İçeriğe atla

Beyaz sapot

Beyaz sapot
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae
Klad Angiosperms (Kapalı tohumlular)
Klad Eudicots (İki çenekliler)
Klad Rosids
Takım: Sapindales
Familya: Rutaceae (Sedef otugiller)
Alt familya: Toddalioideae[1]
Cins: Casimiroa
Tür: C. edulis
İkili adlandırma
Casimiroa edulis
La Llave

Beyaz sapot[] (Casimiroa edulis), Rutaceae familyasından tropikal bir ağaç türü. Turunçgillerle de uzaktan akrabadır. Doğu Meksika, Orta Amerika, Kosta Rika'nın güneyi anavatanıdır.

Tanımı

Yetişmiş bir Casimiroa edulis ağacı 5-16 metre boyunda ve her daim yeşil bir ağaçtır. Yapraklar 3 ile 5 bölmeli ufak palmiye yapraklarını andırır, yaprak bölmeleri 6–13 cm uzunluğunda, 2–5 cm genişliğindedir. Yaprak sapı 10–15 cm uzunluğundadır.

Ağacın meyvesi oval ve sert bir çekirdek barındırır. 5–10 cm çağındadır, ince yenmez yeşil renkten olgunlaşınca sarıya dönen bir kabuğa sahiptir, kabuğun altında muz, armut, vanilya aromasına benzer yenilebilir meyve eti bulunur.photo 114 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.photo 214 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.photo 314 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Meyve eti krem beyazı, kabuğu yeşil veya sarı meyve özü,sarı kabuğa sahip türleri de vardır ve meyve kabuğunun yüzeyi olgunlaşmış avokadoya benzer. Her bir meyve narkotik etkiye sahip olduğu için genelde insanlarca pek yenilmeyen 1 ile 5 arası tohum içerir.

Yetiştirilmesi

Bu bitki Avustralya, İsrail ve Kaliforniya gibi anavatanı dışındaki yerlerde de başarı ile yetiştirilmiştir. Akdeniz Bölgesinde'de çeşitli ülkelerde yetiştirilmeye başlanmıştır. İyi drenaja sahip olduğu sürece kumlu, hatta killi topraklarda bile yetişebilir. Kuraklığa oldukça dayanıklıdır. Genellikle tohumdan çoğaltılır ve 7-8 yaşlarında meyve verimi başlar. Aşılama Kaliforniya ve Florida'da yaz ortasında yapılır. Göz aşısı veya yan aşı en uygun yöntemlerdir. Aşılanan ağaçlar 3-4 yılda verime yatarlar. Meyve vermek için bir eşe ihtiyaç duymazlar kendine genelde verimli bir türdür ve uzun ömürlü bir ağaçtır. Zira az bakıma ihtiyaç duyar ve buna karşın 100 yıldan fazla yaşayabilir. Beyaz sapot tropik değil subtropik olarak sınıflandırılır. Zira, doğal ortamda 600–900 m yüksekliklerde bulunur. Guatemala'da 2700 m ye kadar varlığı gözlemlenmiştir. Kaliforniya'da, hafif donlar ağaçların yapraklarının dökülmesine yol açmıştır, diğer durumlar ağacı etkilemez. Yetişkin ağaçlar -7 dereceye kadar dayanabildiğinden Türkiye için, Akdeniz ve Ege bölgesi kıyılarının bu ağacın yetiştirilmesi için uygun olduğu düşünülmektedir.[2]

Besin değeri

Beyaz sapot iyi düzeyde A vitamini, iyi düzeyde C vitamini, Potasyum, eser miktarda demir v.s diğer mineralleri içerir. Yine 100 gramlık bir meyvenin yenilebilir kısmının %62'si sudur ortalama 135 kalori içerir.[3][4]

Beyaz Sapot (Yenilebilen kısımları 100 gr)[3]
Besin değeri
Enerji 570 kJ (140 kcal)
Karbonhidrat34 g
Yağ0.6 g
Protein2 g
A vitamini410 μg (%46)
C vitamini20 mg (%33)
Potasyum344 mg (%7)
Oranlar yetişkinler için alınması önerilen oranlardır.


Mutfaklarda kullanımı

Muza benzer tadı olduğu söylenmektedir. Elma gibi kesilerek tohumları meyve dışına çıkarılarak yenir veyahut kabuğu soyulup dilimlenip yenir ancak çekirdekleri yenmez. Meyve genelde taze olarak tüketilir, ısıtmak meyvenin lezzetini düşüreceğinden pek tavsiye edilmez. Kesilen meyvenin kararmasını önlemek için üzerine limon veya lime sıkılabilir. Meyveyi dondurmak ta pek tavsiye edilmez.[] Sorbe, kek, Smoothie yapımında kullanılabilir, meyve kokteylerinde, meyve sularında kullanılabilir.

Tıbbi kullanımı

Geçmiş 40 yıldaki, araştırmalar beyaz sapot çekirdeklerinde farmakolojik olarak n-metilhistamin, n-dimetilhistamin, zapotin[5] ve histamin içerikli çeşitli materyallere rastlanmıştır.

Bu meyvenin uzun süre ve aşırı yenmesinin 16. yüzyılda uyuşukluğa neden olduğu Francisco Hernandez de Toledo tarafından söylenmektedir.[6] Avrupalılar bunu ilk bilen kişiler olmamasına karşın Mesoamerika'daki yerlilerin edebiyat ve yazı dillerinin %99'unu yok etmişlerdir.[] Nahuatl dilinde bitkinin anlamı dahi ispanyollar öncesi yerli halkın pek çoğunca bu meyvenin uyuşukluğa neden olduğu sakinleştirici bir etki taşıdığını bildiğini gösterir.[]

Farmakolojik etkileri

Yeni yakın araştırmalar bu meyvenin (özellikle içindeki zapotin adlı maddenin) kolon kanserine karşı anti-karsinogenik (koruyucu-engelleyici) etki yaptığı tespit etmiştir.[5][7]

Casimiroa edulis

Taksonomi

Mamey sapotun aksine, beyaz sapot sedef otugiller familyasındadır. Kara sapot ise Trabzon hurması ile aynı familya içinde olup o da farklıdır. Bu farklılık hepsi için "sapot" adının kullanılmasından gelir. Aztek (Nahuatl) dilinde tzapotl kelimesinden türemiştir, eskiden "yumuşak ve tatlı meyve" anlamına geldiğinden bütün yumuşak ve tatlı meyveler için kullanılırdı. []

Galeri

  • Ağaç
    Ağaç
  • Yaprakları
    Yaprakları
  • Çiçekleri
    Çiçekleri
  • Meyveleri
    Meyveleri
  • Meyve içyapısının görüntüsü
    Meyve içyapısının görüntüsü

Ayrıca bakınız

  • Yenilebilir meyveler listesi

Kaynakça

  1. ^ "Casimiroa edulis". Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 22 Mayıs 1997. 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2009. 
  2. ^ "Tropik meyveci internet sitesi". 21 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2012. 
  3. ^ a b USDA Nutrient Database[]
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2012. 
  5. ^ a b Murillo G, Hirschelman WH, Ito A; ve diğerleri. (2007). "Zapotin, a phytochemical present in a Mexican fruit, prevents colon carcinogenesis". Nutrition and Cancer. 57 (1). ss. 28-37. doi:10.1080/01635580701268097. PMID 17516860. 
  6. ^ Morton, J. (1987). "White Sapote: Casimiroa edulus Llave". Fruits of warm climates. Miami, FL. ss. 191-196. 
  7. ^ Maiti A, Cuendet M, Kondratyuk T, Croy VL, Pezzuto JM, Cushman M (Ocak 2007). American Chemical Society (Ed.). "Synthesis and cancer chemopreventive activity of zapotin, a natural product from Casimiroa edulis". Journal of Medicinal Chemistry. 50 (2). s. 350–5. doi:10.1021/jm060915. PMC 2523270 $2. PMID 17228877. 
  • Huxley, A. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan.
  • Henry A. & Vera-Caletti P. 2010. – Usages du sapotier blanc (Casimiroa spp.) en Mésoamérique. Histoire, ethnographie et botanique. Anthropobotanica 1.7-2010. in French with English abstract

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Prunus avium</span> gülgiller (Rosaceae) familyasından meyve ağacı

Prunus avium, gülgiller (Rosaceae) familyasından Kuzey Akdeniz kıyıları, Güney Kafkasya, Hazar Denizi ve Kuzeydoğu Anadolu'da doğal olarak bulunan meyve ağacı. Meyvesi olgunlaşmadan önce pembe bir çiçek açar. Kiraz meyvesini veren temel ağaç türüdür ve meyvesi tatlı kiraz olarak adlandırılır. Kiraz meyvesi veren diğer ağaç türleriyle birlikte Prunus subg. Cerasus alt cinsini oluşturur ve bu cinsin en bilinen üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Adi ceviz</span>

Adi ceviz, Juglandaceae (cevizgiller) familyasından 25 m'ye kadar boylanabilen geniş tepeli bir ceviz türü.

<span class="mw-page-title-main">Limon</span> turunçgillerden bir meyve

Limon, yıl boyunca büyümeyi sürdüren, küçük bir ağaç türü ve bu ağacın meyvesidir. Halk dilinde suluzırtlak, cıcık ve zıvrak da denilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Elma</span> gülgillerden bir meyve

Elma, gülgiller (Rosaceae) familyasından kültürü yapılan bir meyve türü.

<span class="mw-page-title-main">Badem</span>

Badem, gülgiller (Rosaceae) familyasının Prunoideae alt familyasından meyvesi yenebilen küçük bir ağaç türüdür. Badem bu ağacın meyvesidir. Şeftali ile birlikte Prunus'un alt cinsi Amygdalusun içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Avokado</span> bir tür ağaç ve onun meyveleri

Avokado, anavatanı Orta Meksika olan çiçekli bitkiler sınıfından tarçın ve kafur ağacını da içine alan defnegiller familyasına ait bir ağaç ve bu ağacın meyvelerinin adıdır. Timsah armudu da denen avokado meyveleri, küre biçiminde, oval, elips ya da armut gibi eriksi tipli yeşil, kırmızı ya da erguvani renktedir. Eti krem sarı ya da beyazımsıdır. Ağaçlar ancak kısmen kendine verimlidir. Taze olarak tüketilir, ayrıca yemeklerde ve salatalarda kullanılır. Çok besleyicidir. Tropik iklime sahip bölgeler yanında, subtropikal iklime, don fazla olmaması kaydıyla Akdeniz iklimine sahip çeşitli bölgelerde de yetiştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Akasya</span> bitki familyası

Akasya, baklagiller familyasından Acacia cinsini oluşturan genellikle hep yeşil yapraklı ve dikenli ağaç ya da ağaççıkların ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Turunç</span>

Turunç, sedef otugiller ailesi içinde bir alt grup olan turunçgillerden olan bütün Akdeniz'e kıyı ülkelerde, Güneydoğu Asya kıyılarında yetişen, kışın yaprağını dökmeyen ağaca ve bu ağacın portakala benzeyen, fakat suyu acımtırak olan meyvesine verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Liçi</span>

Liçi, başlıca olarak Çin'in güneyinde yetişen bir meyve. Geçmişte kral meyvesi olarak anılmış olan bu meyve Çin'de vergi olarak da halktan toplanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Şeftali</span> meyve ağacı türü

Şeftali, ilk evcilleştirildiği ve ekildiği Kunlun Dağları'nın kuzey yamaçları ve Tarim Havzası arasındaki Kuzeybatı Çin bölgesine has, yerli yaprak döken bir ağaçtır.

<span class="mw-page-title-main">Surinam kirazı</span> Bitki türü

Surinam kirazı, mersingiller (Myrtaceae) familyasından bitki türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Passiflora capsularis</span>

Passiflora capsularis, çarkıfelekgiller familyasından çarkıfelek cinsinin bir türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Japon iğdesi</span>

Japon iğdesi, Güz zeytini veya Güz yemişi iğdegiller (Elaeagnaceae) familyasından iğde cinsinin bir türüdür. Güz zeytini adı ile de bilinir.Bu isim İngilizce ismi olan autumn-olive in çevirisidir. Doğu Asya'da Himalayalardan Japonya'nın doğusuna kadar olan geniş alana kadar yayılmıştır. Zira bitki azotu köklerine depolayıp, bağlar ve bu şekilde en verimsiz topraklarda bile yaşama kabiliyetine sahiptir. Doğal olarak bu özelliği ile verimsiz bir toprağı verimli hale getirebilir.

<span class="mw-page-title-main">Elaeagnus multiflora</span>

Elaeagnus multiflora, bilinen adıyla Kırmızı İğde ,Elaeagnus cinsinin bir üyesidir. Özellikle Çin, Kore ve Japonya 'da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Guava</span> Mersingiller familyasından bir bitki türü

Guava Yaklaşık 100 kadar türü bulunur. Anavatanı Meksika, Orta Amerika ve Güney Amerika'nın kuzeyidir. Günümüzde Güney Asya, Hawaii, Karaipler ve Afrika'da ziraati yapılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çerimoya</span>

Çerimoya, Annona cherimola bitkisinin meyvesidir. Temelde Annonia ve roolinia diye iki ayrı çeşidi bulunmaktadır. Annona çeşidi en tanınan bilinen çeşidirdir.Asimina, Duguetia, Fusaea ve Porcelia ise bu meyvenin en çok bilinen türlerindendir.Meyvenin Annona türünün yaprakları 2–5 cm uzunluğundadır, buna karşın 7–15 cm uzunluğunda 6–10 cm genişliğinde yapraklara sahip türleride vardır. Genellikle küçük bodur ağaçlarda yetiştirilmektedir. Yaprakları ovaldir.Ağaç aşağı yukarı 7 metre boya sahip olup ufak gruplar halinde 6 yapraklı 2,3cmlik sarı,kahvrengi tabanı mor benekli çiçekleri bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kara sapot</span>

Kara Sapot, abanozgiller familyasından ve anavatanı Doğu Meksika ve Orta Amerika ile Kolombiya'nın güneyi olan bir ağaç türü ve bunun meyvesine verilen ad. Çikolata Meyvesi ve Kara Trabzon Hurması gibi gayriresmî adlarla da Türkiye'de tanınmaya başlamıştır. Trabzon hurması ile aynı cinsten gelmesi sebebiyle akrabadır.

<i>Casimiroa</i>

Casimiroa kapalı tohumlular (Angiosperms) dalından sedefotugiller (Rutaceae) familyasına bağlı bir cinstir.

<span class="mw-page-title-main">Mango</span>

Mango, kapalı tohumlulardan Anacardiaceae familyasının Mangifera cinsine ait tropik, astropik ağaçlarının verdiği etli meyveye denir. Bu meyve, anavatanı olan Hindistan'dan dünyaya yayılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Pomelo</span>

Şadok Çin greyfurdu diye de bilinen pomelo sedef otugiller ailesinin alt oymaklarından Turunçgillere bağlı Citrus cinsinin bir türü olan ağaca ve meyvesine verilen addır. Pomelo aynı zamanda turunçgiller içinde en büyük meyvelere sahip olan türdür. Meyvelerinin çapı 15–25 cm'i bulabileceği gibi. Ağırlıkları 2 kilograma kadar çıkabilir. Jeruk Bali, lusho fruit, ya da jabong, pompelmous ya da Tamil lehçesinde pampa limāsu,, Pompous limonu bilinen diğer adlarıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.