İçeriğe atla

Bereketzade Çeşmesi

Koordinatlar: 41°01′33″K 28°58′27″D / 41.02583°K 28.97417°D / 41.02583; 28.97417
Bereketzade Çeşmesi
Harita
Genel bilgiler
Durumİşlevsel
KonumBeyoğlu, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar41°01′33″K 28°58′27″D / 41.02583°K 28.97417°D / 41.02583; 28.97417
YaptıranBereketzade Hacı Ali
Tamamlanma1732 ya da 1733
Çeşmenin kitabesi

Bereketzade Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu semtinde yer alan bir duvar çeşmesidir.

Lale Devri üslûbunun bir şaheseri kabul edilen[1] çeşme, halkın su ihtiyacını karşılamak üzere 1732 yılında şu anki konumundan farklı bir yerdeki (Bereketzade Sokağı'ndaki) küçük eski bir çeşmenin yerine yaptırılmıştı. 1844'te Sultan Abdülmecid'in annesi Bezmialem Valide Sultan'ın isteği ile tamir edilmiş; 20. yüzyılda yeniden onarım görmüş ve bugünkü yerine taşınmıştır.

Tamamen mermer malzemeden inşa edilmiş olan çeşmenin cephesi, kitabeler ve barok mimarinin etkisinde çok zengin natüralist süslemelerle kaplıdır. Şu anda Galata Kulesi'nin Beyoğlu yönündeki yarım daire planlı avlusunu kuşatan duvarın üstünde; Büyükhendek caddesiyle Fırçıçı sokağının kesiştiği köşede yer almaktadır.[2]

Geçmişi

Çeşme I. Mahmud devrinde 1732 yılına yaptırılmıştır. Hafız adlı şairin yazdığı 12 beyitlik yapım kitabesinde açıklandığına göre "Galata ve Tophane semtlerindeki halkın çektiği su sıkıntısını sarayın öğrenmesi üzerine padişah I. Mahmud'un annesi Saliha Sultan tarafından Galata'ya bol su akıtılması için gerekli tedbirleri alınmış ve şıkk-ı evvel defterdarı (başdefterdar) Mehmed Efendi'nin bir 15. yüzyıl çeşmesinin yerine bugün görüleni yaptırmıştır".[3] Söz konusu 15. yüzyıl çeşmesi, Bereketzade Ali Efendi Cami adlı caminin yanında Fatih döneminde Galata Kulesi'nin dizdarı Bereketzade Hacı Ali tarafından yaptırılmış ancak harap hale gelmiş çeşmedir.

Bereketzade Sokağı'ndaki eski küçük çeşmesinin yerine yapılmış olduğu için "Bereketzâde Çeşmesi" adıyla anılagelmiş olsa da I. Mahmud devrinde padişahın annesi Saliha Sultan namına bu çeşmeyi yaptıran Defter-i Şıkk-ı evvel Mehmet Bey'dir.[4] Çeşmedeki yedi beyitlik Nazîf imzalı tamir kitâbesinde belirtildiğine göre, çeşme 100 yıl sonra yeniden harap oldu ve Sultan Abdülmecid'in annesi Bezmiâlem Vâlide Sultan'ın isteği doğrultusunda hazinedar Azm-i Cemâl'in hayratı olarak 1844'te bir daha ihya edildi.[3]

Çeşme 20. yüzyılda yeniden harap olmuş ve İstanbul Şehri Muhipleri Cemiyeti tarafından 1910 yılına doğru onarılmıştır. Celal Esat Arseven'in kitabında şu bilgiler verilir: "Bir zamanlar çok harab bir hale gelmiş olan bu çeşme İstanbul Muhipler Cemiyeti tarafından yapılan teşebbüs ile Evkaf Nezareti ser Mimarı Ziya Bey'in nezareti altında tamir edilmiştir. Çeşmenin kırık mermerleri ve çalınmış olan dilimli müsenna kurnaları yeniden yapılmış ve üzerinde bir saçak inşa edilmiştir.",[5] Hakkı Göktürk ise, "Birinci Cihan Harbinden az evvel Bereketzade Çeşmesi tesadüf eseri bir alaka ile zamanın sanat konularından biri oldu, Fransa'nın Türkiye Büyük elçisinin zevcesi Madam Pompar İstanbul'un tabiat güzellikleri ile İstanbul'un sanat eserlerinin hayranı ve Türk dostu pek münevver bir kadındı. "İstanbul Şehri Muhibleri Cemiyeti" adı ile bir cemiyetin kurulmasında büyük himmet göstermişti. Bir gün bu cemiyetin azalarından birkaç kişi ile şehri dolaşırken Bereketzade Çeşmesini gördü. Cephesi tamamen alçak kabartmalarla bir biblo gibi işlenmiş sanat eserinin metruk, perişan halinden son derece üzüntü duydu; evvela yarısı Türkçe yarısı Fransızca bir risale neşredildi, icab eden yerlere dağıtıldı ve cemiyet adına teşebbüse geçerek toplanan para ile güzel çeşme tamir edildi."[6] şeklindeki cümlelerle Arseven'in söz ettiği onarımı daha ayrıntılı anlatmaktadır.[7]

Bereketzade Ali Efendi Camii 1948-1952 yıllarında belediye tarafından yıkıldı; yanındaki harap durumda çeşmenin ise 1957'de bulunduğu yerden sökülerek Galata Kulesi dibindeki sur duvarı parçasına yapıştırılması uygun görüldü.[3]

Çeşmenin şu an tek cephesi bulunmaktadır. Ancak, Süheyl Ünver koleksiyonunda bulunan, İbrahim Hilmi Tanışık tarafından,"Bereketzade Çeşmesinin 150 sene önceki gravürü",[8] ibaresiyle yayınlanan fotoğraf, yapının birkaç cepheli meydan çeşmesi olarak inşa edildiğini düşündürmektedir.[9]*Bu gravürde çeşmenin bulunduğu yer farklı görünmektedir. Bugünkü çeşmenin cephesi Galata Kulesine bakmaktadır. Çeşmenin monte edildiği duvar, gravürde yer almamakta ayrıca bir cephenin arkasında Galata Kulesi seçilmektedir. Burada Galata Kulesi, Beyoğlu yönünde değil Haliç yönünde yer almaktadır. Oysa günümüzde Bereketzade Çeşmesi kulenin karşısındaki bir duvar üzerindedir.[10]

Yapı özellikleri, süslemeleri ve kitabeleri

Çeşme Lale Devri üslûbunun bir şaheseri kabul edilir.[1] Tamamen mermer malzeme ile inşa edilmiştir. Yüksekliği 4 metre genişliği ise 3,65 metre olan yapının cephesinde biri ortada büyük, diğerleri bunun iki yanında daha küçük birer çeşme vardır. Çeşmenin etrafına 0,44 metre genişliğinde kesme taşların koyulması ile cephe genişliği 6,02 metreye ulaşmıştır.[11] Ana kullanım alanı 0,16 metre derinliğinde, 1,51 metre genişliğinde dilimli kemerle sonlanan nişten oluşur. Üzeri yarım bir çatıyla örtülüdür.

Çeşmenin cephesi, kitabeler ve barok mimarinin etkisinde çok zengin natüralist süslemelerle kaplıdır.[11] Üst kısmında içi incir dolu iki tabak; incir tabaklarının iki yanında ise ayaklı birer yemiş tabağı içinde armutlar vardır. İncirler ortadan yarıktır. Yemiş tabaklarının arası çiçeklerle kaplanmıştır.

Meyvelerden oluşan natürmortlarla süslenmiş panonun altında yapım kitabesi yer alır. Sülüs hatlı yapım kitabesinde altı kıtalık bir manzume ile çeşmenin tarihi anlatılmıştır. Şairin, düşürdüğü tarihlerle ün salmış Galatalı Hafız olduğu sanılmaktadır.[12] Kitabede her bir kartuşun arasına bir çiçek motifi yerleştirilmiştir.[11]

Kitabe ve panonun iki yanında içinden çiçekler çıkan, sehpa üstüne yerleştirilmiş uzun boyunlu vazolar işlenmiştir. Sehpalı vazoların altında iki sıra yazı şeridi, onların da altında şişkin ve dilimli tabanı olan uzun boyunlu vazodan çıkan gül, gonca, krizantem gibi çiçeklerden oluşan birer natürmortlu pano yerleştirilmiştir.

Yapım kitabesinin altında, ayna taşının üstünde palmet ve kıvrık dallardan oluşan arabesk motifi vardır. Hemen altında "Allahın dileği olur" yazan kitabe yer alır.

Ayna taşının üstünde talik hattı ile yazılmış üç buçuk kıtalık tamir kitabesi vardır. 19. yüzyıl şairi Nâzif tarafından kaleme alınmıştır.[13] Tamir kitabesinin altında üzerinde sülüs hatla yazılmış Enbiya Suresi'nin 30. ayeti yazan kitabe bulunmaktadır:[11] "…ve her şeyi sudan hayat verdik. Hala inanmayacaklar mı?"

Ayna taşının iki yanında birer adet şişkin ve dilimli tabanı olan uzun boyunlu vazodan çıkan gül, gonca, krizantem gibi çiçeklerden oluşan natürmortlu pano yerleştirilmiştir. Vazolardan birinin iki yanında birer erik, diğerinin iki yanında birer armut vardır. Musluğun iki yanında ise birer servi motifi işlidir.

Çeşmenin iki yanında kareye yakın birer panoda ortasında çiçek bulunan rozetler işlidir. Üstünde yazı şeridi ve istiridye ile sonlanan bir niş bulunur. Sağ taraftaki yazı şeridi Besmele kitabesidir, sol taraftaki ise İnsan Suresi'nden bir ayet içerir (Bu orada bir pınardır ki, adına "selsebil" denir.') Her iki taraftaki nişin altında birer dilimli kurna vardır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b "Çeşme hakkında bilgi". Su Vakfı web sitesi. 22 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021. 
  2. ^ Barışta, H.Örcün. İstanbul Çeşmeleri, Bereketzade Çeşmesi, s.1
  3. ^ a b c Eyice, Semavi. Galata, TDV İslam Ansiklopedisi, c.13, s.312, İstanbul, 1996
  4. ^ Tanışık, İbrahim Hilmi, İstanbul Çeşmeleri, Cilt II, Beyoğlu ve Üsküdar Cihetleri, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Seri II, Sayı 3, 1943, s.79
  5. ^ Arseven, Celal Esat., Türk Sanat Tarihi, Maarif Basımevi, VII. Fasikül, s.499
  6. ^ Göktürk, Hakkı., İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:5, Fasikül: 60, istanbul, 1961, s.25-36
  7. ^ Barışta, H.Örcün. İstanbul Çeşmeleri, Bereketzade Çeşmesi, s:17
  8. ^ Tanışık, İbrahim Hilmi. s.251
  9. ^ Barışta, H.Örcün. İstanbul Çeşmeleri, Bereketzade Çeşmesi, s:11
  10. ^ Barışta, H.Örcün. İstanbul Çeşmeleri, Bereketzade Çeşmesi, s:12 (*'dan itibaren)
  11. ^ a b c d Bayfidan, Dilek. "19. yüzyıl Beyoğlu Çeşmeleri". amukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2018. Erişim tarihi: 4 Mart 2021. 
  12. ^ H. Aynur, K. Hayashi, H. Karateke. "Yapım Kitabesi". Osmanlı kitabeleri projesi. 22 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2021. 
  13. ^ H. Aynur, K. Hayashi, H. Karateke. "Tamir kitabesi". Osmanli kitabeleri projesi. 22 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2021. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bereketzade Ali Efendi Camii</span>

Bereketzade Ali Efendi Camii, İstanbul'un Beyoğlu semtinde, Galata Kulesi'nin hemen altında 15. yüzyılda inşa edilmiş cami.

<span class="mw-page-title-main">Saliha Sultan Çeşmesi</span>

Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi, İstanbul Azapkapı'da Lale Devri sonrasında I. Mahmud'un annesi Saliha Sultan tarafından yaptırılan çeşme. Sokollu Mehmet Paşa Camii, Saliha Sultan Sıbyan Mektebi ve Yeşildirek Hamamı ile beraber bir külliye oluşturması için tasarlanmıştır. Tarihsel süreç içerisinde çeşitli koruma ve düzenlemelere uğramıştır. İlk olarak 1953 yılında geniş kapsamlı bir şekilde restore edilen çeşme, son olarak da 2005 yılında onarılmıştır. Çeşmenin bir "meydan çeşmesi" olma özelliğini kaybetmesinde kent içindeki konumunun ve yaşanan yoğun trafiğin etkisi büyüktür. Meydan çeşmesi özelliğini kaybetmesi, görsel anlamdaki algısını da değiştirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İshak Ağa Çeşmesi</span> İstanbulda çeşme

İshak Ağa Çeşmesi, Onçeşmeler, On Çeşmeler, Beykoz Çeşmesi, Behruz Ağa Çeşmesi ya da I. Mahmud Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. I. Süleyman'ın has odabaşı olarak görev yapan Behruz Ağa tarafından, daha önceleri bir Bizans çeşmesinin bulunduğu alana yaptırıldı. Zamanla harap hâle gelen ve suyu akmayan çeşme, Temmuz 1746'da başlayan ve 1746 ya da 1747 yılında tamamlanan çalışmalar sonucunda İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından yenilendi. İnşa edildiği dönemde bir mesire alanında yer alırken bölgede yapılaşmanın artmasıyla şehir dokusu içinde kaldı. 1948 öncesinde üç; 1948-1950, 1986, 2005-2006 ve 2016-2017 yıllarında ise birer kez onarımdan geçti. Yapılan değişikliklerle kemerleri, üst örtüsü ve yan cephelerinde değişiklikler meydana gelirken kalemişi süslemeler eklendi. 1972'den beri korunması gereken tarihî eser statüsünde olan çeşme, Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olup günümüzde işlevseldir.

<span class="mw-page-title-main">II. Abdülhamid Çeşmesi (Şişli)</span>

II. Abdülhamit Çeşmesi 1896-1901 yılları arasında Sultan II. Abdülhamit tarafından İtalyan mimar Raimondo D’Aronco'ya yaptırılmıştır. Çeşme, açılış merasiminin fotoğraflandığı 1901 yılında Tophane Nusretiye Camii önünde yer almaktaydı. 1957 yılında Heny Prost'un planladığı yol genişletme çalışmalarından nasibini alarak özgün yerinden sökülmüş ve Maçka Parkı’nda günümüzdeki yerine taşınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sineperver Valide Sultan Çeşmesi (Fatih)</span> İstanbulun Fatih ilçesindeki bir çeşme

Sineperver Valide Sultan Çeşmesi ya da Kanlı Çeşme, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı. 1994 yılı itibarıyla suyu akmayan çeşme, 2009'daki restorasyonu sonucunda işlevsel hâle getirildi. Musluğunun tahrip edilmesinin ardından 2015 itibarıyla bir kez daha işlevini yitirse de 2018'deki restorasyonuyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi (Kadıköy)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi ya da kısaca Osman Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Üzerindeki kitâbesine göre Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırılsa da bu kitâbenin bu çeşmeye ait olmayabileceği ihtimali de ortaya atılmıştır. Bir müddet sonra teknesi çukurda kalan ve işlevini de yitiren çeşme, 1980'lerde yapılan çalışmayla imar hattına taşındı ve kot farkı giderildi. Zaman içerisinde ön cephesine, dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı eklendi. 2020'de yapılan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Hoşyar Kadın Çeşmesi</span> İstanbul, Beyoğlunda yer alan tarihî bir çeşme

Hoşyar Kadın Çeşmesi ya da Huşyar Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un eşi Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında yaptırıldı. Zaman içerisinde çeşmenin teknesi, yol hizasının altında kaldı. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.

Hoşyar Kadın ya da Huşyar Kadın, Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un ikinci kadınıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sultan Süleyman Çeşmesi</span> İstanbulda tarihî yapı

Sultan Süleyman Çeşmesi, İstanbul ilinin Fatih ilçesindeki Kadırga Meydanı'nda bulunan Osmanlı dönemi çeşmedir. Kadırga Meydanı Sokak Çeşmesi ve Seyyid Ahmed Çeşmesi olarak da bilinir. Her iki yanında dinlenme sekisi ve ayna taşının her iki yanında bardaklık vardır. Suyu akmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hasköy Çeşmesi</span> Beyoğlundaki bir çeşme

Hasköy Çeşmesi ya da Yasef Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1524 ya da 1525 yılında Yasef adlı bir Yahudi tarafından yaptırılmıştır. Beyoğlu'nda tarihi tespit edilen ve günümüzde varlığını sürdüren en eski çeşmedir. Suyunun akmadığının kaydedildiği 1940'ların başından beri işlevsizdir.

Mahmud Efendi Çeşmesi ya da Mahmud Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1538 ya da 1539 yılında yaptırılmıştır.

Abdi Kaptan Çeşmesi ya da Gedik Abdi Kaptan Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1622 ya da 1623 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yahya Efendi Çeşmesi (Beşiktaş)</span> Beşiktaştaki bir çeşme

Yahya Efendi Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1557 ya da 1558 yılında yaptırılmıştır.

Güzelce Ali Paşa Çeşmesi ya da Ali Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">İhramcı Mehmed Sadık Efendi Çeşmesi</span> İstanbulda çeşme

İhramcı Mehmed Sadık Efendi Çeşmesi, İstanbul'un Fatih ilçesi Yavuz Sultan Selim mahallesinde çeşmedir. Kitabesine göre İhramcı Mehmed Sadık Efendi tarafından tamir ettirildiği için bu isimle bilinir. İlk kitabesi mevcut değildir. Suyu akmamaktadır. Gül Camii karşısındadır. Yanında Adile Sultan Mektebi yer alır.

<span class="mw-page-title-main">İshak Ağa Çeşmesi (Beykoz Çayırı)</span>

İshak Ağa Çeşmesi, Terazibaşı Çeşmesi ya da Terazi Çeşmesi; İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. Eski İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1749 ya da 1750 yılında yaptırıldı. Önceleri dört cephesinde de birer lüle ve tekne varken, ilerleyen dönemde iki cephesindeki lüleleri kapatıldı ve bu cephelerdeki tekneleri dolduruldu. 1970'te yapılan kanalizasyon çalışmaları esnasında çeşmenin suyu kesilse de 1972'de kitâbesinin olduğu cephesinin toprak seviyesinin altına indirilmesiyle tekrar işlevsel hâle geldi. Bu çalışmanın ardından çeşmeye, yapılan bir merdivenden inilerek ulaşılmaya başlanmıştı. 2005'teki restorasyonla bu kot farkı giderilerek çevre düzenlemesi ile bu cephedeki teknesi yapıldı. 2014'te ön cephesindeki lülenin bir muslukla değiştirildiği çeşme, günümüzde işlevseldir.

<span class="mw-page-title-main">İshak Ağa Çeşmesi (Ortaçeşme, Beykoz)</span> İstanbulun Beykoz ilçesindeki bir çeşme

İshak Ağa Çeşmesi ya da Palamar Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1752 ya da 1753 yılında yaptırıldı. İnşa edildiği dönemde Beykoz Çayırı içinde yer alsa da, bölgedeki yapılaşmanın artmasıyla kent dokusu içinde kaldı. 1972 sonrasında özgün teknesinin şekli değiştirilen çeşme, günümüzde işlevseldir.

Abbas Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1669 ya da 1670 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Zevki Kadın Çeşmesi</span>

Zevki Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">Kayyumoğlu Çeşmesi</span> Kırklarelindeki tarihi bir çeşme

Kayyumoğlu Çeşmesi, Kırklareli ili Merkez ilçesinde bulunan bir çeşmedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.