İçeriğe atla

Besarabya sorunu

Besarabya'nın haritası

Besarabya sorunu (Rumence: Problema basarabeană veya chesiunea basarabeană; Rusça: Бессарабский вопрос veya бессарабская проблема), Rus İmparatorluğu tarafından 1812'deki Bükreş Antlaşması ile Romanya'nın Moldavya prensliğinden ilhak edilen, 1917'de bağımsız olan hemen ardından Sovyetlere saldıran Romanya ile birleşen, 1940'ta Sovyetler Birliği tarafından işgal ve ilhak edilen ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla iki yeni devletin (Moldova ve Ukrayna) kontrolüne giren Besarabya'nın mülkiyeti konusunda başlayan tartışmaya verilen addır.[1]

Arka plan

1812'de Rus İmparatorluğu, Bükreş Antlaşması ile Besarabya'yı Romanya'nın Moldavya prensliğinden ilhak etti. Rumen milliyetçiliğinde bu olay kabul edilemez olarak görüldü. O zamanlar Boğdan bir Osmanlı bölgesiydi.[2] Bu nedenle Rumenler, toprakları altındaki tüm etnik Rumen nüfusu içerecek bir devlet olan Büyük Romanya'nın irredentist projesine Besarabya'yı dahil edeceklerdi.

Birinci Dünya Savaşı, iki savaş arası dönem ve İkinci Dünya Savaşı

1930'da Büyük Romanya'nın idari haritası

1917'de Besarabya bağımsızlığını ilan etti ve Romanya ile birleşti. Ancak 1940 yılında Besarabya ve Kuzey Bukovina Sovyetler tarafından işgal edildi. Romanya 1941'de Barbarossa Harekâtı ile bölgeleri geri aldı, ancak Sovyetler Birliği 1944'te bölgeyi tekrardan ele geçirdi.[2] Sovyet yönetimi altında Besarabya, Ukrayna SSC ile yeni Moldavya SSC arasında bölündü.

Komünist dönem

1947 Paris Barış Antlaşması'nda Sovyetler Birliği ve Romanya, Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa bölgesini Sovyet cumhuriyetlerinin toprakları olarak yeniden teyit ettiler.

Erken Soğuk Savaş boyunca, Besarabya sorunu Romanya'da büyük ölçüde atıl durumda kaldı. 1950'lerde, Romanya İşçi Partisi Romanyalılar ve Ruslar arasındaki bağları vurgulamaya çalıştığından, ilhak Sovyetler Birliği'nin enternasyonalizminin sadece bir kanıtı olarak görüldüğünden, Romanya'da tarih ve Besarabya üzerine araştırma yasaklanmış bir konuydu.[3]

1960'lardan başlayarak, Gheorghe Gheorghiu-Dej ve Nikolay Çavuşesku, Sovyetler Birliği'nden uzaklaşma politikası uyguladılar, ancak Besarabya hakkındaki tartışma, siyasi düzeyde değil, yalnızca tarih yazımı ve dilbilim gibi bilim alanlarında tartışıldı.

Romanya-Sovyet ilişkileri 1960'ların ortalarında tüm zamanların en düşük seviyesine ulaştığında, Sovyet bilim adamları "Besarabya'nın Sovyet anavatanıyla Birleşme Mücadelesi" (Artiom Lazarev) ve "Moldova dilinin gelişimi" (Nicolay Corleanu) üzerine tarihi makaleler yayınladılar. Öte yandan, Romanya Akademisi, Karl Marx'ın 1812'de Besarabya ilhakının "adaletsizliğinden" bahseden bazı notlarını yayınladı ve Çavuşesku'nun 1965'te yaptığı bir konuşmada Friedrich Engels'in Rusya'nın ilhakını eleştirdiği bir mektubundan alıntı yaptı. 1966 konuşmasında, Romanya Komünist Partisinin İkinci Dünya Savaşı öncesi Besarabya ve Bukovina'nın Sovyet ilhakına yönelik çağrılarını kınadı.

Konu, Sovyetler'le ilişkiler ne zaman zayıflasa gün ışığına çıkarıldı, ancak hiçbir zaman kendi başına ciddi bir müzakere konusu olmadı. Kasım 1989 gibi geç bir tarihte, Sovyet desteği azalırken, Çavuşesku, Sovyet işgalini kınadı ve Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'nın iptalini istedi. Bu, Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa bölgesinin Romanya'ya geri verilmesi anlamına gelmekteydi.

Yakın tarih

Romanya Devrimi'nden sonra, Romanya'nın yeni cumhurbaşkanı Ion Iliescu ve Sovyet başkanı Mihail Gorbaçov, 5 Nisan 1991'de diğer şeylerin yanı sıra Sovyet-Romanya sınırını tanıyan bir siyasi anlaşma imzaladılar. Ancak Romanya bunu onaylamayı reddetti. Romanya ve Rusya, Moldova ve Ukrayna'nın bağımsızlığını kazanmasının ardından 2003 yılında bir anlaşma imzaladı ve onayladı.

Şimdilerde Moldova'da Romanya ile birleşme hareketi var. Ayrıca bugünlerde Rumen milliyetçileri, Besarabya ve Bukovina'nın Ukrayna kısımlarında da hak iddia ediyor. Ancak Romanya, 1997 tarihli bir dostluk anlaşmasında Ukrayna ile mevcut sınırını tam olarak tanıdı.

Kaynakça

  1. ^ "Treaty of Peace with Bulgaria; Treaty of Peace with Finland; Treaty of Peace with Hungary; Treaty of Peace with Italy; Treaty of Peace with Roumania [1948] ATS 2". www.austlii.edu.au. 2 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023. 
  2. ^ a b "Pagina de istorie: Ceaușescu reales, la al XIV-lea Congres". RFI România: Actualitate, informaţii, ştiri în direct (Rumence). 24 Kasım 2017. 5 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023. 
  3. ^ "Romanya'nın Doğu Politikası: 1990-2005". 21 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Moldova</span> Doğu Avrupada bir ülke

Moldova veya resmî adıyla Moldova Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da yer alan Ukrayna ile Romanya arasında kalan bir ülkedir. Başkenti Kişinev'dir ve 1991 yılında SSCB'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmıştır. İçinden Prut ve Dinyester nehirleri geçmektedir. Dinyester Nehri'nin doğu kıyısını bir şerit hâlinde kapsayan bölgede tek taraflı bağımsızlığını ilan eden de facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Besarabya</span> Güneydoğu Avrupada tarihî bölge

Besarabya, Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında yer alan ve günümüzde Moldova'nın yer aldığı tarihî bölgedir. Terim aynı zamanda Ukrayna'nın Bucak bölgesini de kapsayabilir.

<span class="mw-page-title-main">Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı</span> 1939 yılında Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan tarafsızlık paktı

Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı veya Molotov - Ribbentrop Paktı, Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği arasında Doğu Avrupa'yı aralarında paylaşan bir saldırmazlık paktıydı. Pakt 23 Ağustos 1939'da Moskova'da Almanya Dışişleri Bakanı Joachim von Ribbentrop ve Sovyet Dışişleri Bakanı Vyaçeslav Molotov tarafından imzalandı ve resmi olarak Almanya ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Arasında Saldırmazlık Antlaşması olarak biliniyordu. Gayri resmi olarak; Hitler-Stalin Paktı, Nazi-Sovyet Paktı veya Nazi-Sovyet İttifakı olarak da anıldı.

<span class="mw-page-title-main">Boğdan</span>

Boğdan bugünkü Moldova'ya ve Romanya'nın Moldova'ya komşu olan bazı bölümlerine Osmanlılar tarafından verilen isimdi. Bu bölgenin halkı öteden beri Moldova ismini kullandıkları halde Osmanlılar Boğdan Prensliği 1359-1365 yılları arasında yöneten Voyvoda I. Bogdan'dan dolayı Boğdan ismini kullanmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Boğdan Prensliği</span>

Boğdan Prensliği veya Boğdan Beyliği veya Moldova Prensliği , Avrupa'da Doğu Karpatlar ve Dinyester nehri arasında kurulmuş tarihi prenslik. Önce bağımsız sonra özerk bir ülke olmuştur. Eflak Prensliği ile birleştiği zaman da modern Romanya'nın temelleri atılmıştır. Boğdan Prensliği çeşitli zamanlarda Bukovina'nın hepsi ile Besarabya ve Bucak'ı kapsamıştır.

Romanya tarihi bugünkü Romanya Devleti topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

Moldova tarihi bugünkü Moldova topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar. Günümüzde Moldova adıyla anılan topraklar Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihi adı Besarabya olan bölgedir. Bu bölge 1812 yılına kadar Boğdan adıyla anılan devletin doğu kısmını oluşturuyordu. 1812 yılından sonra Rusya'nın eline geçti. Boğdan'ın geri kalan kısmı ise etnik bakımdan kardeş olan Eflak'la birleşerek günümüzdeki Romanya Devleti'ni oluşturdu. Moldova halkı Romanya halkıyla aynı dili konuşmaktadır, etnik bakımdan kardeş uluslardır. Dolayısıyla Moldova tarihi Romanya tarihi'yle iç içe geçmiş bir tarihtir.

<span class="mw-page-title-main">Bender</span> Moldovada şehir

Bender 1992 yılından bu yana tanınmayan Transdinyester Cumhuriyetinin fiili kontrolü altında ancak uluslararası alanda Moldova'ya bağlı bir şehir.

<span class="mw-page-title-main">Romanya Krallığı</span>

Romanya Krallığı, 1881 ile 1947 yılları arası varlığını sürdürmüş eski bir parlamenter monarşik Rumen devletidir. Devlet 26 Mart 1881 tarihinde ilan edilmiştir. I. Carol da Romanya'nın ilk kralı olarak Sinaia Peleş Sarayında taç giymiştir. I. Carol ise Alman Hohenzollern Hanedanı'ndan gelmektedir ve önceki adı Prens Karl Eitel Friedrich Zephyrinus Ludwig 'dir. Romanya Krallığı, 1913 yılında Bulgaristan'a karşı diğer Balkan ülkeleriyle birleşerek II. Balkan Savaşı'na katılmıştır. Sonuç olarak Güney Dobruca'yı Bulgaristan'dan almıştır. Ancak I. Dünya Savaşı'nda Almanya'ya yenilmiş, Romanya toprakları işgal edilmiş ve Almanya ile barış imzalamak zorunda kalmıştır. Ancak savaşın sonunda Almanya, İtilaf Devletleri'ne yenilince Romanya'nın şansı tekrar değişmiş, Versailles Barış Antlaşması'nda Bukovina ve Transilvanya'yı elde etmiştir. II. Dünya Savaşı'nda Romanya, Ion Antonescu önderliğinde Mihverler'in yanında savaşa girdi. Bu seferki sonuç çok farklı oldu, Romanya savaşı kaybetti. Ion Antonescu'nun diktatörlüğü yıkıldı. 1947 yılında Sovyet güçlerinin de etkisiyle ve desteğiyle komünist yönetim başa geçti ve Romanya Halk Cumhuriyeti kuruldu.

Moldova'daki Yahudilerin tarihi yüzyıllar öncesine dayanır. Besarabya Yahudileri bir süredir bölgede yaşamaktadır.

Bu maddede Besarabya'daki Yahudilerin tarihi ile ilgili bilgiler sunulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 12 Ekim 1924 yılında Ukrayna SSC'ye bağlı olarak kurulmuş bir özerk cumhuriyetir. Toprakları şu anki Transdinyester'i kapsıyordu. Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği'nin Romanya'nın Rus İç Savaşı sırasında aldığı Besarabya bölgesini geri aldığında burada kurulan Moldova SSC ile birleşerek kendisini feshetti.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya tarihi</span>

Gagavuzya tarihi eskilere dayanmaktadır. 1906 yılında bir grup Gagavuz'un ayaklanması sonucu ortaya çıkan altı günlük de-facto bağımsız Komrat Cumhuriyeti dışında Gagavuzlar Rus İmparatorluğu (1812-1917), Romanya, Sovyetler Birliği ve Moldova tarafından yönetilmiştir.

Moldova-Rusya ilişkileri, Moldova Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasındaki ikili ilişkilerdir. Kendi kendine özerklik ilan eden Dinyester Moldova Cumhuriyeti'ne Rusya'nın desteği ve bölgede önemli miktarda Rus askeri varlığı, Moldova'nın Rusya ile ilişkilerini gerdi.

<span class="mw-page-title-main">München Operasyonu</span> 2.dünya savaşın da gerçekleşen bir operasyon

München Operasyonu, İkinci Dünya Savaşı'nda Sovyetler Birliği'nin Alman işgali sırasında, bir yıl önce Romanya tarafından Sovyetler Birliği'ne devredilen Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa bölgesini yeniden ele geçirmek amacıyla gerçekleştirilen ortak bir Alman - Rumen taarruzunun Rumen kod adıydı. 24 gün süren çatışmanın ardından operasyon başarıyla sonuçlandı. Savaşa katılan Mihver devletleri, Romanya Üçüncü ve Dördüncü Ordularını ve Alman Onbirinci Ordusunu içeriyordu. İşgalin ardından Besarabya'nın Yahudi nüfusuna karşı bir soykırım yapıldı.

<span class="mw-page-title-main">Romanya ile Besarabya Birliği</span>

Romanya ile Besarabya Birliği, 9 Nisan 1918'de Moldova Demokratik Cumhuriyeti'nin yasama organı Sfatul Țării tarafından Besarabya'nın Romanya ile birleşmesi ilan edildi. Bu devlet, 1812 Bükreş Antlaşması'nın ardından Rus İmparatorluğu'nun ilhak ettiği ve önce Oblast sonra da Guberniya olarak teşkilatlanan Besarabya bölgesi ile aynı sınırlara sahipti. Rus yönetimi altında, yerli Tatarların çoğu Besarabya'nın bazı bölgelerinden sürüldü ve yerlerine Moldavyalılar, Eflaklılar, Bulgarlar, Ukraynalılar, Yunanlılar, Ruslar, Lipovalılar, Kazaklar, Gagauzlar ve diğer halklar getirildi, ancak kolonizasyon eski Tatarlarla sınırlı değildi. Rusya ayrıca yönetimi altındaki topraklarda Rus dilini dayatarak ve diğer dillerde eğitimi kısıtlayarak bölgeyi bütünleştirmeye çalıştı.

<span class="mw-page-title-main">Şevçenkove</span> Ukraynanın Odessa Oblastında İzmail Rayonuna bağlı Kiliya kentsel topluluğunda bir köydür

Şevçenkove, Ukrayna'nın Odessa Oblastı'nda İzmail Rayonu'na bağlı Kiliya kentsel topluluğunda bir köydür. Rayon merkezine 63 km, Dzinilor tren istasyonuna 28 km uzaklıktadır. Arazi düz bir topoğrafyaya sahiptir. Tuna ve Kuzey Karadeniz havzalarındaki büyük bir su kütleleri kümesi, 30 km'lik bir yarıçap içinde toplanmıştır. 2001 nüfus sayımına göre köyde 5.625 kişi yaşıyordu, bölge 6.37 km²'dir, her iki göstergeye göre de ilçedeki en büyük köydür.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nin Besarabya ve Kuzey Bukovina'yı işgali</span>

Sovyetler Birliği'nin Besarabya ve Kuzey Bukovina'yı işgali, Sovyetler Birliği'nin 26 Haziran 1940'ta Romanya'ya güç kullanma tehdidinde bulunan bir ültimatomunun sonucu olarak 28 Haziran'dan 3 Temmuz 1940'a kadar gerçekleşti. Toplam alanı 50.762 km² ve nüfusu 3.776.309 olan bu bölgeler Sovyetler Birliği'ne dahil edildi. 26 Ekim 1940'ta, Tuna'nın Kili kolundaki 23,75 km² alana sahip altı Rumen adası da Sovyet Ordusu tarafından işgal edildi.

Romanya'nın İkinci Dünya Savaşı'na katılımı, Romanya Krallığı'nın, Polonya hükûmetinin, hazinesinin ve kuvvetlerinin İngiliz mandası altında Mısır'a tahliyesine izin verdiği, ancak toprakları Nazi Almanyası'nın o zamanki müttefikleri olan SSCB'ye devrettiği bir yıldan fazla bir tarafsızlık döneminden sonra, Ion Antonescu'nun iktidara gelmesiyle Romanya'nın Ekim 1940'ta Mihver Devletleri ile resmen ittifak kurması ve SSCB'ye bırakılan bölgeleri geri alma bahanesiyle Haziran 1941'de SSCB'ye karşı savaşa girmesiyle gerçekleşmiştir. Bu dönemde Rumen ordusu Ukrayna bozkırlarından Kuzey Kafkasya'a kadar Alman kuvvetlerine destek vermiştir. 23 Ağustos 1944'te, Sovyet ordusu Mart ayından beri Moldova'nın kuzeyinde, Focșani Kapısında tutulurken, Kral I. Mihai, Müttefiklerle ateşkes imzalamayı reddeden Mareşal Antonescu'yu görevden almaya karar verir. Ion Antonescu'nun tutuklanmasının ardından Romanya, Müttefiklerin yanında yer aldı. Romanya için İkinci Dünya Savaşı'na katılımı, Besarabya, Kuzey Bukovina ve güney Doburca'nın kesin olarak kaybedildiği, ancak kuzey Transilvanya'nın kurtarıldığı Paris Barış Antlaşması'nın (1947) mağlup bir devlet olarak imzalanmasıyla sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Hotin Kalesi</span>

Hotin Kalesi Ukrayna'nın güneybatısındaki Çernivtsi Oblastı'nda (eyalet) yer alan Hotin'de bulunan ve Dinyester Nehri'nin sağ kıyısında yer alan bir sur kompleksidir. 1940 yılında Ukrayna ve Moldova arasında bölünmüş olan tarihi kuzey Besarabya bölgesinin topraklarında yer almaktadır. Kale aynı zamanda bir başka ünlü savunma yapısı olan Kamyanets-Podilski'deki Eski Kamaniçe Kalesi'nin de yakınında yer almaktadır. Hotin kalesinin inşaatına 1375 yılında başlandı ve 1380'lerde ve 1460'larda Moldavyalı prensler, İyi İskender ve III. Ştefan'ın yönetimi altında büyük iyileştirmeler yapıldı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.