İçeriğe atla

Berendiler

Berendiler
11. yüzyıldaki (1015-1113) Kiev Knezliğini gösteren harita: Eski Rus kaynaklarında «Türkler = Турки» anlamındaki Torklar (Торки), kuzeydeki Kiev (Киев) ve Pereyaslav'a (Переяслав) yönelmişken, onların güneyinde Karadaniz'in batısına Avrupa'ya yönelen Peçenekler (печенеги) ile peşlerinden Kuzey Kafkasya ve Karadeniz bozkırlarına yerleşen Kıpçaklar (половцы)
Diller
bir Türk dili (? Peçenekçe)

Berendiler (Eski Rusça береньдѣи, береньдичи ; Yeni Rusça беренде́и, берендичи, берендии ; Ukraynaca берендеї, берендичі ; Lehçe Berendejowie ; Macarca berendek ; Rumence Berindei), İlk Rus yıllıklarında adlarına rastlanan, 11-13. yüzyıllarda, Karadenizin kuzeyinde Kiev Knezliğinin güneyindeki bozkırlarda yaşamış olan Karakalpaklılar (Kara-kalpaklar Чёрные клобуки; Kazaklara yakın Özbekistan'daki Karakalpaklar değil) boy birliğinden (konfederasyonundan) yarı-göçebe bir Türk halkıdır.[1][2][3][4][5] Oğuzlardan olduğu düşünülüyor.[6]

Peçenekler ile 1097 yılında ittifak kurmuşlardır. 1105 yılında Kıpçak-Kumanlar tarafından bozguna uğratıldıktan sonra 1146 yılında Rus prenslerinin vasalları olmuşlardır. Doğu Slavları arasında asimile olan Berendilerin adına 13. yüzyıla ait Rus yıllıklarında rastlanmaz olur. Karakalpaklılar konfederasyonunda Berendiler dışındaki diğer Türk halklarının adları Rus yıllıklarında Torklar (торки = Uzlar), Peçenekler (печенеги) ve Kovular (ковуи) olarak geçer.

Adlandırma

Rus Dilinin Etimoloji Sözlüğü yazarı Max Vasmer'e göre Берендеи kelimesinin etimolojisi açık değildir.[7]

Wilhelm Barthold'a göre Berendi adı Oğuzlardaki Bayındır boy adıyla aynıdır. Olcobay Karatayev'e göre bu iki etnik isim birbirlerinden uzak olan iki başka boyu da belirtebilir ve ona göre Kırgızlardaki Cediger soyunun içindeki boylardan biri olan Bayandı etnoniminin eski adı Bayandır olup -r çoğul eki ile kuruludur ve Türkmenlerdeki Bayındır ile aynıdır.[8]

Omeljan Pritsak'a göre Berendi kelimesi Berenli («kartallı») kelimesinden gelir ve köken olarak beren (Kırgızca beren «altın kartalın en iyi türlerinden biri») kelimesi ile -li ekine dayanır.[9]

Tarih

Kıpçaklardan önce Doğu Avrupa sahasına çok erken çağlarda gelip yerleşen bazı Türk uruklarına dair bilgiye Bizans ve Rus kaynaklarında rastlanmaktadır. Bunlara göre, vaktiyle buralara Torki ve Berendey adlı iki Türk uruğu da gelip yerleşmiştir.[10]

1174'te Kıpçaklar Kobyak (Кобяк) ve Kıpçak hanı Atrak'ın oğlu Konçak (Кончак) adlı başbuğların idaresinde Pereyaslav (Переяслав ya da Preyeslav)'a hücum etmiş ve 1177'de Berendilerin altı şehrini almışlardır.[11]

1241 yılındaki Moğol istilaları sonrasında Berendilerden bazıları Bulgaristan'a ve Macaristan'a sığınmış ve orada kalmışlar, kalanlar ise Altın Orda Devleti içinde erimişlerdir.

İzleri

Ukrayna

Ukrayna'daki Kiev Oblastı ile Çerkası Oblastına bağlı Tahança (Таганча), Koşmak (Кошмак), Karapışi (Карапиші) ve Taldıkı (Талдики) yer adlarının Berendilerle ilgili olduğu sanılıyor.

Romanya

Romanya'da Olt iline bağlı Berindei köyünün adının Berendilerle ilgili olduğu düşünülüyor. Ayrıca, soyadı Berindei (Anton Berindei, Emil Berindei, Mihai Berindei, Ștefan Berindei, Dan Berindei, Mihnea Berindei) ya da Berindey (Ion D. Berindey) olan Rumenler bulunmaktadır.

Bulgaristan

Bulgaristan'da Pernik ili ile Sofya iline bağlı Berende (Беренде) adını taşıyan iki köy (Berende, Pernik ile Berende, Sofya) dilci Anna Choleva–Dimitrova'ya göre Berendilerin adını taşır.[12]

Macaristan

Macar erkek adı Berény Türkçe kökenli olup eski bir Kabar kabile adından gelir ve eski Macarcadaki Berend şahıs adıyla ilgilidir.[13]

Türkiye

Antalya ilinin Serik ilçesine bağlı Berendi köyünün adının Berendilerle ilgili olduğu düşünülüyor.

1931 ve 1933 yıllarında 3 cilt olarak yayımlanan Ali Rıza Yazgın (Yalman)ın Cenup’ta Türkmen Oymakları adlı çalışmasını 1935 yılında Abdülkadir İnan bir tahlil ve tenkit yazısında şöyle eleştiriyor:

Sayfa 46 da müellif Berendi köyü adlı bir köyden bahsediyor. Halk rivayetine göre güya bu köyün eski adı Yerelli imiş de bozuntusu Berendi olmuş imiş. Ali Rıza bu kelimenin Bayındır bozuntusu olacağını tahmin ediyor. Burada gerek halk iştikakına dayanan Yerelli ve gerek müellifin Bayındır diye izaha kalkışması şüphesiz yanlıştır. Berendi bir kabile adı olarak eski Osmanlı vesikalarında arap harflerile برندى biçiminde geçer. (Ahmet Refik. Anadoluda Türk aşiretleri). ... Berendiler Oğuz heyetine dahil bir Türk kolu olmuştur. Fakat bunlar Oğuzlardan ziyade Kıpçaklara yakın olmuş olsalar gerektir ki li yerine di (Berendi — Berenli) kullanmışlardır. (Karakırkızlarca Beşberen oymağı vardır. Aristov Berendilerle bu oymak arasına bir yakınlık görüyor ki bize göre haklıdır).[14]

Kaynakça

  1. ^ Muallâ Uydu Yücel (2007). İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler 14 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. TTK, 2007, ISBN 978-975-16-1998-3 Osman Karatay: KARAM : kitap değerlendirme 26 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Muallâ Uydu Yücel (2012), “Karadeniz’in Kuzeyinde Bilinmeyen Bir Türk Boyu: Berendiler”, Türk Kültürünün Gelişme Çağları: X-XIII Yüzyıllarda Merkezi Avrasya’dan Ön Asya’ya Yeni Açılımlar Uluslararası Sempozyum, 20-21 Nisan 2012, Türkistan-Kazakistan.
  3. ^ Расовский, Д. А., Печенеги, торки и берендеи на Руси и в Угрии, в сб. Seminarium Kondakovianum, t. 6, Praha, 1933 (Rusça)
  4. ^ Голубовский, Р. (В.), Печенеги, торки и половцы до нашествия татар, К., 1884 (Rusça)
  5. ^ Кудряшов, К. В., Половецкая степь, M., 1948, с 134-38 (Rusça)
  6. ^ Hacıyeva, Qalibə (2008). Dilimiz, Tariximiz Yaddaşımız 5 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bakı 2008 (sayfa: 15 = Peçeneq dili oğuz qrupunun oğuz-bulqar yarımqrupuna daxildir. Bu yarımqrupun qədim dilləri peçeneq və uz dili, müasir varisləri isə qaqauz va Balkan türklərinin dilidir. Bu yarımqrupun oğuz hissəsini məhz peçeneq, uz, tork və berendeylər təşkil edir. Türk dillərini xarakterizə edərken M. Kagqarlı öz lüğətində göstərmişdir ki, peçeneqlər türklərin ən son qərb qolunu teşkil edirlər.) (Azerice)
  7. ^ М. Фасмер Этимологический словарь русского языка 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ Karataev, Oljobay. Eski Türk Devrindeki Kırgız Etnik İsimleri[]
  9. ^ Pritsak, Omeljan. Türk-Slav Ortak Yaşamı: Güneydoğu Avrupa'nın Türk Göçebeleri[]
  10. ^ Caferoğlu, Ahmet. Altın-Orda (Altın-Ordu) Türk İlleri ve Çağatay Türkçesi, Gelişmesi, Kaynakları ve Karakteri[]
  11. ^ Ayan, Ergin (2009). Selçuklu-Kıpçak İlişkileri 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2009-II)
  12. ^ Чолева-Димитрова, Анна М. (2002). Селищни имена от Югозападна България: Изследване. Речник [Settlement names from Southwestern Bulgaria: A Study. A Dictionary] (Bulgarca). София: Пенсофт. s. 98. ISBN 954-642-168-5. OCLC 57603720. 
  13. ^ Ladó János, Bíró Ágnes. Magyar utónévkönyv. Budapest: Vince Kiadó, 2005. ISBN 963 9069 72 8
  14. ^ İnan, Abdülkadir (1935). Tahlil ve Tenkitler 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Ali Rıza (Yılman Yalgın), Cenupta Türkmen oymakları. — I istanbul 1932. sayfası 95, tablosu 10; II Ankara 1933. s 96, tablosu 6; III Ankara 1933. s 102, tablosu 6; IV Adana 1934. s 67, tablo 8. Türkiyat Mecmuası, cilt: 3 (1935), sayfa: 305-307

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan tarihi</span>

Türk tarihinin bilinen en eski kavimlerinden biri olan Kırgız Türkleri, Çin kaynaklarında “Ge-kun”, “Kie-kun”, “K’i-ku”, “Hegu” adıyla geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bayındır boyu</span>

Bayundur boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden üçüncüsü; "Bayundur"lardır. Belgeleri şudur : diye tanımladığı bir Oğuz boyudur. Bu boyların Üçoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Gök Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Salur boyu</span> Oğuz boyu

Salur boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden beşincisi; " صاَلغُر Salgur"lardır. Belgeleri şudur : diye tanımladığı bir Oğuz boyudur. Bu boyların Üçoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Dağ Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Oğuzlar</span> Farklı Türk boylarının birleşerek oluşturduğu Türk toplumu

Oğuzlar Türk dillerinin Oğuz kolunu konuşan bir batı Türk halkıydı. 8. yüzyılda Orta Asya'da Oğuz Yabgu Devleti adında bir konfederasyon kurdular. Oğuz ismi, "kabile" anlamına gelen yaygın bir Türkçe kelimedir. Oğuz isminin kaynağı en güvenilir görüşe göre Türkçe 'ok' isminin Z harfiyle çoğulu olan 'okuz' isminden türediği tezidir. Bizans kaynakları Oğuzlara Uzlar der.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçaklar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar, Batı ve Doğu Anadolu, Kafkasya ve Orta Asyada yaşamış bir Türk halkı

Kıpçaklar veya Kumanlar, eski Türk halklarından biridir. Dilleri Kıpçakça olup üç kol halinde gelişim göstermiş ve daha sonra da Kıpçak dillerine kaynaklık etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Damga (işaret)</span>

Damga bir şeyin üzerine bir işaret basmaya yarayan alet, mühür demektir. Ayrıca herhangi bir şeyin üzerine bu aletle bırakılmış olan işaret, iz anlamına da gelir. Türk halklarında ve Türk kökenli olmayan Kafkas halklarında boy/aşiret damgaları geleneği görülür.

<span class="mw-page-title-main">Kimekler</span>

Kimekler,, Kimeklerin eski tarihi "İyanmo" kavimi ile alakalıdır. Bu kavimin adı Çin kaynaklarında, VII. yüzyıl Batı Türk yurdunda vuku bulan olaylarla ilgili olarak geçer. Sinologlar İyanmo kavminin Yemek ya da İmek kavimi olduğunu sanmaktadırlar. Birçok araştırmacının da dediği gibi kelimenin ses değişikliği Kimek olabilir. Araştırmacıların Kimek ve Kıpçakların tamamen aynı kavim olduğu hakkındaki fikirleri yanlıştır. Çünkü Orta Çağ yazılı kaynaklara bakarak bunların köken akraba ama ayrı ayrı kavim olduklarını kabul etmeliyiz. İyanmo, topluluğu kuzey-batı Moğolistan'ın Kobdo bölgesinde VII. yüzyılda yaşamıştır. Onların doğusunda Oğuzlar, güneyinde Türkeşler ile Karluklar yaşamakta idi. VII. yüzyılın ortalarında İymekler (Kimekler) kuzey Altay dağlarına ve İrtiş ırmağı civarına doğru göç etmişlerdir. Bu kavimin güçlenmesi 656 senesinde Batı Göktürk devletinin yıkılışından sonradır. Asıl bu zaman Kimek kavim birliğinin esası oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçak grubu</span> Türk dillerinin bir kolu

Kıpçak dilleri, Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızlar</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Kırgızlar, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Türk halkı. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çiğil</span> Eski bir Türk boyu.

Çiğil veya Çiyil, 7.yüzyıldan beri Issık gölü etrafında oturan, Çinli tarihçilerin yazdıklarına göre "altı Chu(Çu) boyu"'na ait olan iki boy'dan veya Chumuhun, Chuyue ve Chumi boyları olabilirler, Çiğiller dine aşırı düşkünlükleri ile tanınırlar. İlk gelen bilgilere göre Çiğiller Mani dini, sonraki kaynaklara göre Nestûrî Hristiyanlığın etkisi altında kalmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Yağma</span> Orta Çağda yaşamış bir Türk boyu

Yağma, Orta Çağ'daki bir Türk boyudur, bu boy günümüz Uygurlar'ın ve Özbekler'in atalarıdır. Bu boy bir kolu olan ve Üç Oğuzlar denilen birlik, Yağma, Karluk ve Çiğil boylarından oluşmuştur. 7. yüzyıldan itibaren Karahanlılar dönemi boyunca Yağma boyu Müslüman Araplar ve Çinliler tarafından kuvvetli ve kudretli siyasi varlıklar olarak Tarım Havzası, Cungarya havzası ve Yedinehir (Yedisu) bölgesinde göze çarpmışlardır.

Basmil veya Basmıl göçebe bir Türk boyu 7.- 8. yüzyıllarında Cungarya Havzası denilen bölgede yaşamışlardır. Basmiller Doğu Türk Kağanlığı zamanında çok önemli rol oynamışlardır hatta bir devir Kağanlar bu boydandır. Göktürk Kağanlığına karşı direnmişlerdir. Ancak belli bir süre sonra yok olup, öbür Türk kavimleriyle karışmışlardır. Güçlü bir boy olan Basmiller, tarihe izlerini fazla bırakamamışlardır. Bugünkü Türk cumhuriyetlerinde Basmiller'in hâlâ yaşadığı konusunda bir delil yoktur. Ancak bugünkü Türk boylarının içinde Basmil boyuyla karışmış olan mutlaka bulunur. Çünkü bir halk ya da boy ancak karışarak ve asimile olarak yok olabilir.

Yabaku, oldukça gizemli ve on tanınmış seçkin Türk boylarından biridir. Kâşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te;

Çarukluğ, Kaşgarlı Mahmud, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te;

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Kıpçakları</span>

Gürcistan Kıpçakları ya da Gürcistan'daki Kıpçaklar, Kıpçaklar, Orta Asya'dan Batı Avrupa'ya uzanan geniş bir bölgede yaşayan eski bir Türk göçer halkıdır. Gürcistan da dahil olmak üzere bölgedeki birçok ulusun tarihinde önemli bir rol oynamışlardır. Gürcistan kralları 12. ve 13. yüzyıllarda Kafkasya'daki güçlerinin zirvesindeyken binlerce Kıpçak paralı asker topladılar ve hizmetlerini komşu Müslüman devletlere karşı başarıyla kullandılar. Bu kavim, Gürcü kaynaklarında çoğunlukla Kıpçak olarak geçmekle birlikte, nadiren Koman adıyla da anılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yenisey Kırgızları</span> Eski bir etnik topluluk

Yenisey Kırgızları ya da Eski Kırgızlar, günümüzde Krasnoyarsk Krayı sınırlarında kalan Sayan-Altay bölgesinde, Baykal Gölü'nün batısında Yenisey Nehri'nin aşağısında Minusinsk'in güney kısımlarında MÖ 3 yüzyıldan MS 13. yüzyıla kadar yaşamış eski Türk halkı. Tarihte Kırgız adıyla anılan en eski ilk halk olup günümüzdeki Hakaslar, Fuyü Gırgıs dilini konuşan Fuyü Kırgızları, Kırgızlar, Altaylar ve Sayan dillerini konuşan Tuvalar/Tofalar/Duhalar/Soyotlar gibi Türk halklarının atalarından biridir. Yenisey Kırgızları Antik ve Orta Çağ Orta Asya'sının askeri-siyasi ve etno-kültürel tarihinde önemli bir rol oynamışlardır.

Kıpçakça, Eski Kıpçakça veya Batı Orta Türkçe; Orta Türkçe dönemine ait Deşt-i Kıpçak sahası ile Mısır ve Suriye'de 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar kullanılmış Türk dillerinin Kıpçak grubundan ölü dil. Eski Kıpçakça günümüzde Yeni Kıpçakça adıyla da anılan Kıpçak grubundan Türk dillerinin oluşumuna kaynaklık eden dillerden biridir. Günümüzde geriye dönük dil sınıflandırmalarında Eski Kıpçakça, Kıpçak grubunun Kıpçak-Kuman alt grubunda ele alınır.

Fergana Kıpçakçası, aynı zamanda Kıpçak Özbekçesi olarak da bilinir, Orta Asya'da Fergana Vadisi'nde konuşulmuş olan ölü bir Türk Dili'dir. Doğu Kıpçakçası'ndan 8. yüzyılın ortalarında ayrılmıştır. Diğer Doğu Kıpçak lehçeleri, zamanla modern Kırgızca'yı meydana getirmiştir. Fergana ili'nin bazı bölgelerinde Kıpçak dili'nin özellikleri hâlâ görülmektedir. Bu bölgeler; Bağdad, Buvayda, Üçköprü ve bazı komşu bölgelerdir.

<span class="mw-page-title-main">Türk göçleri</span>

Türk göçleri, Türk boylarının ve Türk dillerinin 6. ve 11. yüzyıllar arasında Avrasya'daki yayılma sürecini ifade etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kimek-Kıpçak Konfederasyonu</span>

Kimek-Kıpçak Konfederasyonu, Obi ve İrtiş nehirleri arasındaki bölgede Kimek ve Kıpçakların oluşturduğu bir Orta Çağ Türk devletidir. 9. yüzyılın sonlarından 13. yüzyılın başlarındaki Moğol istilasına dek hüküm sürmüştür.