Beykoz Kundura
 Kundura Fabrikası Yağhane | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Taş Bina |
| Şehir | İstanbul |
| Ülke |  Türkiye |
| Koordinatlar | 41°08′26″K 29°04′56″D / 41.14056°K 29.08222°D |
| Başlama | 1804) |
| Açılış | 1813) |
| Yenileme | 2005) |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Yığma taş ve Tuğla |
Beykoz Kundura, iki yüz yılı aşkın tarihiyle Türkiye’nin en önemli endüstriyel kültür mirası alanlarından biridir. İstanbul Boğazı’nın en ihtişamlı noktalarından biri olan Beykoz mevkiinde eski fabrika alanında 183 dönüm arazide kurulu kompleks, 2005 yılından bu yana hem profesyonel bir mekân kiralama işletmesi ve film platosu olarak faaliyet gösteriyor hem de yenilikçi disiplinlerarası kültürel üretimlere ev sahipliği yapıyor.
Bünyesinde yer alan Kundura Sinema ve Kundura Sahne’de film gösterimleri, müzik, dans, tiyatro ve multidisipliner etkinliklere yer veren Beykoz Kundura, günümüzde bir üretim merkezinden bir fabrikadan, kültür ve sanat pratiklerinin üretildiği bir kültür alanına dönüşmüştür. Somut ve somut olmayan kültürel mirası koruma bilinciyle geliştirilen Kundura Hafıza projesi kapsamında hem fabrikanın hem de İstanbul’un endüstriyel kültür mirasına ışık tutacak iki bine yakın görsel, yazılı belgeler ve sözlü tarih çalışmalarından oluşan bir arşiv oluşturulmuştur. Kundura Hafıza projesi kapsamında 2020’de ziyarete açılan “Kundura’nın Hafızası: Bir Fabrikaya Sığan Dünya” sergisi, Kundura'nın üretim tarihini ve tesisin içindeki sosyal ilişkileri arasındaki organik bağa odaklanır.
Tarihçe
III. Selim'in girişimleriyle 1804'te Beykoz Hünkar İskelesi'ndeki değirmen ocağı, Beykoz Kağıt Fabrikası'nın kuruluş yeri olarak belirlendi. Daha sonra ise 1810'da Kağıt Fabrikası'nın kullandığı değirmenin yanına bir tabakhane kuruldu. 1813'te fabrika ordu için ayakkabı, çizme ve koşum takımları üretmeye başladı, ardından ismi Beykoz Teçhizat-ı Askeriye Fabrikası olarak değiştirildi. II. Abdülhamid'in adını taşıyan Hamidiye Kağıt Fabrikası aynı arazide 30 Ocak 1893'te açıldı. 1912 yılına gelindiğinde Deri Fabrikası'nda kundura imalatı günde 1000 çift üretime ulaştı. Cumhuriyet'in ilanından sonra 1933'te, Beykoz Deri Fabrikası Sümerbank'a devredildi ve Sümerbank Deri ve Kundura Sanayi Müessesesi adını aldı. 1945 yılında deri işletme ve teknik bölümde çalışan müdürler, Almanya'da dericilik eğitimi almaya gitti. 1946 yılında Sümerbank Deri ve Kundura işçilerinin sendikalaşma süreci başlamıştır. Fabrikanın ihtiyaçlarını belirlemek üzere bir grup mühendis 1947'de Çekoslovakya'daki Bat'a Ayakkabı Fabrikası'na gitti. 1950'lerde Beykoz Kundura İşçi Evleri Kooperatifi kurulmasını takiben fabrika işçileri kooperatif sayesinde ev sahibi oldu. 43 milyon lira yatırımla, 1955'te Sümerbank Deri ve Kundura Sanayi Müessesesi'nin yıllık kapasitesi 1 milyon 860 bin çifte yükseldi. 1958 yılında ise fabrikanın verimliliğini artırmak için Çekoslovakya'dan mühendis ve mimarlardan oluşan bir ekip gelerek Yeni Kundura binasının tasarımı ve inşası için çalışmalara başladı. 1963'te Sümerbank Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası'nda 154 memur, 1970 işçi çalışmaktaydı. Çek Fabrikası Bat'a'dan gelen memur ve mühendisler eşliğinde fabrikada bant sistemi kuruldu ve lastik taban için fabrikaya 1964'te lastik işletmesi eklendi. 1965'te Sendika Beykoz Çayırı'nda toplu sünnet düğünleri organize etmeye başladı ve aynı yıl, sipariş üzerine özel üretim yapan lüks imalat birimi kuruldu. 1967'de fabrikada tabanı PVC olan ucuz yazlık kundura üretimi, 1968'de ise deri artıklarının değerlendirilmesiyle ayakkabı imalatında taban astarı olarak kullanılan suni deri üretimi başladı. 1968 yılında yıllık üretim 2 milyon çift kunduraya çıkararak aynı dönemlerde yaklaşık 200'ü kadın olmak üzere fabrikada 3000'e yakın işçi çalıştı. 600 bin liralık yatırımla 1973'te 6 dairelik lojman inşaatı başladı. 1975'te Deri-İş Sendikası'nın 2 ay süren grevi başladı ve Deri-İş ve Sümerbank arasında toplu iş sözleşmesi imzalandı. Aynı yıl, fabrikanın yıllık üretim kapasitesi 2.5 milyon çifte yükseldi. Fabrikanın bir kolu olarak 1983 yılında Erzincan'da Sümerbank Tercan Kundura Fabrikası açıldı. 1984'te ise fabrikaya son işçi alımı gerçekleştirildi. 1986 yılında fabrika zarar etmeye başladı, bu dönemde yaklaşık 1800 işçi çalışmaktaydı. 1987 yılında Sümerbank'ın özelleştirilmesi kararıyla banka Kamu Ortaklığı İdaresi'ne devredildi. 1993'te Çevre Bakanlığı fabrikanın çevreyi ve boğazı kirletmesi nedeniyle deri bölümünün kapatılması için talimat verdi ve 1999'da Bakanlar Kurulu kararıyla fabrikanın kapatılma süreci başladı. 2002'de Sümerbank Mağazaları kapanmaya başlarken, 2003'te Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası Sümerbank'ın özelleştirilmesi kapsamında Yıldırım Holding'e satıldı. 2005 yılında fabrika kompleksi Beykoz Kundura adıyla televizyon ve sinema yapımlarına ev sahipliği yapmaya başladı.
2015'te sözlü tarih çalışmasıyla Kundura Hafıza Projesi'nin ilk adımları atıldı; 2017 yılında sözlü tarih anlatılarından esinlenerek fabrika zamanındaki açık hava sineması yeniden canlandırıldı. Film gösterimleri Yeni Kundura Binası'nın önünde Boğaz kenarında her yaz “Bir Yaz Gecesi Sineması” adı altında hala devam etmektedir. 2018'de fabrikanın eski kazan dairesinin fırın kısmı restore edilerek Kundura Sinema olarak yeniden işlevlendirildi. Restorasyon süreci tamamlanarak beraberinde performans alanı Kundura Sahne açıldı.
Dış Bağlantılar
- İnternet Sitesi 24 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kültür Sanat etkinlikleri ve Film platosu.
- Kundura Hafıza 24 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sözlü tarih ve arşiv çalışmaları.
