İçeriğe atla

Bilim tarihi ve felsefesi

Bilim tarihi
Frontispiece of the "Rudolphine Tables" published by Johannes Kepler in 1627
Frontispiece of the "Rudolphine Tables" published by Johannes Kepler in 1627
Arka plan
Çağlara göre
Kültürlere göre
Doğa bilimleri
Matematik
Sosyal bilimler
Teknoloji
Tıp

Bilim tarihi ve felsefesi (HPS, History and Philosophy of Science), Bilim felsefesi ve Bilim tarihi'ni kapsayan bir akademik disiplin'dir. Alandaki birçok bilim insanı öncelikle tarihçi veya filozof olarak eğitilmiş olsa da, birçok önde gelen üniversitede HPS'nin akademik derece veren bölümleri mevcuttur. Bilim felsefesi ve bilim tarihi'nin kendine ait disiplinleri olsa da Bilim tarihi ve felsefesi başlı başına ayrı bir disiplindir.[1][2]

Bilim felsefesi, bilimin temelleri, yöntemleri ve sonuçlarıyla ilgilenen bir felsefe dalıdır. Bu çalışmanın temel soruları, neyin bilim olarak nitelendirildiği, bilimsel teorilerin güvenilirliği ve bilimin nihai amacı ile ilgilidir. Bu disiplin, örneğin bilim ve hakikat arasındaki ilişkiyi araştırırken metafizik, ontoloji ve epistemoloji ile örtüşür. Bilim felsefesi, bilimin metafizik, epistemik ve semantik yönlerine odaklanır. Biyoetik ve bilimsel suistimal gibi etik konular genellikle bilim felsefesinden ziyade etik veya bilim çalışmaları olarak kabul edilir.

Bilimin gözlemlenemeyen şeyler hakkındaki gerçeği ortaya çıkarıp çıkaramayacağı ve bilimsel akıl yürütmenin haklı gösterilip gösterilmeyeceği de dahil olmak üzere, bilim felsefesiyle ilgili temel sorunların çoğu hakkında filozoflar arasında bir fikir birliği yoktur. Bir bütün olarak bilimle ilgili bu genel sorulara ek olarak, bilim felsefecileri belirli bilimlere (biyoloji veya fizik gibi) uygulanan sorunları dikkate alırlar. Bazı bilim felsefecileri de felsefenin kendisi hakkında sonuçlara ulaşmak için bilimdeki çağdaş sonuçları kullanırlar.

Birleşik bir disiplin

Birleşik disiplinin bir kökeni, bilim felsefesi disiplinine tarihsel yaklaşımdır. Bu melez yaklaşım Thomas Kuhn'un kariyerine yansır. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'deki ilk kalıcı ataması, felsefe bölümü tarafından ilan edilen bir pozisyondu,[3] ancak aynı zamanda tarih bölümünde de dersler verdi. Yalnızca tarih bölümü profesörlüğüne atandığında felsefe bölümü öğrencilerine ders veremediği için üniversite yönetimine gücenmiştir ve bunu, "Orada olmayı kesinlikle çok istiyordum ve öğrencilerim benimle felsefe değil, tarih üzerine çalışıyorlardı, yine de benim daha önemli öğrencilerimdi." şeklinde dile getirmiştir[3] Bu tutum aynı zamanda Kuhn'un ufuk açıcı Bilimsel Devrimlerin Yapısı (Structure of Scientific Revolutions) (1962, 2. baskı 1970) adlı eserinde ana hatlarıyla belirtildiği gibi onun tarihselci yaklaşımına da yansır; burada bilimsel teoriler ve özellikle teori değişimi hakkındaki felsefi sorular paradigma kayması gibi kavramların kullanılmasıyla tarihsel terimlerle anlaşılır.

Bununla birlikte, Kuhn aynı zamanda bilim tarihi ve bilim felsefesinin "yöntemleri"ni tam olarak birleştirme girişimlerini de eleştiriyordu: "Yıkım, bence, iki alanı tek bir alan haline getirme girişiminin olası sonucu için çok güçlü bir terim değil. En genel ve en belirgin olanı hedefleri olan bir dizi merkezi kurucu özelliklerinde farklılık gösterirler. Tarihsel araştırmaların çoğunun nihai ürünü, geçmişin özellikleri hakkında bir anlatı, bir hikayedir. [...] Öte yandan filozof, esas olarak açık genellemeleri ve evrensel kapsamı olanları hedefler. O, doğru ya da yanlış hikayeler anlatan biri değildir. Amacı, belirli bir zamanda ve yerde ne olduğunu anlamaktan ziyade, her zaman ve yerde neyin doğru olduğunu keşfetmek ve belirtmektir."[4] Daha yeni çalışmalar, bu metodolojik ve kavramsal ayrımların aslında birleşik bir disipline engel olup olmadığını sorgulamaktadır.[5]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Galison, Peter (Mart 2008). "Ten Problems in History and Philosophy of Science". Isis. 99 (1): 111-124. doi:10.1086/587536. 
  2. ^ Weingart, Scott B. (Şubat 2015). "Finding the History and Philosophy of Science". Erkenntnis. 80 (1): 201-213. doi:10.1007/s10670-014-9621-1. 
  3. ^ a b "A Discussion with Thomas S. Kuhn" in The Road Since Structure, Chicago: University of Chicago Press, 2000, p. 302.
  4. ^ "The Relations Between the History and the Philosophy of Science," pp. 3–20 in The Essential Tension, Chicago: University of Chicago Press, 1977.
  5. ^ Lydia Patton (2014), Philosophy, Science, and History, New York: Routledge, ss. 27-33, 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 8 Ağustos 2022 

Konuyla ilgili yayınlar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Thomas Kuhn</span> Amerikalı filozof, tarihçi ve yazar (1922 – 1996)

Thomas Samuel Kuhn, Amerikalı, fizikçi, tarihçi ve bilim felsefecisi. Kuhn'un en önemli yapıtı 1962 yılında yayımlanan Bilimsel Devrimlerin Yapısı adlı kitabıdır. Bu kitap hem akademik camiada hem de popüler bilim çevrelerinde büyük etki oluşturmuş ve "paradigma değişimi" kavramsallaştırmasını tanıtmıştır ki o günden bu yana sıkça kullanılan bir deyim haline gelmiştir. Pozitivist düşünceye muhalifliğiyle bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Bilim felsefesi</span>

Bilim felsefesi, epistemoloji, ontoloji, etik ve estetik gibi felsefenin temel alt bölümlerinden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Analitik felsefe</span> felsefenin ana işlevinin analiz olması gerektiğini öne süren felsefe geleneği

Analitik felsefe, felsefenin ana işlevinin analiz olması gerektiğini öne süren felsefe geleneğidir. Ezici çoğunlukla Anglosfer ve İskandinav dünyasında yaygındır. Kıta felsefesi ile birlikte, çağdaş felsefede ön planda olan iki gelenekten biridir. Nadir bir kullanım olsa da, çözümleyici felsefe ismiyle de bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Batı felsefesi</span>

Batı felsefesi, Antik Yunan'dan başlayıp günümüze kadar gelen Batılı felsefe tarihi anlayışı. Özellikle Avrupa'nın ve batı olarak adlandırılan dünyanın 19. yüzyıl'da felsefe tarihini yazarken kategorize ettikleri düşünce geleneği Batı felsefesi olarak adlandrılır. Platon'dan başlayıp modern zamanlara uzanan belirli bir felsefe yapma tarzı batı felsefesinin ayırıcı özelliği, daha ayrıcalıklı özelliği olarak anlaşılır. Bu eğilim genel bir yaklaşımla "Doğu'da felsefe yoktur" savını ileri sürer. Antik Mısır, Mezopotamya, İran, Çin ve Hint kültürleri tarih olarak çok daha eski olmalarına ve buralarda yaşayan insanların belirli düşünce geleneklerine sahip olmalarına rağmen, Batı felsefesi Antik Yunan dönemiyle birlikte başlatılır ve bunlar dışta bırakılır. Doğu felsefesi, Hint ve Çin felsefeleri dahil olmak üzere çok önceleri başlamıştır, bu gelenekler etkileşimlerle sürekli varlıklarını devam ettirmişlerdir, ancak Batı felsefesi bu gelenekleri felsefe-dışı sayma yönelimindedir. Felsefe tarihi kitapları, genel bir eğilim olarak, MÖ 500'lerden başlayarak bugüne kadar, batı olarak addedilen bölgelerde ve batılı düşürlerce ortaya konulan felsefe yapma geleneği Batı felsefesi olarak görülür.

<span class="mw-page-title-main">Mantıksal pozitivizm</span>

Mantıksal pozitivizm, Viyana Çevresi olarak adlandırılan filozofların felsefi düşünüş sistemlerini adlandırır. Başlıca temsilcileri Moritz Schlick, Rudolph Carnap ve Otto Neurath olan bu çevre, yeni pozitivistler ya da mantıkçı empiristler olarak da adlandırılır. Bu çevrenin oluşumunda önemli etkisi olan isim Ernst Mach'tır ki Mach'ın Viyana'da belirli dönemlerde mantık, fizik ve felsefe profesörlüğü yaptığı bilinmektedir. Mantıksal pozitivizmin çok farklı konumlardaki ve disiplinlerdeki filozofları bir araya getirir. Söz konusu akımın içinde sayılan ya da sayılmış olan belli başlı filozoflar şöyledir: Ernest Nagel, Hans Hahn, Kurt Gödel, Felix Kaufmann, Philipp Frank, Bertrand Russell, Whitehead, A. J. Ayer, Wittgenstein.

<i>Bilimsel Devrimlerin Yapısı</i> Thomas Kuhn tarafından yazılan kitap

Bilimsel Devrimlerin Yapısı (1962), Thomas S. Kuhn'un bilim tarihi üzerine bir analizidir. Yayınlanması bilimsel bilginin sosyolojisi alanında bir kilometre taşı olmuş, çokça tartışılmış, paradigma ve paradigma kayması kavramlarını popülerleştirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Fizik felsefesi</span>

Fizik felsefesi, klasik ve modern fiziğin içerisindeki teori ve yorumları inceleyen bir bilim felsefesi dalıdır. Fizik teorileri ve yorumlarından yola çıkarak sorduğu sorularla çeşitli cevaplara ulaşmayı amaçlamaktadır. Uzay ve zaman felsefesi, kuantum mekaniği felsefesi, termal ve istatistiksel felsefe gibi alt dallara ayrılmaktadır.

Post pozitivizm, 20. yüzyılın başından itibaren pozitivizme yönelik geliştirilen eleştirilerle birlikte biçimlenen ve bilim felsefesindeki tartışmalarla 60'lı yıllarda belirginleşen pozitivizm sonrası bir kuramsal/felsefi bilim düşüncesini belirten akımdır.

Paul Hoyningen-Huene, dünyaca ünlü fotoğrafçı George Hoyningen-Huene'nin büyük yeğeni olan Alman bir filozoftur.

<span class="mw-page-title-main">Doğa felsefesi</span> doğa ve fiziksel evrenin modern bilimin gelişmesinden önce baskın olan eski felsefi çalışması

Doğa felsefesi fiziğin, yani doğanın ve fiziksel evrenin felsefi çalışmasıdır. Modern bilimin gelişmesinden önce baskın bir alandı.

<span class="mw-page-title-main">Biyoloji felsefesi</span>

Biyoloji felsefesi; biyoloji ve biyomedikal bilimlerle ilgili epistemoloji, metafizik ve etik sorularını inceleyen felsefe alanıdır. Bilim felsefesi çerçevesinde bulunan oldukça genç bir felsefe dalıdır. Biyolojinin temel prensip ve kuramlarını felsefi açıdan bir daha inceler. Bu cevaplar, sorulan soruya göre ontolojiye, epistemolojiye veya genel bilim felsefesine dayanır.

Gürol Irzık, Türk filozof ve akademisyendir.

<span class="mw-page-title-main">Felsefe</span> soyut, genel ve temel birtakım probleme ilişkin yapılan sistematik çalışma

Felsefe veya düşünbilim; varlık, bilgi, değerler, gerçek, doğruluk, zihin ve dil gibi konularla ilgili soyut, genel ve temel problemlere ilişkin yapılan sistematik çalışmalardır. Felsefe ile uğraşan kişilere filozof denir.

<span class="mw-page-title-main">Filozof</span> kapsamlı bir felsefe bilgisi olan kişi

Filozof, felsefe ile uğraşan kişidir. Filozof kelimesi Antik Yunanca bilgelik aşığı anlamına gelen φιλόσοφος (filasofos) kelimesinden gelir. Cicero ve Diogenes Laertius’un, Eflâtun’un öğrencisi Herakleides Pontikos’un bugün elde bulunmayan bir eserine dayanarak verdikleri pek kesin olmayan bir rivayete göre filozof kelimesini ilk kullanan düşünür Pisagor olmuştur.

Bilgisayar bilimi felsefesi, bilgisayar bilimi çalışmasında ortaya çıkan felsefi sorularla ilgilidir. Fizik felsefesi veya matematik felsefesi gibi bir bilgisayar bilimi felsefesi geliştirmeye yönelik bazı girişimlere rağmen, bilgisayar bilimi felsefesinin içeriği, amacı, odağı veya konusu hakkında hala ortak bir anlayış yoktur. Bilgisayar programlarının soyut doğası ve bilgisayar biliminin teknolojik tutkuları nedeniyle, bilgisayar bilimi felsefesinin kavramsal sorularının çoğu, bilim felsefesi, matematik felsefesi ve teknoloji felsefesi ile de karşılaştırılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Kıta felsefesi</span>

Kıta felsefesi, Avrupa'daki 19. ve 20. yüzyıl felsefe geleneklerini tanımlamakta kullanılan terim. 20. yüzyılın ikinci yarısında anadili İngilizce olan filozoflar tarafından, analitik felsefenin dışında kalan görüş ve düşünceler için kullanılmaya başlanmıştır. Kıta felsefesi, şu akımları içinde barındırır: Alman idealizmi, fenomenoloji, varoluşçuluk, yorumsama, yapısalcılık, postyapısalcı felsefe, Fransız feminizmi, Frankfurt Okulu'nun eleştirel teorisi ve Batı Marksizmi ile psikoanalitik teorinin ilgili alanları.

<span class="mw-page-title-main">Bilim tarihi yazıcılığı</span> Bilim Tarihi Tarihi

Bilim tarihi yazımı, bilim tarihi olarak bilinen tarih alt disiplininin tarih ve metodolojisinin, disipliner yönleri ve uygulamaları ile kendi tarihsel gelişiminin incelenmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Hareket felsefesi</span>

Hareket felsefesi, hareketin varlığı ve doğası hakkındaki soruları keşfetmekle ilgilenen bir felsefe dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ian Hacking</span>

Ian MacDougall Hacking, bilim felsefesinde uzmanlaşmış Kanadalı bir filozoftur. Kariyeri boyunca Killam Beşeri Bilimler Ödülü ve Balzan Ödülü de dahil olmak üzere çok sayıda ödül kazandı ve Kanada Nişanı, Kanada Kraliyet Cemiyeti ve İngiliz Akademisi gibi birçok prestijli grubun üyesi oldu.

<span class="mw-page-title-main">Philip Stuart Kitcher</span>

Philip Stuart Kitcher, Columbia Üniversitesi'nde John Dewey Fahri Felsefe Profesörü olan bir İngiliz filozoftur. Bilim felsefesi, biyoloji felsefesi, matematik felsefesi, edebiyat felsefesi ve daha yakın zamanda pragmatizm alanlarında uzmanlaşmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.