Bernhardus Varenius

Bernhardus Varenius (Bernhard Varen) (1622, Hitzacker, Lower Saxony – 1650) Alman coğrafyacı.

Keşifler çağını müteakiben oluşan birikim Avrupalı bilim adamları tarafından değerlendirilmeye başlamış ve önemli buluşların yanı sıra bilimsel değişme ve gelişmeler ortaya çıkmıştır. Bu gelişmelerin 16 ve 17. yüzyıllarda Coğrafya alanındaki en önemli iki ismi Bernhardus Varenius ve Gerardus Mercator’dur.

Çocukluk ve ilk gençlik yıllarında kilise terbiyesi ve Hristiyan öğretisi üzerine eğitim alan bu bilim adamları sonraları kendilerine yeni ilgi alanları belirlemiş ve Tıp, Matematik, Astronomi, Felsefe gibi bilimlerle bir süre ilgilendikten sonra Coğrafya’da karar kılmışlardır. Klasik dönemde coğrafya bilimine ve coğrafi düşüncenin gelişimine en büyük katkı, hepsi Alman olan Varenius, Kant, Humboldt ve Ritter’den gelmiştir. Varenius’un (1622-1650) 1650 yılında yazdığı Geographia Generalis kitabı, çoğu coğrafyacı tarafından modern coğrafyanın kuruluşunun başlangıç eseri olarak kabul edilir. Zira Varenius’un bu çalışması coğrafyanın sınırlarını çizerek, coğrafya biliminin astronomik olaylarla ilgilenen, söylencelere dayanan ve efsaneler üreten bir disiplin olmaktan çıkmasını sağlayarak, coğrafyanın ayrı bir bilim dalı ve araştırma alanı olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Varenius, 17. yüzyıla kadar olan coğrafyanın çok büyük ölçüde bölgesel tasvire dayalı korografya/koroloji olduğunu belirterek ve bunu eleştirerek, coğrafyanın bir bilim olarak daha çok genel coğrafyaya; yani evrensel teori ve genel ilkelere yönelmesi gerektiğini vurgulamıştır. Varenius, genel coğrafyanın klasik bilimsel yöntem ve teknikleri; yani matematik ve geometri gibi ölçme, mantıksal nedensellik, kanıta dayalı önermeler kullanmasını önerirken, özel/bölgesel coğrafyanın yöntembilimsel bakımdan gözlem, deneyim ve sezgilere dayanan tasviri bir metodunun olduğunu belirtmektedir.^[1]

Almanya’nın Hamburg kentinin güneydoğusunda, Elbe Nehri kenarındaki küçük bir şehir olan Hitzacker’de 1622 yılında Lutherci bir papaz ailesinin muhtemelen dördüncü çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Annesi 1623’te doğum sırasında ölmüş ve ailesi 1628’de Uelzen’e taşınmıştır. Babasının 1635’te ölümünün ardından diğer kimsesiz çocuklarla birlikte kilisenin gözetiminde din eğitimi almaya başlayan Varenius Luther taraftarlarıyla birlikte bu alandaki eğitimine Tübingen’de devam etmiştir. Daha sonra Tıp, Astronomi ve Coğrafya alanlarına yönlendirdiği eğitimi sonrasında en çok Coğrafya’yı benimsemiş ve bu alanda çalışmıştır. 1649 yılında tıp tahsilini tamamlayarak çalışmak için Amsterdam’a gitmiştir. Aynı yıl yazdığı Descriptio Regni Japoniae adlı eserinde Japonya ve Siam bölgesi hakkında bilgiler vermektedir. En önemli eseri olan Geographia Generalis’i de 1650 yılında Amsterdam’da tamamlamış ve aynı yıl sağlıksız çalışma ortamından kaynaklandığı düşünülen sebeplere bağlı olarak ölmüştür.^[2]

Varenius’un başyapıtı olan Geographia Generalis’in ünü dönemin koşullarına göre Coğrafyanın genel bilimsel prensip ve temellerini ortaya koyup, sistematize etmesinden kaynaklanmaktadır. Eserin ilk bölümü matematiksel olarak Dünyanın şekli, boyutları, hareketleri ve ölçülerine ayrılmışken ikinci bölüm Dünya ile Güneş ve yıldızlar arasındaki ilişki, farklı yerler arasındaki zaman farkı ve gün uzunluğu gibi konulardan bahsetmektedir. Üçüncü bölüm ise yeryüzünün belli bölümleri hakkında kısa bilgilere, konum ve boylam hakkında ifadeler ile küre ve harita yapımı konularına ayrılmıştır. Varenius genel bir kabul olarak modern Coğrafyanın temellerini atan bilim insanı olarak değerlendirilmektedir. Bölgesel Coğrafya kavramını dile getirmiş, Coğrafyanın sadece Dünyanın bütününü değil farklı bölümlerini de ele aldığını ifade etmiştir. Buna göre bir yerin değerlendirmesi yapılırken konum, sınırlar, topoğrafik özellikler, beşeri özellikler ve ekonomik özellikler incelenerek coğrafi bir analiz yapılmalıdır.^[2]

Bir diğer özellik olarak Bernhardus Varenius’un coğrafi çalışmalarda bir standardizasyon oluşturmaya çalışması ve genel ilke ve prensipler ortaya koymaya çalışması ise bugünkü anlamda sistematik Coğrafyanın temellerinin atılması şeklinde değerlendirilebilmektedir.