İçeriğe atla

Besa (Arnavut kültürü)

Besa ("şeref sözü"), genellikle "inanç" veya "yemin" olarak tercüme edilen, "sözünü tutmak" ve "şeref sözü" anlamına gelen bir Arnavut kültürel ilkesidir.[1] Besa kelimesinden türetilen Arnavutça sıfat olan besnik, "sadık", "güvenilir", yani sözünü tutan kişi anlamına gelir.[2]

Kavram, sadakat şeklinde veya bağlılık garantisi olarak kişinin sözüne sadakatine dayanmaktadır.[3] Besa, aileye ve bir arkadaşa karşı yükümlülüklere, içsel bağlılığa sahip olma talebine, başkalarıyla ilişkilerde sadakat ve dayanışmaya ve dışarıdakilerle ilişkilerde gizliliğe ilişkin adetleri içerir.[3] Besa aynı zamanda kişiyi ve nesilleri aşan birlik, ulusal kurtuluş ve bağımsızlıkla ilgili durumlarda bir davaya sadakat talebinin beklendiği ata vasiyeti veya vaadi (amanet) kavramının da ana unsurudur.[3]

Besa, kişisel ve sosyal davranışın temel taşı olarak Arnavut geleneksel örf ve adet hukukunda (Kanun) birinci derecede öneme sahiptir.[3] Besa, Arnavut Malisörlü aşiret toplumu içinde önemli bir kurumdu.[4] Arnavut aşiretleri hükûmete karşı ortaklaşa mücadele etme yemini ettiler ve bu açıdan besa aşiret özerkliğini korumaya hizmet etti.[4] Besa, Arnavut kabileleri arasındaki ve içindeki kabile meselelerini düzenlemek için kullanıldı.[4] Osmanlı hükûmeti besayı Arnavut aşiretlerini devlet politikalarını desteklemek veya anlaşmalar imzalamak için seçmenin bir yolu olarak kullandı.[4]

Osmanlı döneminde, Arnavutluk'taki huzursuzluklarla ilgili, özellikle aşiretlerle ilgili hükûmet raporlarında besadan bahsedilirdi.[5] Besa, askeri ve siyasi güç üretmeyle ilgili olarak Arnavut toplumu içinde merkezi bir yer oluşturuyordu.[6] Besa, Arnavutları bir arada tuttu, birleştirdi ve onları uygulama iradesi dağıldığında zayıflayacaktı.[7] Arnavutların Osmanlı'ya karşı isyanı sırasında besa, farklı grup ve kabileler arasında bir bağlantı işlevi görüyordu.[7]

Günümüzde erkekler için Besnik ve kadınlar için Besa, Arnavutlar arasında gerçekten popüler isimler olmaya devam ediyor.

Kaynakça

  1. ^ Gawrych 2006, ss. 1, 9.
  2. ^ Kushova, Alma (21 Temmuz 2004). "Besa". Open Democracy. 24 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024. 
  3. ^ a b c d Di Lellio, Anna; Schwanders-Sievers, Stephanie (2006). "The Legendary Commander: The construction of an Albanian master‐narrative in post‐war Kosovo" (PDF). Nations and Nationalism. 12 (3). ss. 519-520. doi:10.1111/j.1469-8129.2006.00252.x. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024. 
  4. ^ a b c d Gawrych 2006, s. 36.
  5. ^ Gawrych 2006, s. 119.
  6. ^ Gawrych 2006, ss. 119–120.
  7. ^ a b Gawrych 2006, s. 120.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Arnavutlar</span> etnik grup

Arnavutlar veya Arnavudlar, ortak bir Arnavut soyunu, kültürünü, tarihini ve dilini paylaşan, Balkan Yarımadası'na özgü bir etnik gruptur. Çoğunlukla Arnavutluk, Kosova, Kuzey Makedonya, Karadağ, Sırbistan'ın yanı sıra Hırvatistan, Yunanistan, İtalya ve Türkiye'de yaşıyorlar. Ayrıca Avrupa, Amerika ve Okyanusya'da yerleşik çeşitli topluluklardan oluşan büyük bir diaspora oluşturuyorlar.

<span class="mw-page-title-main">Avlonyalı İsmail Kemal Bey</span>

Avlonyalı İsmail Kemal Bey Arnavut bir diplomat, Osmanlı Meclis-i Mebusanı I. dönem Berat milletvekili, rilindas ve modern Arnavutluk'un kurucu babasıdır. Bağımsızlık bildirgesi'nin baş yazarı, daha sonra 1912'den 1914'e kadar olan dönemde Arnavutluk'un ilk başbakanı ve dışişleri bakanı olarak görev yaptı.

Yahudilerin Arnavutluk'taki tarihi 1300 yıl öncesine dayanır. Arnavutluk Yahudileri ağırlıklı olarak Sefarad olmakla birlikte modern zamanlarda toplam ülke nüfusuna olan yüzdesi çok düşüktür. Arnavutluk, II. Dünya Savaşı'nda Yahudi nüfusu artan ender Avrupa ülkelerindendir. Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti'nin Komünist diktatörü Enver Hoca aralarında Yahudiliğin de bulunduğu bütün dinleri yasaklayıp devlet ateizmini yürürlüğe soktu. Komünizm sonrası bu politikalar kaldırılıp ibadet serbestliği getirildi fakat Yahudilerin çoğunun İsrail'e göç etmesiyle Arnavutluk'taki Yahudi nüfusu azaldı.

<span class="mw-page-title-main">Çam Arnavutları</span>

Çam Arnavutları, Yunanistan'ın kuzeybatısında Epir bölgesinde yaşayan halk.

<span class="mw-page-title-main">Gusinyeli Ali Paşa</span> Arnavut asker

Ali Paşa Şabanagay, bir Arnavut askeri komutanı ve Prizren İttifakı'nın liderlerinden biriydi. Bugün Platon ve Gusinye olarak bilinen Doğu Karadağ'ın civarında bir bölgeyi Osmanlı kaymakamı olarak yönetti. Novšiće Savaşında Karadağ Prensliğine karşı Prizren İttifakı'nda savaşan gayri nizami Arnavut kuvvetlerin lideriydi.

<span class="mw-page-title-main">Arnavutluk'ta Holokost</span>

Arnavutluk'ta Holokost, II. Dünya Savaşı sırasında İtalyan ve Alman işgali altında Arnavutluk'taki Yahudilere karşı Alman, İtalyan ve Arnavut işbirlikçi güçleri tarafından işlenen suçlardan oluşuyor. Savaş boyunca, yaklaşık 2.000 Yahudi Arnavutluk'a sığındı. Bu Yahudi mültecilerin çoğu, ülkenin ilk olarak Faşist İtalya ve daha sonra da Nazi Almanyası tarafından işgal edilmesine rağmen, yerel Arnavut nüfusu tarafından iyi muamele gördü. Besa olarak bilinen geleneksel misafirperverlik geleneğini takip eden Arnavutlar, Yahudi mültecileri sık sık dağ köylerinde barındırdılar ve onları Adriyatik limanlarına taşıyarak İtalya'ya kaçmalarını sağladılar. Diğer Yahudiler ülke genelinde direniş hareketlerine katıldı.

Arnavut milliyetçiliği, ilk kez 19. yüzyılda Arnavut millî uyanışı sırasında etnik Arnavutların ürettiği milliyetçi fikir ve kavramların genel bir adıdır. Arnavut milliyetçiliği, coğrafi olarak genişletilmiş bir Arnavut devletinin veya büyük Arnavut nüfusunu barındıran bitişik Balkan topraklarını kapsayan Büyük Arnavutluk'un oluşturulması fikirlerini de içeren Arnavutçuluk ve Pan-Arnavutçuluk gibi benzer kavramlarla da ilişkilidir.

<span class="mw-page-title-main">Vasa Paşa</span>

İşkodralı Vaso Paşa, Osmanlı Arnavutu yazar, şair ve Arnavut millî uyanışı gazetecisi. 1883'ten ölümüne kadar Cebel-i Lübnan Sancağı mutasarrıfıydı.

<span class="mw-page-title-main">Naim Fraşiri</span> Arnavut tarihçi, gazeteci, şair, yazar ve çevirmen

Naim Bey Fraşıri, Arnavut tarihçi, gazeteci, şair, yazar ve Arnavutluk millî şairi ilan edilen çevirmen. Modern Arnavut edebiyatının öncüsü ve 19. yüzyılın en etkili Arnavut kültürel simgelerinden biri olarak kabul ediliyor.

<span class="mw-page-title-main">Necip Draga</span> Arnavut siyasetçi

Mehmed Necib Draga Arnavut millî uyanışının önemli bir figürü ve Arnavut bir politikacıydı.

<span class="mw-page-title-main">Bayram Curri</span> Arnavut siyasetçi

Bayram Curri Arnavutluk'un bağımsızlığı için mücadele eden, daha sonra 1913 Londra Antlaşması'nın ardından Kosova ile birleşmek için mücadele eden Arnavut kabile reisi, siyasetçi ve aktivisttir. Ölümünden sonra kendisine Arnavutluk Kahramanı unvanı verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Avlonyalı Süreyya Bey</span>

Avlonyalı Süreyya Bey Osmanlı Arnavut siyasetçisi, 1912 Arnavutluk Bağımsızlık Bildirgesi'nin aktif bir figürü ve Avlonya Meclisi delegelerinden birisi.

<span class="mw-page-title-main">Malisya</span>

Malësia e Madhe, kısaca Türkçe telefuzla Malezya, Arnavutluk'taki Malësi e Madhe Bölgesi ve Karadağ'daki Tuzi Belediyesi'nin coğrafi alt bölümünün yaylalarına karşılık gelen kuzey Arnavutluk ve doğu Orta Karadağ'daki tarihi ve etnografik bir bölgedir. Bölgedeki en büyük yerleşim Tuzi kasabasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Greça Muhtırası</span>

Greça Muhtırası veya Kırmızı Kitap Osmanlı İmparatorluğu içinde özerk bir Arnavut eyaletinin kurulması için on iki talebi içeren bir muhtıra idi. Muhtıra Avlonyalı İsmail Kemal Bey ve Luigj Gurakuqi tarafından ortaklaşa yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Manastır Kongresi</span> Arnavut alfabesini standartlaştırmak amacıyla Manastır şehrinde düzenlenen akademik konferans

Manastır Kongresi Arnavut alfabesini standartlaştırmak amacıyla 14-22 Kasım 1908 tarihleri arasında Manastır şehrinde düzenlenen akademik konferanstır. 22 Kasım artık Arnavutluk, Kosova ve Kuzey Makedonya'da ve ayrıca Arnavut diasporası arasında Alfabe Günü olarak bilinen bir anma günüdür. Kongreden önce, Arnavutça altı veya daha fazla farklı alfabenin ve ayrıca bir dizi alt varyantın bir kombinasyonu ile temsil ediliyordu.

<span class="mw-page-title-main">Gjergj Fişta</span> Arnavut yazar (1871-1940)

Gjergj Fişta Arnavut Fransisken frer, şair, eğitimci, siyasetçi, aktivist, çevirmen ve yazardır. Epik başyapıtı Lahuta e Malcís ve Arnavutluk'un bağımsızlığından sonra en yetkili dergilerden ikisi olan Posta e Shypniës ve Hylli i Dritës'in editörü olması edeniyle 20. yüzyılın en etkili Arnavut yazarlarından biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Slivova Muharebesi</span>

Slivova Muharebesi Prizren Birliği ne bağlı Arnavutlar ile Osmanlı İmparatorluğu arasında, 16-20 Nisan 1881 tarihleri arasında, günümüz Ferizovik, Kosova yakınlarındaki Slivovë ve Koşare köyleri civarında yapılan bir muharebeydi. Muharebe neticesi Prizren Birliği yenilmiş ve dağıtılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Süleyman Vokşi</span> Arnavut askeri komutan ve halk kahramanı

Sul Vokşi olarak da bilinen Süleyman Vokşi bir Arnavut askeri komutanı ve Prizren Birliği lideriydi. Birliğin merkez komitesinin bir üyesi, özellikle mali komisyonun başkanı olan Vokşi, aynı zamanda örgütün askeri kolunun önemli bir lideri ve askerî personelinin bir subayıydı.

Taksim toplantısı, Ocak 1912'de Osmanlı Meclis-i Umûmî'nin Arnavut milliyetçi milletvekilleri ve diğer önde gelen Arnavut siyasi figürleri tarafından düzenlenen gizli bir toplantıydı. Toplantı, düzenlendiği evin konumu nedeniyle adını Taksim Meydanı'ndan almaktadır. Toplantı, Arnavut kökenli milletvekillerinin çoğunu davet eden ve Arnavutluk topraklarında İttihat ve Terakki Cemiyeti iktidarındaki merkezî hükûmete karşı silahlı bir genel ayaklanma başlatmayı amaçlayan Arnavut politikacılar Priştineli Hasan Bey ve Avlonyalı İsmail Kemal Bey'in girişimiyle düzenlendi. Toplantı, 1910'da Kosova Vilayeti'nde ve 1911'de Yukarı İşkodra dağlarında yaşanan diğer iki Arnavut ayaklanmasının ardından gerçekleşti. Taksim toplantısı aynı yıl İşkodra, Leş, Merdita, Akçahisar ve Arnavutların yaşadığı diğer yerlerde organizatörlerin beklentilerini aşan silahlı ayaklanmalarla sonuçlanan bir ayaklanmayla sonuçlandı. En büyük ayaklanma, isyancıların daha organize olduğu ve Prizren, İpek, Yakova, Mitroviça ve diğerleri gibi önemli şehirleri ele geçirmeyi başardığı Kosova'da yaşandı.

Yakovalı Rıza Bey, Arnavut aktivist ve çeteci. Yakova bölgesinde etkili bir beydi ve 20. yüzyılın başlarındaki Arnavut ulusal hareketlerinin aktivistlerinden biriydi.