Bilim insanı

Bilim insanı, bilimci veya bilimadamı-bilimkadını, evrene ilişkin olgulara ve değişkenlere yönelik bilimsel veri elde etme yöntemlerini kullanarak sistematik bir şekilde bilgi elde etmeye çalışan kişidir. Daha sınırlı anlamda ise bilimsel yöntem kullanan bir bireydir. Kişi bilimin bir veya birden fazla alanında uzman olabilir. Bilim insanları; fiziksel, matematiksel ve sosyal alanlar da dâhil olmak üzere bilimin tüm alanlarında araştırmalar yaparlar. Onlar olaylar hakkında soru soran ve bu soruları sistematik olarak cevaplama yoluna giden insanlardır. Doğaları gereği meraklı ve iyi organize insanlardır. Diğer insanların aksine, bilim insanları bir şeyleri gözlemleme yeteneğine ve gözlemlediklerinde bir şeyler görebilme yetisine sahip olurlar.

Tanım

Bilim ve teknoloji insan varlığını mühendislik sürecinde niteler. Bir meslek olarak bilim insanlığı, bugün yaygın olarak icra edilir. Bilim insanlığı, kuramcılığı ve deneyciliği de içine alır. Kuramcı genellikle var olan bilgilerle yeni modellemeler yapar, yeni sonuçlar tahmin eder. Deneyci ise yeni modellemeleri gözlem yaparak test eder. Bu iki kavram arasında pek bir ayrım yoktur ve bilim insanı genellikle iki kavramı icra eder. Matematik genellikle bilimle aynı alanda gruplandırılır. Bazı büyük fizikçiler aynı zamanda çok iyi matematikçilerdi. Belirgin bir sınır olmadan teorik bilim insanlarından ampirik bilim insanına bir süreklilik vardır. Kişilik, eğitim ve mesleki aktivite açılarından teorik fizik ve uygulamalı matematik arasında küçük farklar vardır. Bilim insanlığına birkaç nedenden ilgi duyulabilir. Birçoğu dünyamızın nasıl bu duruma geldiğini anlamayı arzular, gerçeklik konusunda büyük bir merak sergilerler. Diğer kısım, akranları tarafından anlaşılmak ya da bilgilerini insanların sağlığına, yararına, uluslara, doğaya, endüstriye uygulamak ister.

Bilimin tarihsel gelişimi ve kökeni

İngiliz filozof ve bilim tarihçisi William Whewell 1833'te “bilim insanı” terimini icat etti ve bunu yazılarında anonim olarak kullandı. Whewell’in bu kavramı biraz değişiktir çünkü bu yeni literatüre kazandırdığı kelime ile doğal bilgi ve bilimin diğer formlarındaki kavramın arasındaki sınırın hızlı bir şekilde büyümesine bir tepkiydi. Whewell bilimde ayrılma ve parçalanma eğiliminin arttığını yazdı. Kimyacı, matematikçi natüralist genel anlamıyla ‘’filozof’’ gibi kavramlar artık bilimle uğraşan grupları, deneyci filozofların uyarıları olmadan bir araya getirmeye yetmiyordu. İngiliz Bilim Derneği (British Association for the Advancement of Science) üyeleri yaptıkları toplantılarda yeterli bir ifadenin olmayışından şikayet ediyorlardı. Whewell hazırladığı bir raporda kendisine de gönderme yaparak, “Bazı dâhiyane insanlar bilim kelimesini sanatçı ile kıyaslama yoluyla şekillendirebileceğini düşünüyor. Bu kavramları vicdan olamadan özgürleştirmekte endişe edecek bir şey yok ki zaten bizler ekonomist ve ateist gibi kelimeleri bağdaştırdık fakat bu durum makbul değildir.” ifadesinde bulunmuştu.

Whewell o kelimeyi bu sefer daha ciddi bir şekilde önerdi ve anonim olmadan kullandı (1840): “Doktor kelimesini Fizik için kullanamadığımızdan, fizikçi kelimesini türettim. Genel olarak bilimin yetiştiricilerini tanımlamak için özel bir isme ihtiyacımız vardır. Bilim insanı demeliyim. Nasıl müzikle, resimle ya da şiirle uğraşanlara artist diyorsak matematikle, fizikle ya da doğayla ilgilenenlere de bilim insanı demeliyiz.”

Aynı zamanda Whewell fizikçi kelimesinin Fransızcadaki ‘physicien’ kelimesine karşılık gelmesini amaçlamıştı. Bu kelimenin çok yerde kullanılması için onca yıl geçmesi gerekmişti. Fizikçi kelimesi 19. Yüzyılın sonlarına doğru Amerika’da ve 20. Yüzyılın başlarında İngiltere’de çok kullanılan bir kelime olmuştur.

Gary B. Ferngren şöyle demiştir: “Tarihte hiç kimse bizim anladığımız doğa felsefesini ve bilimi büyük Yunan filozofu ya da bilim insanının şekillendirdiği gibi yorumlayamaz. Aristoteles (MÖ 384-322), ki bunu kendisi bizlere iki bin yıldan fazladır en derin ve yaygın bir şekilde uygulamıştır.”

Bilim insanlarının sosyal rolleri ve onların öncelikleri, modern bilim disiplinin çıkışından önce çok kez evrim geçirmiştir. Farklı çağlarda yaşamış olan bilim insanları (ve onlardan öncekileri, doğa felsefecileri, matematikçiler, doğa tarihçileri, doğa teolojicileri, mühendisler ve bilime katkı sağlamış diğer bilim insanları) toplumda çok ayrı yerlere sahip oldular ve onlarla ilişkilendirilmiş sosyal normlar, ahlaki değerler ve epistemik erdemler (ve onlardan beklenmiş) zaman içerisinde çok değişmiştir. Modern bilimin temeli olarak alınmış olan bazı bilim insanları, farklı birçok tarihsel figür niteliğinde tarih sahnesinde yer aldı. Bazı tarihçiler bilimin modern formla fark edilebilir bir şekilde geliştiğini 17. Yüzyılda olduğuna işaret ediyor (daha çok bilinen şekliyle bilimsel devrim) ve doğal olarak da ilk bilim insanı olarak bilinenler, bu figürler olarak bilinirler. Eğer bilim insanı olarak çıkagelmiş kelimeyi, meslek olarak icraat eden insanlarla sınırlarsak bilim insanının sosyal rolü, temel olarak 19. Yüzyılda bilimi profesyonelleştirme kısmı olarak ortaya çıkar.

Antik ve Orta Çağ bilimi

Doğa hakkında bilgi, klasik antik çağda birçok bilgin tarafından takip ediliyordu. Antik Yunan’da insanlar bilime çok katkıda bulunmuşlardır — geometri işlerinde ve matematiksel astronomide, biyolojinin ilk uygulama sürecinde ve bitkiler ve hayvanları sınıflandırmada, bilginin teorilerinde ve öğrenmesinde— ki bu katkılar filozoflar ve doktorlar tarafındandı. Üstelik bu kişiler çeşitli esnaflardı. Bu insanların ortaya çıkardığı çeşitli bilgiler Roma İmparatorluğu'na süregelmiştir ve Avrupa'daki birçok dini kurumlarca tanınmıştır. Astroloji ve astronomi en önemli bilgi konumuna gelmiştir ve astronomlar ve astrolojiciler çeşitli din ve politika destekleyicileri tarafından himayesi altına alınmışlardır. Orta Çağ üniversitesindeki sistemde, bilgi ikiye ayrılmıştı. Bunlar trivium (Latincede 'üç yol' anlamına gelen sözcük. Orta Çağ Avrupası'nın üniversitelerinde bugünkü lisans eğitimine denk diyebileceğimiz eğitim sistemi. Dil bilgisi -gramer-, söylem -retorik- ve mantık derslerinden oluşur. Triviumdan sonra da quadrivium gelir.) ve quadriviumdur (Triviumu izleyen ikinci kısmı. Aritmetik, geometri, müzik ve astronomi, bunun kapsamındaki konular kendi içerisinde bütünlük halindedir, zira geometri, uzayda; müzik, zamanda; astronomi ise uzay ve zamanda aritmetiktir.). Bundan dolayı, Orta Çağ'ın bilim insanları ya matematikçi ya da filozoftu. Bitkiler ve hayvanlarla ilgili bilgiler daha çok doktorların ilgi alanına giriyordu. Orta Çağ İslam’ı zamanında bilim, doğa biliminin gelişmesinde yeni tarzlar oluşturdu ki bunlar filozof ve matematikçiler gibi sosyal rolünün sınırları içerisinde olmasına rağmen. İslam’ın altın çağı olarak nitelendirilen zamanın, Orta Çağ'ın ve Rönesans'ın bilim insanları polimat (hezarfen) olarak sayıldı çünkü icraatta bulundukları bazı şeyler modern bilim disipliniyle örtüşmüyordu. Birçok polimat dindardı. Örnek olarak, İbn-i Heysem ve Biruni İlm-î Kelâmcı idi (İslam dininin inanç/akaid konularını irdeleyen ve tarihsel olarak bu çerçevede gelişen dini-felsefi kuram ve teorilerle ilgilenen ilim dalına İlm-î Kelâm denir); Doktor olan İbn-i Sina ve İbn Nefis hafızdı; botanikçi Otto Brunfels teologtu ve Protestanlık tarihçisiydi; gök bilimcisi ve doktor olan Nicolaus Copernicus bir rahipti.

Bilim insanları tarihi

Descartes sadece analitik geometri nin öncüsü değildi, aynı zamanda mekanik konusunun teorisini formülize etti ve kas kasılması ve algı konularının kökenleri hakkındaki düşünceleri geliştirdi. Görme fizikçi Young ve Helmholtz tarafından araştırılmıştı. Hermann von Helmholtz aynı zamanda optik, işitme ve müzik konularıyla da uğraşmıştır. Newton Descartes'ın icat ettiği matematiğin dalı olan kalkülüsü genişletmiştir (Leibniz ile yeni zamana uygun şekli). O, klasik mekanik formülündeki anlamları geliştirdi ve ışık ve optikte çalışmalar yaptı. Fourier matematikte yeni bir dalı keşfetti —Fourier serisi—, ısı, akı ve kızılötesi üzerinde çalıştı ve sera etkisini keşfetti. Von Neumann, Turing, Aleksandr Khinchin, Andrey Markov ve Wiener, bu bütün matematikçiler bilime büyük katkı sağlamışlardır, olasılık, bilgisayarların çalışma mantığı ve istatistiksel mekanik ve kuantum mekaniği gibi konuların temelini ortaya atmışlardır. Birçok matematikçi, Galileoda dahil, aynı zamanda müzisyenlerdi. 19. yüzyılın sonlarında, Louis Pasteur, bir organik kimyacı, hastalıklara yol açan mikroorganizmaları keşfetti. Birkaç yıl önce, Amerikalı doktor Oliver Wendell Holmes, Sr., şair ve deneme yazarı, kadınlardaki çocuk doğumuyla olan sepsisin doktorların ve hemşirelerin eliyle yayıldığını söyledi. Sağlık ve biyoloji alanında birçok zorlayıcı hikâye vardır kan sirkülasyonu gibi, Galen Harvey. Genetik ve moleküler biyolojinin parlak dönemi 20. yüzyılda ünlü isimlerle dopdolu geçti. Ramón y Cajal Nobel Ödülü nü 1906'da nörobilim ile yaptığı gözlemlerle kazandı. Bazı kişiler gözlem ve deneysel bilimin arasında dikotomi(ikiye bölerek yapılan kapsamlı inceleme tanımı) olduğunu ileri sürüyor mesela astronomide, meteorolojide, okyanus biliminde, sismolojide. Astronomlar optikte temel bir araştırma yaptı, CCD (yüklenme iliştirilmiş araç) aracını geliştirdi ve son on yılda diğer gezegenlere araştırma yapması için uzay sondası gönderildi, ayrıca 14 milyar yıl önceki evrenin kökeni hakkında araştırma yapılması için Hubble Uzay Teleskobu kullanılıyor. Spektroskopi yıldızlar asındaki onlarca organik molekülü tanımlıyor. Laboratuvar deneyleriyle ve bilgisayar simülasyonuyla bu elde edilen veriler kimyaya yeni bir dal kazandırıyor. Bilgisayar modellemesi ve sayısal metotlar bilim alanındaki her öğrencinin ihtiyacı olan tekniklerdir.

Bilimde kadınlar

Bilimle uğraşan kadın sayısı genellikle mühendislik istatistiğiyle alakalı fakat yüzdeler gösteriyor ki bu kapsam içerindeki kadınların sayısı azdır. Bilim ve mühendislik alanında doktorası kabul gören kadın sayısı 1970'ten 1985'e sadece yüzde 7'den yüzde 34'e yükselmiştir. 1975'te fakülte mezunu 385 kadın sayısı 1985'te 11.000'e yükselmiştir. Özellikle çalışma konumları ve gelir düzeyinde bir eşitsizlik söz konusudur. Eisenhart ve Finkel’e göre, kadınlar ve erkekler aynı yeterliliklere sahip olmalarına rağmen, erkeklerin sahip olduğu imtiyazlı görevlerinden daha alt pozisyonlarda çalışmaktadırlar. “1989'da yüzde 65 erkek görev süresinde tutulurken, kadınlarda bu rakam yüzde 40. Gelir sorununa gelince, erkeklerin yıllık maaşı 48.000 dolar olurken kadınlarınki ise 42.000 dolar olmuştur.”

Bilim insanı tipleri

Bunlar daha çok mesleklerin sınırına önem verilme olarak düşünülebilir. Bunlar biyoloji ve kozmolojiyi içine alır özellikle moleküler biyolojiyi ve insan genomu projesini. Aktif araştırmanın diğer alanları maddenin temel parçacıklarını ölçümlerini içine alır. Bunlar parçacık fiziği ve nanoteknolojisi ile tanımlanır. Umulan şey ise, tüm bunlar mikroskobik bilgisayarları ve yapay zeka gibi elektronik cisimleri geliştirmesidir. Beyin fonksiyonları ve nörotransmitter önemli derecede keşfedilse de, zihin ve insan düşüncesinde daha bilinmezlik hüküm sürmektedir.

Alanlarına göre bilim insanları

Ziraat Mühendisi
Arkeolog
Astronom
- Astrofizikçi
- Astrobiyolog
Biyolog
- Biyoteknolog
- Biyoenformatör
- Biyofizikçi
- Botanikçi
- Çevrebilimci
- Böcekbilimci
- Evrimsel biyologu
- Genetik bilimci
- Herpotolog (sürüngenleri ve amfibileri inceleyen kimse)
- İmmünolog (bağışıklık bilimci)
- İhtiyolog (zoolojinin balıklarla ilgilenen alt dalıyla uğraşan kimse)
- Lepidopterist (Kelebek, güve gibi Lepidoptera sınıfındaki canlıları yakalayan, toplayan ve üzerlerinde araştırmalar yapan kimse)
- Mammalog (Memelileri inceleyen kimse)
- Deniz biyologu
- Biyomedikalci
- Mikrobiyolog
- Moleküler biyologu
- Mikolog (mantar bilimci)
- Nörobiyolog
- Diyetisyen
- Ornitolog (kuş bilimci)
- Paleontolog(fosil bilimci)
- Patolog (hastalık bilimci)
- Fizyolog (işlev bilimci)
- Virolog
- Zoolog (hayvan bilimci)
Kimyager
- Analitik kimyager
- Biyokimyager
- İnorganik kimyager
- Organik kimyager
- Fiziksel kimyager
Bilgisayar Bilimci
Yer Bilimci
- Jeolog
- Jeofizikçi
- Glasiyolog (buzul bilimci)
- Hidrolog (su bilimci)
- Limnolog (suyun kimyasını inceleyen kimse)
- Meteorolog
- Mineralog
- Okyanus bilimci
- Paleontolog (fosil bilimci)
- Sismolog (deprem bilimci)
- Volkanolog
Kütüphane Bilimcisi
Matematikçi
- İstatikçi, Aktüer (finansal riskleri değerlendirebilen, çözümler öneren ve her çözümün uzun dönemdeki sonuçlarını irdeleyebilen bir profesyoneldir)
- Yöneylem araştırmacısı(belirli kısıtların olduğu bir durumda, belirli bir amaca yönelik en uygun çözümün bulunması için uğraşan kimse)
Askeri Bilimci
Fizikçi
- Uygulamalı fizikçi (fizik mühendisi)
- Nükleer fizikçi
- Astrofizikçi
Psikolog
- Anormal psikologu (sıra dışı davranışları, duyguları ve düşünceleri inceler)
- Davranış bilimci
- Biyopsikolog
- Klinik psikologu
- Bilişsel psikolog (düşünme, hissetme, öğrenme, anımsama, karar verme, dil, problem çözme ve yargılama gibi zihinsel süreçlerin en geniş anlamda inceleyen kimse)
- Gelişim psikologu
- Eğitim psikologu
- Evrim psikologu
- Deneyci psikolog
- Danışman (meslek psikologu)
- Nöropsikolog, Parapsikolog (duyular-dışı algılama, psikokinezi, ölümden sonra yaşam gibi konulara ilişkin paranormal olayların; deneysel yöntem yoluyla uğraşan kimse)
- Psikofarmolog
- Psikofizikçi
- Sosyolog
Antropolog (kültür bilimci)
- Budun bilimci (insanların etnik gruplara ayrılışını, bu grupların kökenini, oluşumunu, yeryüzüne yayılışını, aralarındaki bağıntıları ve bunların töre, dil ve kültür niteliklerini, genel yasalar çıkarmak amacıyla inceleyip karşılaştıran, geçmişte yaşamış ve hâlen yaşamakta olan değişik kültürleri karşılaştırmalı olarak inceleyen kimse)
İletişim Bilimci
Krimonolog (suç bilimci)
Nüfus Bilimci
İktisatçı
Coğrafyacı
Dil Bilimci
Siyasi İktisatçı
Siyaset Bilimci
Oftalmolog (görme yolları hastalıkları ve cerrahisiyle ilgilenen kişi)
Gerontolog (yaşlılık sürecini inceleyen kişi)