Birinci Göktürk-Sasani Savaşı
| Birinci Göktürk-Sasani Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göktürk-Sasani Savaşları | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Sasani İmparatorluğu |  Göktürk Kağanlığı Ak Hun İmparatorluğu (beylikler) | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Behrâm-ı Çûbîn | Yang-su Tegin (ölü)[2] Birmudha (esir) | ||||||||
| Güçler | |||||||||
Sınırda 70.000 Sasani askeri[3] Behram Çubin'in komutasında 12.000 Sasani askeri[4] | 12.000 süvari[4][5][6] | ||||||||
Birinci Göktürk-Sasani Savaşı, Batı Göktürk Kağanlığı ile Sasaniler arasında 588-89 yılları arasında yapılmış savaştır.
Savaş
587/588 kışında Batı Göktürklere karşı sefere çıkan Baga Kağan, Batı Göktürkler tarafından alnından bir okla vurularak öldürüldü.[7] Aynı zamanda Tardu Kağan, oğlu Yang-su Tegin'i 12 bin askerle Sasaniler üzerine gönderdi. Sınırları tutan 70 bin kişilik Pers ordusu, Türklerin geldiğini duyunca kaçmıştı.[8][9] Dolayısıyla Türkler, çok bir direnişle karşılaşmadan Herat ve Badgis'e kadar olan Sasani topraklarını kolayca ele geçirdiler.[10] Bundan sonra ise Göktürkler ve Sasaniler barış için görüşmeye başlamış, ancak Sasaniler müzakereler devam ederken Ermenistan genel valiliğini yapan Mihran ailesinden Behram Çubin önderliğindeki 12 bin kişilik Sasani ordusu yola çıkarılmıştı.[11] Bu harekete çok sinirlenen Yang-su Tegin, yanına 12 bin atlısını da alarak Sasanilere karşı hücuma geçtiyse de, Behram Çubin arkadan gelerek Türk ordusunu dar bir alan olan Baroron geçidinde kuşattı.[12] Savaş alanı 12 km olduğundan[13] zaten çok tecrübeli olmayan Türk ordusunun hareket serbestisi de kalmamıştı. Her taraf dağlarla çevriliydi ve dardı, iki tarafın da kaçacak yeri yoktu. Türk ordusundaki kişilerin daha savaş başlamadan ölüme hazır olduğunu haykırması, Sasani ordusunda bir panik havası yaşanmasına neden olduysa da Behram, tam zamanında müdahale ederek bir bozgunu önledi.[13] Sasani ordusunun psikolojik bozgunluğunun kaybolmaya başladığını gören Yang-su Tegin, sol cenahı bozulmuş olan İran ordusuna karşı tüm gücüyle bir süvari hücumu başlattı. Türklerin saldırısı öylesine şiddetliydi ki, Behram dahi kaçmayı düşündü.[13] Firdevsî, Behram'ın kaçmaya çalışmasının gerçek bir firar denemesi olduğunu kaydeder.[14] Behram kaçmaya çalışsa da Herat vadisi sadece Türkler için değil, Sasaniler için dahi bir kapan gibiydi. Bundan sonra Behram, elit askerleri de dahil olmak üzere tüm gücüyle karşı saldırıya geçti. Neticede Behram'ın karşı saldırısı zor da olsa başarılı oldu, Yang-su Tegin savaşta Behram'ın attığı bir okla öldürülünce Türklerin düzeni bozuldu ve artık yenilgi kaçınılmazdı. Nihayetinde Sasaniler çok zorlu da olsa bir zafer kazandılar ancak savaş bitmemişti. Yel Tegin sürekli Behram'ın ordusuna karşı vurkaç yapıyordu, hatta bir defasında az kalsın Behram'ı ele geçiriyordu.[15] Behram Yel Tegin'den çekiniyordu ve onunla savaşmak istemiyordu. Bu yüzden de Behram, Yel Tegin'e bir mektup göndererek:
"Şüphesiz, sizin Hakanlılar (yani Eftalitler) ile yakınlığınız vardır. Siz, hükümdarımız Firuz'u öldürünce, kan davasında bulunmamış, barış yapmayı tercih etmiştik. Şimdi siz de bizim daha önce yaptığımız gibi yapın."[16]
dedi. Ancak yine de iki tarafın karşı karşıya gelmesi kaçınılmazdı, Yel Tegin bir gece çarpışmasında mağlup oldu ve Paykend kalesine sığındı.[17] Fakat Behram burayı da kuşatınca teslim oldu ve Sasani şahı Hürmizd, onu nezaketle karşıladı. Sonuç olarak Yel Tegin teslim olsa da barış anlaşması karşılığıyla serbest bırakıldı ve ülkesine döndü, barış anlaşması neticesinde iki ülke 603 yılına kadar[a] birbirine saldırmadı.
Ordu
Yang-su Tegin'in ordusu, Taberi'ye göre 300 bin,[18] Firdevsî'ye göre 400 bindi.[14] Ancak bu sayılar çok abartılıdır. Göktürkler, Mukan Kağan döneminde dahi 400 bin kişilik bir orduya sahip olamamıştır ve bölünmüş bir kağanlığın tek kanadı da 400 bin kişilik bir ordu çıkaramaz. Türk ordu kültüründe her askere en az 3 at düşerdi[12] ve bu durumda Türklerin 1.200.000 ata sahip olması gerekir ki böyle bir sürüyü besleyecek bir mera İran'da bulunmaz. Bulunuyorsa bile birkaç saatte tükenirdi. Ayrıca her savaşçının atlarına bakmak için bir de ispir bulunurdu ki bu durumda 40 bin de ispir gerekirdi. Ancak 440 bin kişilik bir ordunun sürek avıyla iaşesini temin etmek mümkün değildir. Ayrıca savaş alanı 12 km genişliğe sahip olduğundan, bu kadar büyük bir ordu buraya sığamazdı. Dolayısıyla Baroron Vadisi yakınlarında Türk ve Pers ordusu birbirine denkti.[12][13][19]
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ Nitekim 603 yılında Kuşanlar isyan ettiğinde, Göktürkler onlara yardıma gelerek Sasaniler'i mağlup edecek ve tüm Doğu İran'ı ele geçireceklerdir.
Kaynakça
- Özel
- ^ "Iranica Online". 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2015.
- ^ Lev Gumilev, Eski Türkler, s. 167
- ^ Larissa Baratova: "Turkish Khaganate in Central Asia (600-800 AD) Turks C. II, p. 90
- ^ a b Lev Gumilev, Eski Türkler, s. 165
- ^ Ahsen Batur, Kürdoloji Yalanları, s. 109
- ^ Ahmet Bircan Ercilasun, Türk Kağanlığı ve Bengütaşları
- ^ Ahmet Taşağıl, Gök-Türkler-1, s. 49.
- ^ Larissa Baratova, "Turkish Khaganate in Central Asia (600-800 AD) Turks C. II, p. 90.
- ^ Ahsen Batur, Kürdoloji Yalanları, s. 108.
- ^ İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü. s. 109.
- ^ Akbulut, Dursun A. Arap Fütuhatına Kadar Maveraünnehir ve Horasan’da Türkler (MÖ II- MS VII. Yy), (Doktora Tezi), Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. 1984. s. 121.
- ^ a b c Ahsen Batur, Kürdoloji Yalanları. s. 109.
- ^ a b c d Lev Gumilëv, Eski Türkler, 2. Baskı, çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları. 2002. s. 167.
- ^ a b Firdousi, Le livre des rois, VI/ 566.
- ^ Tha'alibi, Histoire. s. 651.
- ^ Akbulut, Dursun A. Arap Fütuhatına Kadar Maveraünnehir ve Horasan’da Türkler (MÖ II- MS VII. Yy), (Doktora Tezi), Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. 1984. s. 123.
- ^ Lev Gumilev, Eski Türkler, s. 170.
- ^ Târih-i Taberi. s. 269.
- ^ Ahmet Bircan Ercilasun, Türk Kağanlığı ve Bengütaşları.
- Genel
- Kaveh Farroukh, Sassanian Elite Cavalry AD 224-642
- Timur, Tüzükât-ı Timur
