Birleşmiş Milletler Bölgesel Grupları

Birleşmiş Milletler Bölgesel Grupları, Birleşmiş Milletler'e üye devletlerin jeopolitik sınıflandırmasıdır. İlk yıllarda BM üye ülkeleri gayriresmî olarak 5 coğrafi bölgeye ayrıldı. Genel Kurul komiteleri için görev dağılımını paylaşmanın bir yolu olarak başlayan bu gayriresmî sınıflandırma, çok daha geniş roller üstlenmiştir. Birçok BM organı coğrafi temsil temelinde özgülenmiştir. Genel Sekreterlik ve Genel Kurul Başkanlığı da dahil olmak üzere üst düzey liderlik pozisyonları bölge grupları arasından dönüşümlü olarak seçilir. Gruplar ayrıca somut politikayı eşgüdümler ve müzakereler ve oylama için ortak cepheler oluştururlar.^[1]

Delegelerin coğrafi dağılımı Milletler Cemiyeti'nde de belirlendi. Cemiyet sistemi altında, Milletler Cemiyeti'ndeki sandalyelerin dağıtımına ilişkin seçim tabloları oluşturmak üzere bir Adaylık Komitesi oluşturuldu.^[2] Sandalye sayısı sürekli değiştiği için bu zor bir işti. Ancak 1926'dan 1933'e kadar Cemiyet'teki daimi olmayan sandalyeler, aşağıdaki hatlarla dağıtıldığında gayriresmî bir bölge sistemi ortaya çıktı:^[2]

• Latin Amerika ülkeleri için 3
• İskandinav devletleri için 1
• Küçük Antant için 1 (Çekoslovakya, Romanya, Yugoslavya)
• İngiliz Milletler Topluluğu için 1
• Uzak Doğu ülkeleri için 1
• İspanya ve Polonya için 1

Birleşmiş Milletler tüzüğü hazırlandığı sırada, yeni kuruluşun organlarının konumlarının coğrafi olarak eşit dağılımı fikri, taslağın önceliklerinden biriydi. ABD'nin tavsiyesi üzerine Birleşmiş Milletler'in ilk genel komitesi aşağıdakilerden oluşuyordu:^[2]

• Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi beş daimi üyesi (Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa, SSCB-Rusya)
• 3 Latin Amerika devleti
• 2 İngiliz Milletler Topluluğu üyesi
• 2 Doğu Avrupa devleti
• 1 Batı Avrupa devleti
• 1 Orta Doğu Devleti

Bu dağılım, Birleşmiş Milletler organlarına koltuk özgülenmesi için bölgesel gruplar kurulmasının örneklemesi oldu. Örneğin Güvenlik Konseyi'nde yapılan ilk seçimlerde benzer bir plan uygulandı ve aşağıdaki hatlarda sandalye dağılımı yapıldı:

• Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi
• 2 Latin Amerika devleti
• 1 İngiliz Milletler Topluluğu üyesi devlet
• 1 Doğu Avrupa devleti
• 1 Batı Avrupa Devleti
• 1 Orta Doğu devleti

Benzer dağılım planı Ekonomik ve Sosyal Konseyi seçimlerinde de uygulanmış, "Orta Doğu devletleri" yerine "Yakın Doğu devletleri" tanımı kullanılmıştır.^[3]

Ancak bu düzenlemeler resmi değildi. Amerika ile Sovyetler arasında imzalanan ve Birleşmiş Milletler'deki koltuk dağılımına ilişkin anlaşmaya dayanıyordu.

Dekolonizasyon dalgasının ardından, Birleşmiş Milletler'e Afrika ve Asya-Pasifik'ten birçok yeni katılım oldu. 1955'te Bandung Konferansı'ndan sonra bu yeni devletler arasında bir yardım hareketi doğdu. Ve bu devletler daha fazla ve daha etkin temsil için Birleşmiş Milletler'e baskı yapmaya başladı. Bu durum 12 Aralık 1957'de 1192(XII) sayılı kararın kabul edilmesi ile sonuçlandı ve Genel Kurul'daki koltukların dağılımı ile ilgili resmi bir model oluşturuldu.^[4]

Bunu 17 Aralık 1963'teki 1990(XVIII) ve 1991(XVIII) kararları izledi. Bu kararlar Genel Kurul'daki koltukların dağılımını daha da özetlemekle beraber; aynı zamanda koltukların Ekonomik ve Sosyal Komite ile Güvenlik Konseyi'nde coğrafi olarak nasıl dağıtılacağını da belirledi. Kararlar bölgeleri şu şekilde sıraladı:^[5]

• Afrika ve Asya ülkeleri
• Latin Amerika ülkeleri
• Doğu Avrupa ülkeleri
• Batı Avrupa ve Diğer Devletler

20 Aralık 1971'deki 2847(XXVI) sayılı karar Ekonomik ve Sosyal Komite için mevcut olan dağılımı resmi hale getirmiştir. Aynı zamanda Afrika ve Asya ülkeleri Afrika ve Asya olmak üzere iki ayrı bölgeye ayrıldı.^[6] Son olarak, 19 Aralık 1978 tarihinde 33/138 sayılı karar Genel Kurul tarafından kabul edilmiştir. Bu karar Genel Kurul başkanlığının ve başkan yardımcılarının ve yedi komitenin başkanlığının eşit coğrafi dağılımını kural haline getirdi.^[7]

Bölgesel gruplandırma sistemindeki son büyük değişiklik, 2011 yılında gelişen Pasifik Ada Devletleri'nin artan rolünü tanımak için Asya Grubu'nun Asya-Pasifik ya da Asya ve Pasifik olarak yeniden adlandırılmasıdır.^[8][9]

• 2019 itibarıyla hiçbir bölgesel gruba üye olmayan tek Birleşmiş Milletler üyesi Kiribati'dir.

Afrika Grubu, 54 üye ile Birleşmiş Milletler'in en kalabalık bölgesel grubudur. Topraklarının tamamı Afrika kıtasındadır.

Afrika Grubu'nun Güvenlik Konseyi'nde daimi olmayan üç sandalyesi vardır. Grubun ayrıca Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi'nde 14, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi'nde 13 sandalyesi bulunmaktadır. Grup, rotasyon ile seçilen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Başkanlığı'na 4 ve 9 ile biten yıllarda sahiptir. 2019'da Nijerya'dan Tijjani Muhammad-Bande seçilmiştir.

Afrika Grubu üye devletleri aşağıdaki gibidir:^[10]

Asya ve Pasifik'teki Gelişmekte olan Küçük Ada Devletleri Grubu (eski adıyla Asya Grubu) ya da Asya-Pasifik Grubu, 55 üye devlet ile BM'nin %27,5'ine sahiptir. Bu sayı Asya ve Pasifik Grubu'nu Afrika Grubundan sonra üye sayısına göre 2. büyük ülke yapar. Birkaç ülke hariç tüm Asya ve Okyanusya kıtalarını kapsar.

Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve Rusya Doğu Avrupa Grubu'nda yer alırken, Avustralya, Yeni Zelanda ve İsrail Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubu'nda yer alır. Güney Kıbrıs Cumhuriyeti, Avrupa Birliği üyesi olup Asya ve Pasifik Grubu üyesi olan tek ülkedir. Ayrıca, Türkiye Asya ve Pasifik Grubu toplantılarına katılır ama oylamada Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubu'nda yer alır.^[11]

Asya-Pasifik, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde üç sandalyeye sahiptir: Çin'in kalıcı üyeliği ve daimi olmayan iki sandalye. Grup ayrıca Ekonomik ve Sosyal Konseyi'nde 11, İnsan Hakları Konseyi'nde 13 sandalyeye sahiptir. Grup, rotasyon ile seçilen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Başkanlığı'na 1 ve 6 ile biten yıllarda sahiptir. 2016'da Fiji'den Peter Thomson seçilmiştir.

Asya ve Pasifik Grubu üyesi devletler:^[10]

Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubu, 28 üye devlet ile nüfus bakımından Birleşmiş Milletler'in %18'ini oluşturmaktadır. Toprakları birçok kıtaya yayılsa da çoğunlukla Batı Avrupa ve Kuzey Amerika'dan oluşur. Buna ek olarak Amerika Birleşik Devletleri hiçbir gruba üye olmadığı için gözlemci görevinde katılır.

ABD dahil, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'inde beş sandalyeye sahiptir; Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Fransa'nın kalıcı üyeliği ve daimi olmayan iki sandalye. Grubun ayrıca Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi'nde 13, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi'nde 7 sandalyeye sahiptir. Grup, rotasyon ile seçilen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Başkanlığı'na 0 ve 5 ile biten yıllarda sahiptir. 2020'de Türkiye'den Volkan Bozkır seçilmiştir.^[12]

Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubu üyesi devletler:^[10]

Doğu Avrupa Grubu 23 üye ile Birleşmiş Milletler'in üye bakımından en küçük grubudur. Doğu Avrupa'nın tamamı Güneydoğu Avrupa-Orta Avrupa'yı kapsar.

Doğu Avrupa Grubu, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde iki sandalyeye sahiptir; Rusya'nın kalıcı üyeliği ve daimi olmayan bir sandalye. Grup ayrıca Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi'nde ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi'nde 6 sandalyeye sahiptir. Grup, rotasyon ile seçilen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Başkanlığı'na 2 ve 7 ile biten yıllarda sahiptir. 2017'de Slovakya'dan Miroslav Lajčák seçilmiştir.^[13]

Doğu Avrupa Grubu üyesi devletler:^[10]

Latin Amerika ve Karayipler Grubu, 33 üye devlet ile Birleşmiş Milletler'in %17'sini oluşturmaktadır. Avrupa devletlerine bağlı topraklar ve adalar hariç tüm Latin Amerika, Orta Amerika ve Meksika'yı kapsar.^[14]

Latin Amerika ve Karayipler Grubu, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde her ikisi de daimi olmayan iki sandalyesi vardır. Grup ayrıca, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi'nde 10, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi'nde 8 sandalyeye sahiptir. Grup, rotasyon ile seçilen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Başkanlığı'na 3 ve 8 ile biten yıllarda sahiptir. 2018'de Ekvador'dan Maria Fernando Espinosa seçilmiştir.

Latin Amerika ve Karayipler Grubu üyesi devletler:^[10]

Amerika Birleşik Devletleri, gönüllü olarak hiçbir grubun üyesi olmamayı seçer ve gözlemci olarak Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubuna katılır. Ancak, Genel Kurul seçimlerinde aday çıkardığında Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubu üyesi olduğu varsayılır.^[15][16][17]

Filistin, 2 Nisan 1986'dan beri gözlemci olarak Asya ve Pasifik Grubu üyesidir.^{[18][19][20][21]}

Avrupa Birliği üyesi olan Güney Kıbrıs Cumhuriyeti, ne Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubu üyesi ne de Doğu Avrupa Grubu üyesi değildir. Coğrafi konumu ve Rusya ile olan tarihsel bağı nedeniyle iki Avrupa grubu arasında tarafsız kalmaya karar verdi ve Asya ve Pasifik Grubunun üyesi oldu.

İsrail coğrafi olarak Asya'da ancak 2000 yılında Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubuna gözlemci olarak katıldı. 2014'te daimi üye oldu.^[22]

2017 yılına kadar coğrafi olarak Okyanusya'da olmasına rağmen Kiribati, hiçbir bölgesel grubun üyesi olmamıştır. Ve Birleşmiş Milletler üyeliğine rağmen kalıcı bir temsilci seçmemiştir.^[10]

Türkiye, hem Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubu üyesi hem de Asya ve Pasifik Grubuna üyesidir. Ancak seçimlerde Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubu üyesi sayılır.^[23]

Vatikan gözlemci olarak Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubuna katılır.^[24]

• 
  2010 yılından itibaren Afrika devletlerinin Güvenlik Konseyi'nde'nde geçirdikleri yıllar
• 
  2010 yılından itibaren Latin Amerike ve Karayipler devletlerinin Güvenlik Konseyi'nde geçirdikleri yıllar
• 
  2010 yılından itibaren Doğu Avrupa devletlerinin Güvenlik Konseyi'nde geçirdikleri yıllar, eski üyeler ana hatları ile gösterildi.
• 
  Doğu Avrupa Grubunun hangi ülkelerinin Eylül 2017'den itibaren Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Başkanlığı'na seçildiğini gösteren harita
• 
  2010 yılından itibaren Batı Avrupa ve Diğer Devletler grubu üyesi devletlerinin Güvenlik Konseyi'nde geçirdikleri yıllar