İçeriğe atla

Bilimsel öncelik

Bilimde, öncelik, keşfi ilk yapan veya teoriyi ilk öneren birey veya bireyler grubuna verilen itibardır. Birden fazla araştırmacı aynı sonuca bağımsız olarak ve aynı anda ulaşmış olsa bile, şöhret ve onur genellikle yeni bir bulguyu ilk yayımlayan kişi veya gruba verilir. Dolayısıyla, iki veya daha fazla bağımsız kâşif arasında, ilk yayınlayan meşru kazanandır. Bu nedenle, gelenek genellikle öncelik kuralı (“priority rule”) olarak adlandırılır ve prosedürü "yayınla ya da yok ol" cümlesiyle güzel bir şekilde özetlenir, çünkü ikinci bir ödül yoktur.[1] Bir bakıma, ilk olma yarışı risk almayı teşvik ederek toplum için faydalı bilimsel atılımlara yol açabilir (sıtma bulaşması, DNA, HIV, vb. keşifler gibi). Öte yandan, sağlıksız bir rekabet ve düşük kaliteli bulguların yayınlanması için teşvikler yaratabilir (örneğin, nitelikten ziyade nicelik[2][3] veya bilimsel suistimal yapmak), bu da güvenilir olmayan bir yayınlanmış literatüre yol açabilir ve bilimsel ilerlemeye zarar verebilir.[4][5][6]

Öncelik anlaşmazlıkları

Öncelik, genellikle belirli bir teori, anlayış veya keşfin önceliğinin söz konusu olduğu öncelik tartışmaları bağlamında zor bir mesele haline gelir. Çoğu durumda bilim tarihçileri geçmişe dönük öncelik tartışmalarını, genellikle bilimsel değişimin doğası hakkında anlayıştan yoksun ve genellikle uzun süredir kayıp olan bir öncelik iddiası fikrini desteklemek için geçmişin büyük ölçüde yanlış okunmasını içeren girişimler olarak küçümserler. Tarihçi ve biyolog Stephen Jay Gould bir keresinde "fikirlerin önceliği hakkındaki tartışmalar genellikle bilim tarihinin en yanlış yönlendirilmiş tartışmaları arasındadır" demiştir.[7]Richard Feynman, Freeman Dyson'a "piçlere her zaman hak ettiklerinden daha fazla kredi vererek" öncelik tartışmalarından kaçındığını söylemiştir. Dyson kendisinin de bu kurala uyduğunu ve bu uygulamanın "tartışmalardan kaçınmak ve arkadaş edinmek için oldukça etkili" olduğunu belirtmiştir.[8]

Köken

Öncelik kuralı, modern bilimsel yöntemler oluşturulmadan önce veya oluşturulduktan hemen sonra ortaya çıkmıştır. Örneğin, belgelenmiş en eski tartışma 17. yüzyılda Isaac Newton ve Gottfried Wilhelm Leibniz arasında kalkülüsün icadında öncelik konusunda yaşanan sert bir iddiadır. Bu özel olay, insan yanlılığını ve önyargılarını açıkça göstermektedir[kime göre?]. Her iki matematikçinin de kalkülüsü bağımsız olarak geliştirdiği oybirliğiyle kabul edilmiştir. O zamandan beri öncelik, bilim tarihinde bir dizi tarihsel hastalığa neden olmuştur.[4][9]Charles Darwin ve Albert Einstein gibi inanılmaz popülerlik seviyelerine ulaşmış bilim insanları söz konusu olduğunda, önceki araştırmalarda benzerlikler tespit edildiğinde öncelik tartışmaları ortaya çıkabilir. Bu durum intihal şüphelerine yol açabilir ve genellikle kapsamlı bir tarihsel kaynak analizi gerektirir.

Ayrıca bakınız

  • Bilimsel öncelik anlaşmazlıkları listesi
  • Çoklu keşif
  • Öncelik sertifikası
  • Patent hukukunda Öncelik hakkı
  • Stigler yasası
  • Önceliğin genellikle kurallar aracılığıyla uygulandığı İkili adlandırma (Binomial nomenclature)

Kaynakça

  1. ^ Strevens M (2003). "The Role of the Priority Rule in Science". The Journal of Philosophy. 100 (3). ss. 55-79. doi:10.5840/jphil2003100224. JSTOR 3655792. 
  2. ^ Tiokhin, Leonid; Derex, Maxime (2019). "Competition for novelty reduces information sampling in a research game - a registered report". Royal Society Open Science. 6 (5). s. 180934. Bibcode:2019RSOS....680934T. doi:10.1098/rsos.180934. PMC 6549967 $2. PMID 31218016. 
  3. ^ Phillips, Nathaniel D.; Hertwig, Ralph; Kareev, Yaakov; Avrahami, Judith (1 Ekim 2014). "Rivals in the dark: How competition influences search in decisions under uncertainty". Cognition (İngilizce). 133 (1). ss. 104-119. doi:10.1016/j.cognition.2014.06.006. hdl:11858/00-001M-0000-0024-E7F9-9 Özgürce erişilebilir. ISSN 0010-0277. PMID 25010397. 1 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024. 
  4. ^ a b Fang FC, Casadevall A (2012). "Reforming science: structural reforms". Infect Immun. 80 (3). ss. 897-901. doi:10.1128/IAI.06184-11. PMC 3294664 $2. PMID 22184420. 
  5. ^ Tiokhin, Leonid; Yan, Minhua; Morgan, Thomas J. H. (28 Ocak 2021). "Competition for priority harms the reliability of science, but reforms can help". Nature Human Behaviour (İngilizce). 5 (7). ss. 857-867. doi:10.1038/s41562-020-01040-1 Özgürce erişilebilir. ISSN 2397-3374. PMID 33510392. 
  6. ^ Ryan Hill & Carolyn Stein. "Race to the bottom: Competition and quality in science". 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024. 
  7. ^ Gould S. J. (1977). Ontogeny and Phylogeny. Cambridge, Mass: Harvard University Press, p. 35.
  8. ^ Freeman Dyson, 2011, "The Dramatic Picture of Richard Feynman, " New York Review of Books, July 14, 2011. Reprinted in 9781590178546
  9. ^ Fang FC, Casadevall A (25 Temmuz 2012). "Intense Competition among Scientists Has Gotten out of Hand". Scientific American. 31 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2013. 

Konuyla ilgili okumalar

  • Barbalet, J., "Science and Emotions", pp. 132–150 in Barbalet, J.(ed), Emotions and Sociology (Sociological Review Monograph), Blackwell Publishing, (Oxford), 2002.
  • Boring, E.G., "Cognitive Dissonance: Its Use in Science", Science, Vol.145, No.3633, (14 Ağustos 1964), pp. 680–685.
  • Boring, E. G., "The Problem of Originality in Science", The American Journal of Psychology, Vol.39, Nos.1-4, (Aralık 1927), pp. 70–90.
  • Hanson, N. R., Patterns of Discovery: An Inquiry into the Conceptual Foundations of Science, Cambridge University Press, (Cambridge), 1962.
  • Merton, R. K., "Priorities in Scientific Discovery: A Chapter in the Sociology of Science", American Sociological Review, Vol.22, No.6, (December 1957), pp. 635–659.
  • Merton, R.K., "Science and Democratic Social Structures", pp. 604–615 in Merton, R.K., Social Theory and Social Structure (1968 Enlarged Edition), The Free Press, (New York), 1968 [originally published as "A Note on Science and Democracy", Journal of Legal and Political Sociology, Vol.1, Nos.1-2, (1942), pp. 115–126].
  • Samelson, F., "History, Origin Myth and Ideology: "Discovery" of Social Psychology", Journal for the Theory of Social Behaviour, Vol.4, No.2, (October 1974), pp. 217–232.
  • Samelson, F., "Whig and Anti-Whig Histories — And other Curiosities of Social Psychology", Journal of the History of the Behavioral Sciences, Vol.36, No.4, (Güz 2000), pp. 499–506.

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Nature</i> (dergi) 4 Kasım 1869da yayın hayatına başlayan bilim dergisi

Nature, İngiltere'nin Londra şehrinde kurulan ve merkezi bulunan, haftalık bir bilimsel araştırma dergisidir. Çok disiplinli bir yayın olarak Nature, öncelikle olarak bilim ve teknoloji alanlarında, çeşitli akademik disiplinlerden hakemli araştırmaları içerir. Springer Nature, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ve Asya'da çekirdek editöryel ofislere sahiptir. Nature, 2022 Dergi Atıf Raporları'nın Bilim Baskısı tarafından dünyanın en çok atıf yapılan bilimsel dergilerinden biri olarak belirtilmiştir bununla birlikte dünyanın en çok okunan ve en prestijli akademik dergilerinden biri olarak kabul edilmektedir. 2012 itibarıyla, aylık yaklaşık üç milyon benzersiz okuyucuya online erişimi olduğunu düşünülmektedir.

Muhalefet, bir veya daha fazla siyasi parti veya diğer örgütlü gruplardan oluşur ve bir şehir, bölge, devlet, ülke veya diğer siyasi birimde siyasi kontrolü elinde tutan hükûmete, partiye veya gruba, öncelikle ideolojik olarak karşı çıkar. Karşıtlık derecesi siyasi koşullara göre değişir. Örneğin, otoriter ve demokratik sistemlerde, karşıtlık sırasıyla baskılanabilir veya istenen bir durum olabilir. Bir muhalefetin üyeleri genellikle diğer partilere karşı antagonistik roller üstlenir.

Bilimsel kuşkuculuk; savların bilimsel araştırmalarla desteklenip desteklenmediği ve yinelenip yinelenemediğini araştıran bilim alt dalı. Robert K. Merton'a göre, tüm düşünceler sınanmalı ve bilimsel toplulukların derinlemesine inceleme yapmasını olanaklı kılmalıdır. Bu olgu Merton normları olarak adlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Edward Thorndike</span> Amerikalı psikolog (1874 – 1949)

Edward Lee "Ted" Thorndike, eğitim psikolojisinin babası olarak bilinen Amerikalı psikolog. Karşılaştırmalı psikoloji alanında çalışmalar yürütmüştür. Öğrenmenin temelini, “Duyusal uyarıcılar ile harekete geçiriciler arasında kurulan bağ oluşturur" önermesini ortaya atmış, bunu bağlaşımcılık teorisi ile açıklamıştır. Bu teori ile eğitimsel psikolojiye bilimsel bir yaklaşım getirmiştir. Thorndike, ayrıca çalışanlarla iligli testler ve sınavlar geliştirerek, endüstriyel problemlerin çözümüne katkı sağlamıştır. 1912 yılında Amerikan Psikiyatri Birliği'nin başkanlığını yürütmüştür.

Ahlâki psikoloji ya da ahlâk psikolojisi hem felsefe hem de psikoloji alanlarını ortak bir zeminde inceleyen çalışma alanıdır. Tarihsel olarak, ahlaki psikoloji terimi, ahlaki gelişim çalışmasını ifade etmek için nispeten daha dar bir şekilde kullanılmıştır. Ahlaki psikoloji sonuç olarak etik, psikoloji ve zihin felsefesinin kesişimindeki çeşitli konulara daha geniş olarak değinmeye başlamıştır. Alanın bazı ana konuları ahlaki yargı, ahlaki akıl yürütme, ahlaki duyarlılık, ahlaki sorumluluk, ahlaki motivasyon, ahlaki kimlik, ahlaki eylem, ahlaki gelişim, ahlaki çeşitlilik, ahlaki temeller, ahlaki karakter, fedakarlık, psikolojik egoizm, ahlaki şans, ahlaki tahmin, ahlaki duygu, duygusal tahmin ve ahlaki anlaşmazlık olarak verilebilir.

Cinsiyet kimliği, kişinin kendi cinsiyetine ilişkin kişisel duygusudur. Cinsiyet kimliği, bir kişinin atanmış cinsiyetiyle ilişkili olabilir veya ondan farklı olabilir. Çoğu bireyde, cinsiyetin çeşitli biyolojik belirleyicileri, bireyin cinsiyet kimliğiyle uyumludur ve tutarlıdır. Cinsiyet ifadesi tipik olarak bir kişinin cinsiyet kimliğini yansıtır, ancak bu her zaman böyle değildir. Bir kişi, belirli bir toplumsal cinsiyet rolüyle tutarlı davranışlar, tutumlar ve görünümler ifade etse de, bu tür ifadeler mutlaka cinsiyet kimliklerini yansıtmayabilir. Cinsiyet kimliği terimi, 1964 yılında psikiyatri profesörü Robert J. Stoller tarafından icat edildi ve psikolog John Money tarafından popüler hale getirildi.

Kantitatif psikoloji veya Nicel psikoloji, insan veya hayvan psikolojik süreçlerinin matematiksel modellemesi, araştırma tasarımı ve metodolojisi ve istatistiksel analizine odaklanan bilimsel bir çalışma alanıdır. İnsan yeteneklerini ölçmek için testler ve diğer cihazları içerir. Kantitatif psikologlar, psikolojik ölçüm teorisi ve tekniği ile ilgili bir alan olan psikometri olanlar da dahil olmak üzere çok çeşitli araştırma yöntemleri geliştirir ve analiz eder.

<span class="mw-page-title-main">Hipergami</span>

Hipergami, sosyal bilimlerde kendisinden daha yüksek kast veya sosyal statüye sahip bir eşle evlenen bir kişinin eylemi veya uygulaması için kullanılan bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Bilim tarihi yazıcılığı</span> Bilim Tarihi Tarihi

Bilim tarihi yazımı, bilim tarihi olarak bilinen tarih alt disiplininin tarih ve metodolojisinin, disipliner yönleri ve uygulamaları ile kendi tarihsel gelişiminin incelenmesidir.

Bilim psikolojisi, bilimsel düşünce veya davranışın bilimsel olarak incelenmesi olarak tanımlanan bir bilim dalıdır. Bilim olarak nitelendirilen konularda yapılan çalışmaların bir koleksiyonudur. Psikoloji düşüncesi 19. yüzyılın sonunda ortaya çıktı. Bilim psikolojisi üzerine araştırmalar 1874'te başladı ve son zamanlarda önemli bir faaliyet alanı olarak kabul gördü. Bilim olarak psikolojinin gelişimi ilk kez 1960'larda Abraham Maslow'un bu alanda yayımladığı makalelerle oldu. 1980'lerde alan kaybettiği popülerliğini yeniden kazandı. Diğer bilim çalışmaları; bilim felsefesi, bilim tarihi ve bilim sosyolojisidir.

<span class="mw-page-title-main">Sosyoloji tarihi</span>

Sosyoloji; bilimsel bir disiplin olarak öncelikle, aydınlanma düşüncesinin yanı sıra, Fransız Devrimi'nden kısa bir süre sonra pozitivist bir toplum bilimi olarak ortaya çıktı. Sosyoloji oluşumu, modernite, kapitalizm, kentleşme, rasyonalizasyon, sekülerleşme, sömürgeleştirme ve emperyalizm gibi konulara tepki olarak ortaya çıkan bilim felsefesi ve bilgi felsefesindeki çeşitli kilit hareketlere borçludur.

<span class="mw-page-title-main">Uygulamalı sosyoloji</span>

Uygulamalı sosyoloji ya da "sosyolojik uygulama", uygulamalı bir ortamda sosyolojik bilgiyi kullanan müdahaleye atıfta bulunur hale geldi. Uygulamalı sosyologlar, toplum destekli polisliğin ve suç önlemenin geliştirilmesi, uyuşturucu mahkemelerinin değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi, şehir içi ihtiyaçların değerlendirilmesi gibi toplumların günlük sorunları çözmelerine yardımcı olmak için sosyolojik yöntemler kullanarak üniversiteler, hükûmet ve özel muayenehane gibi çok çeşitli ortamlarda çalışırlar.

<span class="mw-page-title-main">Karşılaştırmalı tarihsel araştırma</span>

Karşılaştırmalı tarihsel araştırma, belirli bir zaman ve yerin ötesinde geçerli olan açıklamalar oluşturmak ya da diğer tarihsel olaylarla doğrudan karşılaştırmak, teori oluşturmak veya günümüze atıfta bulunmak için tarihsel olayları inceleyen bir sosyal bilim yöntemidir.

<span class="mw-page-title-main">Sosyal teori</span>

Sosyal teoriler, sosyal fenomenleri incelemek ve yorumlamak için kullanılan analitik çerçeveler veya paradigmalardır. Sosyal bilimciler tarafından kullanılan bir araç olan sosyal teoriler, farklı metodolojilerin geçerliliği ve güvenilirliği, yapının veya kurumun önceliği ve olasılık ile zorunluluk arasındaki ilişki hakkındaki tarihsel tartışmalarla ilgilidir. Kayıt dışı nitelikteki sosyal teori, akademik sosyal ve siyaset bilimi dışında kurulan yazarlık, "sosyal eleştiri", "sosyal yorum" veya "kültürel eleştiri" olarak adlandırılabilir ve hem resmi kültürel hem de edebi bilimle ve diğer akademik olmayan veya gazetecilik dışı yazı biçimleriyle ilişkilendirilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Sosyoloji dergileri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu listede, sosyolojiyi ve çeşitli alt alanlarını kapsamakta olan ilgili akademik dergiler yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kamu sosyolojisi</span>

Kamu sosyolojisi, akademik olmayan izleyicilerle etkileşim kurmak için sosyolojinin disiplin sınırlarını genişletmeyi vurgulayan daha geniş sosyoloji disiplininin bir alt alanıdır. Belki de en iyi, belirli bir bilimsel yöntem, teori veya bir dizi politik değerden ziyade bir sosyoloji tarzı olarak anlaşılması daha makul bir yoldur. Yirmi birinci yüzyıldan beri bu terim, 2004 Amerikan Sosyoloji Derneği (ASA) başkanlık konuşmasında kamu sosyolojisinin disipline edilmesi için ateşli bir çağrıda bulunan Berkeley sosyologu Michael Burawoy ile geniş çapta ilişkilendirilmiştir. Burawoy konuşmasında, halk sosyolojisini, öncelikle diğer akademik sosyologlara hitap etmekle ilgilenen bir sosyoloji biçimi olan "profesyonel sosyoloji" olarak adlandırdığı olguyla karşılaştırır.

<span class="mw-page-title-main">Dil sosyolojisi</span>

Dil sosyolojisi, dil ve toplum arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Toplumun dil üzerindeki etkisine odaklanan toplumdilbilim alanıyla yakından ilgilidir. En önemli savunucularından biri, International Journal of the Sociology of Language Dergisinin kurucu editörü Joshua Fishman'dır. Dil sosyolojisi toplumun dil ile ilişkisini incelerken toplumdilbilim dilin toplumla ilişkisini inceler. İlki için toplum çalışmanın konusu, ikincisi için dil çalışmanın konusudur. Yani toplumdilbilim dilin kişinin cinsiyeti, etnik kökeni ve sosyoekonomik sınıfı gibi sosyolojik geçmişine göre nasıl değiştiğini inceler. Dil sosyolojisi toplumu ve onun dilden nasıl etkilendiğini inceler. Trent Üniversitesi'nden küresel siyaset profesörü Andreas Pickel'in belirttiği gibi, "Din, sosyal uygulamalar ve siyasi yönelimleri güçlü bir şekilde şekillendiren sistemler, dillerin sahip olabileceği sosyal önemi gösteren örneklerdir."

<span class="mw-page-title-main">Bilimsel bilginin sosyolojisi</span>

Bilimsel bilgi sosyolojisi, özellikle bilimin sosyal koşullarını, etkilerini, sosyal süreçlerini mercek altına alan bir bilimin incelemesidir. Bilimsel cehalet sosyolojisi de bilimsel bilgi sosyolojisinin tamamlayıcısı görevini görmektedir. Bilimsel bilgi sosyolojisi, insan bilgisinin etkisini, etki alanlarını ve toplumlar üzerinde hakim olan fikirleri ve ortaya çıkışına neden olan sosyal etkileri incelemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Helen Longino</span>

Helen Elizabeth Longino, bilimsel araştırma için değerlerin ve sosyal etkileşimlerin önemini savunan Amerikalı bir bilim filozofudur. Kadınların bilimdeki rolü hakkında yazmıştır ve feminist epistemoloji ve sosyal epistemolojide merkezi bir figürdür. Stanford Üniversitesi'nde Clarence Irving Lewis Felsefe Profesörüdür. 2016 yılında Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi'ne seçildi.

<span class="mw-page-title-main">Matematiksel sosyoloji</span>

Matematik sosyolojisi, hem sosyolojik araştırmalarda matematiğin kullanımıyla hem de matematik ile toplum arasında var olan ilişkilerin araştırılmasıyla ilgilenen disiplinler arası bir araştırma alanıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.