İçeriğe atla

Berta Manastırı

Koordinatlar: 41°14′56″K 41°59′00″D / 41.24889°K 41.98333°D / 41.24889; 41.98333
Berta Manastırı
Berta Manastırı'nın uzaktan görünüşü. Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904. Fotoğraf: Marr'ın 1904 tarihli gezisinnin notları olan Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (1911; Petersburg, Rusça; Gürcüce baskısı 2015, Batum)
Harita
Temel bilgiler
KonumOrtaköy, Artvin
Koordinatlar41°14′56″K 41°59′00″D / 41.24889°K 41.98333°D / 41.24889; 41.98333
MezhepGürcü Ortodoks Kilisesi (İlk işlevi)
DurumCami
Mimari
Mimari türGürcü mimarisi
Tamamlanma8. veya 9. yüzyıl
Özellikler
MalzemelerKesme kireçtaşı

Berta Manastırı (Gürcüce: ბერთა veya ბერთის მონასტერი; okunuşu: “berta” veya "bertis monast'eri"), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ili merkez ilçesine bağlı Ortaköy’de (eski adı Berta) bulunan eski bir Gürcü Ortodoks manastırıdır. 8. veya 9. yüzyılda inşa edilmiştir. Yapının ayakta kalan kısmı günümüzde cami olarak kullanılmaktadır.

Tarihçe

Berta Manastırı’ndan ilk kez 10. yüzyılda Gürcü yazar Giorgi Merçule söz etmiştir. Buna göre manastır, Gürcü Bagrationi Hanedanının yönettiği Tao-Klarceti’de Grigol Hantsteli'nin (759-861) rehberliğinde faaliyet gösteren dinsel kurumlardan biriydi. Manastırın 830-840’larda kurulduğu tahmin edilmektedir. Grigol Hantsteli’nin Yaşamı’ adlı elyazması ile birinci Berta İncili (10. yüzyıl) ve ikinci Berta İncili’ne (12. yüzyıl) düşülen notlara göre Berta Manastırı Meryem Ana'ya adanmıştır.[1]

Berta Manastırı yapıları, bugünkü Ortaköy’e yukarıdan bakan bir tepede, düzgün blok taşlardan inşa edilmiştir. Birkaç kubbeli yapıdan oluşan Berta Manastırı, bölgenin 16. yüzyılın ortalarında Osmanlıların eline geçmesinden sonra terk edilmiştir. Manastırın ayakta kalan kilisesi, tahminen 17. yüzyılda camiye çevrilmiştir ve cami günümüzde Ortaköy Kilise Camii olarak anılmaktadır. Manastırın büyük bir dikdörtgen yapı olan yemekhanesi, cami olarak kullanılan ana kilise gibi ayakta kalmış bir yapıdır.[2][3]

12. yüzyıla ait Berta İncili’nin kabartmalı ön ve arka kapağı.

Berta Kilisesi

Günümüzde Ortaköy Kilise Camii'nin yapısına dönüşmüş olan Berta Kilisesi, 9. yüzyılda, Gürcü Krallığı döneminde Berta Manastırı'nın ana kilisesi olarak inşa edilmiştir. Doğu duvarındaki bir taşta Gürcü alfabesinin Nushuri karakterleriyle yazılmış olan Gürcüce yazı bu dönemden kalmış ve tahrip olmakla birlikte günümüze ulaşmıştır. Kilise kesme kireçtaşlarıyla inşa edilmiştir. İç duvarları sonradan sıvanmış olmasına karşın, duvar resimlerinin izleri bugün de fark edilmektedir. Berta Kilisesi'nin güney duvarına bitişik yapı bugün temel seviyesine kadar yıkık haldedir.[4]

Berta yazmaları

Berta Manastırı, dinsel eserlerin elyazması olarak çoğaltıldığı yerlerden biriydi. Gürcü elyazması sanatının en önemli eserleri olan Berta İncilleri günümüze ulaşmıştır. 998 yılına tarihlenen bu İncil’, ABD'de Harvard Üniversitesi Kütüphanesi'nde korunmaktadır. 12. yüzyıla ait başka bir Berta İncili ise, Gürcistan'ın başkenti Tiflis'teki Ulusal Elyazmaları Merkezi'ndedir. Bu İncilin cilt kapakları Opizalı bir el sanatları ustası olan Beşken (Beşken Opizari) tarafından süslenmiştir. Berta İncillerinin cilt kapağı, ayrıntılar dışında, aynı dönemde Tao-Klarceti'de çoğaltılan Tskarostavi İncilleri ile aynı özellikleri taşır.[5]

Kaynakça

  1. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 20, ISBN 9789941478178.
  2. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 44 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
  3. ^ ""Ortaköy Kilise Camii - Artvin"- Türkiye Kültür Portalı". 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2023. 
  4. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 44. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
  5. ^ Mine Kadiroğlu - Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, s. 173, ISBN 9789944579216.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ortaköy, Artvin</span> Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köy

Ortaköy, Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">İncilli, Ardanuç</span>

İncilli, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Parhali Manastırı</span> Gürcü Ortodoks Manastırı

Parhali Manastırı, tarihsel Tao bölgesinde, Türkiye'nin Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı Altıparmak köyünde bulunan Gürcü Ortodoks manastırıdır. 9-10. yüzyıllarda inşa edilen manastır yapı topluluğundan ana kilise ile iki şapel günümüze ulaşmıştır. Parhali kelimesi Türkçede Barhal biçimini almıştır.

<span class="mw-page-title-main">İşhani Manastırı</span>

İşhani Manastırı, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. Bugün Türkiye’nin sınırları içinde, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı İşhan köyündedir.

<span class="mw-page-title-main">Ança Manastırı</span>

Ança Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Anca olan İncilli köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü Ortodoks manastırıdır. Ança Manastırı, Tao-Klarceti bölgesindeki beş Gürcü piskoposluğundan biri olan Ança Piskoposluğu'nun da merkeziydi.

<span class="mw-page-title-main">Opiza Manastırı</span>

Opiza Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Opiza olan Bağcılar köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Parehi Manastırı</span>

Parehi Manastırı, Parehta Manastırı olarak da bilinir, tarihi Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Ortaköy'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü Ortodoks manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Handzta Manastırı</span> Pırnallı, Artvinde bir manastır

Handzta Manastırı ya da Hantsta Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Porta olan Pırnallı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü Ortodoks manastırıdır. Bulunduğu köyün eski ve yeni adından dolayı Porta Manastırı ya da Pırnallı Manastırı olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Şatberdi Manastırı</span>

Şatberdi Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eki adı Boselta olan Okumuşlar köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü manastırıdır.

Şatberdi Kalesi, tarihsel Klarceti bölgesinde 9. yüzyılda inşa edilmiş Gürcü kalesidir. Bugün Türkiye sınırları içinde yer alan kale, Artvin ilinin merkez ilçesindeki Boselta köyünde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Hahuli Manastırı</span> tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, Tao bölgesinde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırı

Hahuli Manastırı, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı ve eski adı Hahuli olan Bağbaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü dinsel yapılar topluluğudur. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastırın ana kilisesi 19. yüzyılda camiye dönüştürülmüş ve adına da "Taş Cami" denmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Daba Manastırı</span> Artvin, Çimenli köyünde bulunan 9. yüzyıl yapımı  Gürcü manastırı

Daba Manastırı, eski Klarceti bölgesindeki Cmerki köyünde, günümüzde ise Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Çimenli köyünde bulunan 9. yüzyıla ait Gürcü manastırıdır. Manastır yapı topluğundan sadece ana kilise ile küçük kilisenin varlığı bilinmektedir. Köyün adından dolayı manastır Cmerki Manastırı olarak da bilinir. Ancak Cmerki'de Meryem Ana'ya adanmış olan Cmerki Manastırı ile Aziz Giorgi'ye adanmış Daba Manastırı'nı birbirine karıştırmamak gerekir.

<span class="mw-page-title-main">Cmerki Manastırı</span>

Cmerki Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Cmerki olan Çimenli köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tskarostavi Manastırı</span>

Tskarostavi Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Alabalık köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ali Manastırı</span>

Ali Manastırı, tam adı Ali Aziz Giorgi Manastırı,, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Alköy'de bulunan Gürcü Ortodoks manastırıdır. Manastırın 10-11. yüzyılda Aziz Giorgi adına inşa edilmiş olduğu yazılı kaynaklardan anlaşılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ortaköy Kilise Camii</span> Artvin merkeze bağlı Ortaköy bucağındaki cami

Ortaköy Kilise Camii veya Berta Camii, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Ortaköy'de bir camidir. Bu köye eski adını veren Berta Manastırı'nın ana kilisesinin camiye çevrilmesiyle ortaya çıkmıştır.

Gunatle Manastırı veya Gunatle Vani Manastırı, tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Şavşat ilçesine bağlı Susuz köyünde eski Gürcü manastırıdır. Gurnateli köyünde bulunduğu için Gurnateli Manastırı olarak da bilinir.

Korideti Kilisesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Murgul ilçesine bağlı ve eski adı Korideti olan Çimenli ile Osmanlı köyleri arasında, Orta Çağ'da inşa edilmiş ve günümüzde izi tamamen silinmiş bir Gürcü kilisedir.

Mikel Pareheli, 9. yüzyılda yaşamış Gürcü din adamıdır. Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesinde Ortaköy'deki Parehi Manastırı'nın kurucusu ve ilk başrahibidir. Bundan dolayı "Parehli" anlamında Pareheli olarak anılmıştır.

Midznadzori Manastırı, Miznazori Manastırı olarak da bilinir, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağı Alabalık köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü manastırıdır.