Bijon somunu ve cıvatası
Bijon somunları ve bijon cıvataları, lastik tekerlekli motorlu taşıtların ve römorkların jantlarını, tekerlek göbek flanşlarına tespit etmek için kullanılan somun veya cıvata şeklindeki bağlantı elemanlarıdır. Bijon somunları, flanşa sıkı geçme olarak yerleştirilmiş saplamalara vidalanır. Bijon cıvataları ise, göbek flanşı üzerindeki diş açılmış deliklere vidalanır.
Dört adedi göbek saplamalarının üzerinde 13 adet bijon somunu
Soldan sağa üç adedi farklı boylarda M12×1,5 mm, diğeri M14×1,5 mm ebadında, küresel manşonlu dört adet bijon cıvatası.
Kıta Avrupası'ndaki bazı üreticilerin (örn. Audi, BMW, Citroën, Fiat, Lancia, Mercedes-Benz, Peugeot, Renault, Saab, Volkswagen, Volvo gibi) otomobil ve hafif ticari araçlarının tekerleklerinde ve bazı lastik tekerlekli traktörlerin ön dingillerinde cıvata-delik bağlantısı; ABD, Birleşik Krallık ve Asya ülkelerinde üretilen otomobillerin, ticari araçların ve genellikle tüm ağır vasıtaların, iş ve tarım makinelerinin ve askerî araçların tekerleklerinde somun-saplama bağlantısı tercih edilmektedir.
- Bağlantı elemanlarına göre tekerlek göbek flanşları
Tekerleğin bijon somunuyla tespit edildiği taşıtlarda, tekerlek göbek flanşı üzerinde genelde tekerleğin dönüş yönüne doğru pafta açılmış saplamalar bulunur. Bu aynı zamanda tekerleğin tespitinde kolaylık sağlar.
Tekerleğin bijon cıvatasıyla tespit edildiği taşıtlarda, tekerlek göbek flanşı üzerinde genelde tekerleğin dönüş yönüne doğru diş açılmış bijon delikleri bulunur. Bazı taşıtlarda, bijon cıvatalarına ek olarak fren diskinin tekerlek göbeğine bağlanması için ek bir cıvata kullanılmaktadır.
Bağlantı elemanlarının geometrisi ve tespiti
Bijon somunları ve cıvataları, delik kenarı ile genellikle 60° konik, küresel veya düz bir temas yüzeyine (manşon veya yaka) sahip olabilir. Tekerleğin bijon delikleri üzerinden merkezlenmesi durumunda, jantın tasarımına göre, konik veya küresel manşonlu bijon somunu veya cıvatası kullanılması gerekir; tekerleğin göbek merkez deliği üzerinden merkezlenmesi durumunda ise, bijon somunları üzerinden merkezlemeye gerek kalmaz ve düz manşon somun veya cıvata kullanılabilir. Bijon somunu ve cıvatası her zaman kullanılan janta uymalıdır. Yanlış somun veya cıvata kullanılmışsa, sürüş sırasında gevşeme riski ortaya çıkabilir.
Bijon somunlarını ve cıvatalarını gevşetmek veya sıkmak için genellikle uçları üzerinde farklı çaplarda lokma uçları olan istavroz veya levye şeklinde bir anahtar (bijon anahtarı) kullanılır. Taşıt bakım ve onarımı yapılan işletmelerde veya atölyelerde ise, çoğunlukla havalı tornavidalar kullanılır.
Çelik jantların bijon deliklerinin kenarı koniktir ve sıkıldığında elastik olarak eğilir. Bu özellik, bir genişletme vidası bağlantısına benzer, kendi kendini kilitleyen esnek bir vidalama bağlantısı sağlar.
Döküm alaşım jantlar bu elastik unsurlardan yoksundur. Bu sebeple istenen elastik genişleme için genellikle çelik jantlardan çok daha uzun vidalama delikleri gerektirir.
Bağlantı elemanlarının boyutları
Bijon somun ve cıvataları, tekerleğe belirli çaptaki bir dairesel eksen üzerinde tespit edilir. Bu eksene bijon aralığı veya eksen çapı (PCD[1]) denir ve her bir tekerleğin üzerindeki bijon somun veya cıvata sayısı ve bu aralığın çapı şeklinde belirtilir. Örneğin 4×98 (dört adet bijon, bijon aralığı 98 milimetre (4 in)) veya 6×139,7 (altı adet bijon, bijon aralığı 139,7 milimetre (6 in)) anlamına gelir. Otomobillerde, bazı hafif ticari araç ve motosikletlerde üç, dört veya beş adet bijon somun ve cıvatası kullanımı; ticari araçlarda, SUV'lerde, ağır vasıtalarda, iş makinelerinde ve askeri araçlarda beşten fazla (genelde 12 adede kadar) bijon somunu kullanımı yaygındır.
Bijon somunları ve cıvataları, farklı diş ve anahtar ebatlarında bulunabilir. Bijon somun ve cıvatalarının metrik vida boyutları:[2]
- M10×1,25
- M12 (adım aralıkları 1,25, 1,5 veya 1,75 mm)
- M14 (adım aralıkları 1,25, 1,5 veya 2 mm)
- M16×1,5 şeklinde olabilir.
1970'lerin başlarına kadar üretilen çoğu Amerikan araçlarında emperyal birimlere göre vida boyutları kullanılmış olup, marka ve modele göre 7⁄16″-20 (11,1 mm), 1⁄2″-20 (12,7 mm) veya 9⁄16″-20 (14,3 mm) boyutunda vidalar bulunabilir.[3]
Çalınmaya karşı koruma
Alaşım jantların ve lastiklerin çalınmasına karşı önlem olarak, normal bijon anahtarıyla gevşetilemeyen, ancak sadece özel bir anahtar ile gevşetilebilen kilitlenir başlı somun ve cıvatalar kullanılır. Her tekerlek için bir adet kullanılması yeterlidir.
Sıkma torku
Bijon somunları ve cıvataları tekerleği tekerlek göbeğinde ve dolayısıyla araç üzerinde tuttuğundan, bijon somunlarının doğru torkla sıkılması önemlidir. Bu nedenle, bijon somun ve cıvatalarını havalı tornavida veya benzer bir aletle tekerleğe karşılıklı sırayla tespit edip aracı yere indirdikten sonra, her bir bijon somununun veya cıvatasının tork anahtarıyla yeniden sıkılması önerilir. Gerekli sıkma tork değeri esasen diş tipine, jantın tipine ve malzemesine bağlıdır. Otomobiller için, bakım ve kullanım kılavuzlarında 85 ila 200 Nm arasında bir sıkma torku uygulanması gerektiği belirtilir.
Korozyona karşı koruma
Bir tekerleğin değiştirilmesi gerektiğinde, bijon somunu ile saplamalarının veya cıvatalarının vidalı yüzeylerinin paslanması tekerleğin araçtan sökülmesini zorlaştırabilir. Bu durumda bijon anahtarına ek olarak daha uzun kollu bir alet kullanılması gerekebilir.
Çok az üretici, örneğin Porsche, dişlerde ve temas yüzeylerinde özel yağlayıcı kullanımına izin verir. Genelde, istisnaları dışında, dişlerin ve konik yüzeylerin yağlanmaması veya greslenmemesi gerekir. Taşıt üreticisi tarafından belirtilen sıkma tork değerleri, sadece kuru haldeki vida bağlantıları için geçerlidir. Korozyona uğramış bağlantı yüzeyleri sadece bir tel fırça veya pas sökücü solüsyon ile temizlenmelidir.
Fren disklerinin çevresindeki sıcaklıklar çok yüksek olduğundan, somunların paslanmasını önlemek için normal yağlama gresi kullanılması uygun değildir. Bunun yerine kesilmeye dirençli bir ayırma maddesi olarak sıcaklığa dayanıklı parçacıklar içeren seramik veya bakır macunu gibi bileşiklerin kullanılması daha uygundur.
Göbek somunu
Bazı yarış ve spor araçlarında, özellikle tekerlekleri hızlıca değiştirebilmek amacıyla jantlar, tekerlek göbeğine tek bir bijon somunu veya cıvatasıyla tespit edilir.[4]
Merkezi bijon somun ve cıvatalar, tasarımlarının bir özelliği olarak genellikle tekerleklerin ileri hareketteki dönüş yönünün tersine doğru sıkılır. Aracın sağ tarafındaki merkezi bijonların bağlantı elemanları sol yönlü dişlere sahiptir.
İlgili normlar ve standartlar
- DIN 74361 - Motorlu taşıtlar ve römorklar için disk tekerlekler
Kaynakça ve notlar
- ^ İng. Pitch circle diameter
- ^ "Bolt Sirkel". 8 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Lug Nut Sizes for All Car Manufacturers". 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Montage und Funktionsbeschreibung des Zeta-Centerlocksystems" (PDF, 565 kB). T-Tool Precision GmbH (Almanca). 2015-12-21. Erişim tarihi: 2017-06-28. 2 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2021.
