlerin (BM) beş ana organından biridir ve tüm üye milletin eşit olarak temsil edildiği tek organdır. Görevleri arasında, birliğin bütçesini gözden geçirme, Güvenlik Konseyi geçici üyelerini atama, diğer bölümlerinden raporlar alma ve genel kurul kararları adı altında kararlar çıkarmak vardır. Birçok ek organı vardır.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler üyesi devletler</span>

Birleşmiş Milletler (BM) üyesi devletler bu maddede sıralanmaktadır. BM'nin şu anda en son katılan Güney Sudan ile birlikte 193 üye devleti olup hepsi de Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kıbrıs'taki Birleşmiş Milletler Barış Gücü</span>

Kıbrıs'taki Birleşmiş Milletler Barış Gücü, 1964 yılında Birleşmiş Milletler tarafından Kıbrıs Türkleri ile Kıbrıs Rumları arasındaki çatışmaları engellemek ve ada üzerindeki düzen ile kanunun normal şartlarda devam etmesini sağlamak amacıyla kurulmuş çok uluslu askerî birliktir.

<span class="mw-page-title-main">Geçici Ulusal Konsey</span>

Geçici Ulusal Konsey ya da Ulusal Geçiş Konseyi, 2011 Libya İç Savaşı sırasında Kaddafi karşıtı isyancılar tarafından kurulan bir hükûmettir. Geçici Ulusal Konsey ya da Libya Ulusal Konseyi olarak da bilinir. Oluşum "devrimin siyasi yüzü" olarak hareket etmektir. Bingazi kentinde 27 Şubat 2011'de ilan edilmiştir. 5 Mart 2011 tarihinde, konsey içinde kendisini "bütün Libya tek temsilcisi" olarak ilan eden bir bildiri yayınladı. Geçici hükûmet 23 Mart 2011 tarihinde konsey tarafından kuruldu. Konseyin başkanlığını Libya eski Adalet bakanı olan Mustafa Abdül Celil yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Xanana Gusmão</span>

Kay Rala Xanana Gusmão, Doğu Timorlu politikacıdır. Eski bir militan olarak Mayıs 2002 ve Mayıs 2007 yılları arası hizmet Doğu Timor'un ilk Cumhurbaşkanı oldu. 8 Ağustos 2007 tarihinde Doğu Timor dördüncü Başbakanı olmuştur. Başbakanlık görevi sona erdikten sonra, Şubat 2015 yılından itibaren Planlama ve Stratejik Yatırım Bakanı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Yönetim Misyonu</span>

Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Yönetim Misyonu Birleşmiş Milletler'in Kosova'daki geçici misyonudur. Misyonun amacı, Kosova vatandaşlarının barışçıl ve normal yaşam şartlarında yaşaması ve Balkanlar'ın batısında bölgesel istikrarın geliştirmesine yardımcı olmaktır.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler Geçici Yürütme Makamı</span>

Birleşmiş Milletler Geçici Yürütme Makamı (UNTEA) / Batı Yeni Gine'deki Birleşmiş Milletler Güvenlik Gücü (UNSF), Ekim 1962'de, Hollanda'nın Batı Yeni Gine'nin kolonisini yönetmek için New York Anlaşması'nın ikinci maddesine uyarınca kurulmuş yönetimdir. Yönetim 1 Mayıs 1963'te sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">2018 Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi seçimi</span>

2018 Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi seçimi, 8 Haziran 2018'de New York'taki Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'nde, genel kurulun 72. oturumunda düzenlenen seçim. Seçim, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 10 geçici üyesinden 5'ini belirlemek üzere düzenlendi. Oylama sonucunda Almanya, Belçika, Dominik Cumhuriyeti, Endonezya ve Güney Afrika, konseyin beş yeni geçici üyesi olarak seçildi.

Geçici Egemenlik Konseyi, Afrika ülkesi Sudan'da 21 Ağustos 2019 tarihinden bu yana devlet başkanlığı yetkilerini üzerinde toplayan yetkili organ.

Birleşmiş Milletler (BM), II. Dünya Savaşı'ndan sonra Türkiye dahil olmak üzere 51 ülke ile birlikte kurulmuştur. Türkiye örgütün kurucu üyesi olmasının yanı sıra örgütteki en aktif üyelerden birisidir.

Irak Devrimci Komuta Konseyi, 1968'deki askeri darbeden sonra kuruldu ve 2003'teki Amerikan işgalinden önce Irak'taki nihai karar alma organıydı. Konsey, konseyin üçte iki çoğunluğu tarafından seçilen başkan ve başkan yardımcısı ile ülkede hem yürütme hem de yasama yetkisini kullandı. Başkan ayrıca daha sonra Irak cumhurbaşkanı ilan edildi ve bir cumhurbaşkanı yardımcısı seçmesine izin verildi. Saddam Hüseyin'in 1979'da Irak cumhurbaşkanı olmasının ardından konseye başkan yardımcısı İzzet İbrahim ed-Duri, başbakan yardımcısı Tarık Aziz ve Saddam'ı 1960'lardan beri tanıyan Taha Yasin Ramazan başkanlık etti. Ülkenin yasama organı; DKK, Ulusal Meclis ve ülkeyi yöneten 50 üyeli bir Kürt Yasama Konseyi'nden oluşuyordu. Başkanlığı sırasında Saddam, DKK başkanı ve cumhurbaşkanıydı. DKK'nin diğer üyeleri arasında, 1968 ve 1970 yılları arasında bu görevde olan Saddam'ın üvey kardeşlerinden Salah Ömer el-Ali, Barzan İbrahim et-Tikriti, Taha Yasin Ramazan, Adnan Hayrullah, Sa'adun Şakir Mahmud, Tarık Aziz, Hasan Ali Nasır en-Namiri, Naim Hamid Haddad ve Taha Muhyeddin Maruf vardı. 2003 yılında, Geçici Koalisyon Yönetiminin 2 No'lu Emri uyarınca Paul Bremer tarafından DKK, resmen feshedildi.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Timor arması</span>

Doğu Timor arması, Doğu Timor'un resmî devlet armasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Erdut Anlaşması</span>

Erdut Anlaşması ya da resmî adıyla Doğu Slavonya, Baranya ve Batı Sirem Bölgesi Temel Anlaşması, 12 Kasım 1995 tarihinde Hırvatistan Cumhuriyeti yetkilileri ile Doğu Slavonya, Baranya ve Batı Sirem bölgesinin yerel Sırp yetkilileri arasında Hırvatistan'ın doğusundaki Hırvatistan Savaşı'na barışçıl bir çözüm bulmak amacıyla varılan bir anlaşmadır. Bölgenin merkezi hükûmet kontrolüne barışçıl bir şekilde yeniden entegrasyonu sürecini başlatmış ve azınlık hakları ve mültecilerin geri dönüşü konusunda bir dizi güvence sağlamıştır. Adını imzalandığı köy olan Erdut'tan almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Isabel da Costa Ferreira</span>

Isabel da Costa Ferreira ya da Isabel Ruak Ferreira, Doğu Timorlu hukukçu, insan hakları aktivisti, siyasetçi ve Doğu Timor'un eski başkanı Taur Matan Ruak'ın eşiydi. 2012'den 2017 yılına kadar eşinin başkanlığı döneminde Doğu Timor'un First Lady'si olarak görev yapmıştır. Eşi ile birlikte Popüler Özgürlükçü Parti (PLP) üyesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Kosova</span>

Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Kosova, Kosova'nın bağımsızlık sürecinde Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Yönetimi ve onun misyonunun 1999 ile 2008 yılları arasındaki yönetimden sorumlu olduğu süreçtir.