İçeriğe atla

Bender

Bender
Özgürlük Meydanı
Bender bayrağı
Bayrak
Bender arması
Arma
Bender'in konumu
Bender'in konumu
ÜlkeMoldova Moldova(De jure)
Transdinyester Transdinyester (De facto)
Kuruluş tarihi1408
İdare
 • Belediye BaşkanıVyacheslav Kogut
Yüzölçümü
 • Toplam97.29 km²
Nüfus
 (2010)
 • Toplam93 751
Zaman dilimiUTC+02.00 (DAS)

Bender[1] (Rumence: Tisno, Rusça: Бендеры/Benderı) 1992 yılından bu yana tanınmayan Transdinyester Cumhuriyetinin fiili kontrolü altında ancak uluslararası alanda Moldova'ya bağlı bir şehir.

Şehir Dinyester nehrinin batısında, Transdinyester bölgesinde yer almaktadır. Moldova yasalarınca şehir, çevresindeki köyler ile Transdinyester bölgesinden ayrı bir belediyeyi oluşturmaktadır. Bender şehri Transdinyester Savaşı'nın sonunda kurulan tampon bölgede yer almıştır. Ortak Kontrol Komisyonu'nun ağır basan kuvvetleri varken, Transdinyester şehirde de facto idari yönetimine sahiptir. Bender, Transdinyester Savaşı sonunda kurulan tampon bölgede yer almaktadır.

Köken

Bender, Farsça liman demektir.

Adı

Orta Çağ'da Rumence/Moldova kaynaklarında "Tighina", Osmanlı kaynaklarında Bender olarak geçmektedir. İlk olarak 1408 tarihli eski slav dilinde yazılmış bir kaynakta "Тягянакача" (Tyagyanakacha) ismi ile zikredilmiştir.[2]

Moldova pulu

1538'de Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı topraklarına katılmadan önce Boğdan Prensliği altında "Tighina" olarak, 1538-1812 Osmanlı döneminde "kapı" manasında "Bender" olarak adlandırılmış ve 1812-1917 Rus İmparatorluğu döneminde de bu isimle anılmış, daha sonra 1918-1940 Romanya döneminde tekrar "Tighina" olarak adlandırılmıştır.[2]

II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği kontrolüne geçerek Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bölgesinde kalmış ve kiril alfabesiyle yazılıdığı gibi "Бендер" olarak tekrar "Bender" ismine dönmüştür.[2] 1991'de Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra da Moldova Cumhuriyetinde bu isimle kullanılmaktadır.[1] Aynı zamanda "Tighina" adı da kullanılmaktadır.[3]

Nüfus

YılNüfusMoldovalılarRuslarUkraynalılarDiğer
1979101.000 [4]----
1989130.000 [4]----
200497.027 [5]24.500 (%25,5)41.500 (%42,8)17.000 (%17,4)14.000 (%14,6)

İdare

Vyacheslav Kogut, şehrin güncel belediye başkanıdır.

Tarih

Bender Kalesi

13. yüzyılda Tatarlar buraya hakim olmuşlar, fakat Alexandru cel Bun ve Ştefan cel Mare Tatarlar'ı ırmağın karşı kıyısına sürdükten sonra burada sınırı korumak üzere küçük bir kale yaptırmışlardır. Petru Rareș' in 1538'de Kanuni Sultan Süleyman’a yenilmesi üzerine kale Osmanlı idaresine geçmiş ve çok kuvvetli bir biçimde yeniden inşa edilmiştir.[6]

Bender, Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra askeri açıdan önemli bir lojistik üs görevi görmüştür. Bender, Osmanlının Avusturya ve Rusya üzerine düzenlediği seferlerde kullanılan güzergâhlardan Rumeli Sağ Kolu üzerinde bulunması ve ordunun önemli toplanma merkezlerinden biri ve özellikle Kırım Tatarlarının Osmanlı ordusuna katılım noktası olması bakımından önem arz eder. Belki de bu sebeple Dar-ül Harb'e açılan noktalardan biri olması sebebi ile kapı manasında Bender olarak adlandırılmıştır. Osmanlı tarihinde Bender'de geçen önemli olaylardan biri de İsveç kralı XII. Karl ya da Demirbaş Şarl'ın Poltava Savaşı'nda (1709) Rus çarı I. Petro'ya yenildikten sonra ordusundan artakalan 1500 kadar Karoliner ve Kazak'tan oluşan kuvvetle güneye çekilerek Osmanlı sınırını geçip iltica ederek Bender'de sürgünde yaşamış olmasıdır. Demirbaş Şarl, Bender'de dört sene (1709-1713)oturmuş, bu süre içerisinde, Osmanlı Devletini Ruslara karşı sürekli kışkırtmıştır. Diğer bir deyişle Sultan III. Ahmed devrinde Baltacı Mehmed Paşa'nın Rus Çarı I.Petro'yu yenmesiyle sonuçlanan Prut savaşı, onun teşvikiyle çıkmıştı. Prut Savaşı (1711), Bender'in lojistik üs olarak kullanıldığı son büyük Osmanlı seferi olmuştur. Prut Savaşı sonunda Ruslarla barış antlaşması yapıldığı halde Osmanlı devletini savaşması için kışkırtmaya devam eden Demirbaş Şarl, Bender'den çıkarılmak istenmiş, direnen Şarl ve ordusu 1 şubat 1713'te sonunda ele geçirilerek Dimetoka'da hapsedilmiştir. Demirbaş Şarl'ın yeniçerilerce ele geçirilme olayı İsveççe "Kalabaliken i Bender" olarak bilinir (kalabalık sözcüğünden, karmaşa anlamında kullanılarak İsveççeye geçmiştir).

Ruslar, 1770'te iki ay devam eden bir kuşatmadan sonra Bender’i almışlar, ancak bu olay kanlı bir facia halinde cereyan etmiş, kaledeki Türkler düşman eline geçmemesi için kendi elleriyle aile fertlerini öldürmek zorunda kalmışlardır. Bender Kalesi 1774’ te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile tekrar Osmanlı Devleti'ne iade edilmişse de 1788-1789' da Ruslar tarafından tekrar ele geçirilmiştir. 1792' de Yaş Antlaşması ile bir kere daha Osmanlı Devleti'ne iade edilen Bender Kalesi 1812'de Bükreş Antlaşması ile kesin olarak kaybedilmiştir.[6]

Bender'den yetişen iki Osmanlı Sadrazamı Benderli Ali Paşa (sadareti 1821) ve Benderli Mehmed Selim Sırrı Paşa (sadareti 1824-1828)dir.

Bender I. Dünya Savaşı’ndan sonra Romanya toprakları içinde Besarabya eyaletinin bir şehri olarak kalmış, fakat 1944’ te Romanya'nın yenilmesi üzerine Sovyetler Birliği topraklarına katılmıştır. 1991 yılından bu yana, şehir Moldova ve Transdinyester Cumhuriyeti arasında tartışmalıdır. Dinyester nehrinin sağ kıyısında kentin önemli stratejik konumu nedeniyle, 1992 yılındaki Transdinyester Savaşı'nda önemli çatışmalar yaşandı. O tarihten bu yana bu yana Transdinyester Cumhuriyeti kontrolü altındadır.

Kaynakça

  1. ^ a b Law 764-XV from December 27, 2001 on administrative-territorial organisation of the Republic of Moldova 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rumence)
  2. ^ a b c Bendery 25 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). English Wikipedia (İngilizce Vikipedi)
  3. ^ Cetatea Tighina 15 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rumence)
  4. ^ a b Moldova 8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  5. ^ 2004 Census: PMR urban, multilingual, multicultural 18 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  6. ^ a b "İslam Ansiklopedisi, Semavi Eyice". 21 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2015. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Moldova</span> Doğu Avrupada bir ülke

Moldova veya resmî adıyla Moldova Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da yer alan Ukrayna ile Romanya arasında kalan bir ülkedir. Başkenti Kişinev'dir ve 1991 yılında SSCB'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmıştır. İçinden Prut ve Dinyester nehirleri geçmektedir. Dinyester Nehri'nin doğu kıyısını bir şerit hâlinde kapsayan bölgede tek taraflı bağımsızlığını ilan eden de facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Besarabya</span> Güneydoğu Avrupada tarihî bölge

Besarabya, Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında yer alan ve günümüzde Moldova'nın yer aldığı tarihî bölgedir. Terim aynı zamanda Ukrayna'nın Bucak bölgesini de kapsayabilir.

<span class="mw-page-title-main">Prut Antlaşması</span> 1711 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında yapılmış bir antlaşma

Prut Antlaşması, 21 Temmuz 1711 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında yapılmış bir antlaşmadır.

<span class="mw-page-title-main">Prut Savaşı</span> Savaş

Prut Savaşı, Rusya Çarlığı ile Osmanlı Devleti arasında 1710-1711 yılları arasında yapılmış bir savaştır.

<span class="mw-page-title-main">Prut</span>

Prut Nehri, Tuna Nehri'nin Ukrayna'nın batısından kaynağını alan, Moldova ve Romanya'dan geçen bir kolu. Ukrayna'nın Çernivitsi şehrinin ortasından geçmektedir. 1710-1711 yıllarındaki Osmanlı-Rus Savaşı'nın yaşandığı yerdir.

<span class="mw-page-title-main">Boğdan</span>

Boğdan bugünkü Moldova'ya ve Romanya'nın Moldova'ya komşu olan bazı bölümlerine Osmanlılar tarafından verilen isimdi. Bu bölgenin halkı öteden beri Moldova ismini kullandıkları halde Osmanlılar Boğdan Prensliği 1359-1365 yılları arasında yöneten Voyvoda I. Bogdan'dan dolayı Boğdan ismini kullanmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Dinyester</span>

Dinyester veya Turla, Doğu Avrupa'da bir nehirdir.

Romanya tarihi bugünkü Romanya Devleti topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

Moldova tarihi bugünkü Moldova topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar. Günümüzde Moldova adıyla anılan topraklar Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihi adı Besarabya olan bölgedir. Bu bölge 1812 yılına kadar Boğdan adıyla anılan devletin doğu kısmını oluşturuyordu. 1812 yılından sonra Rusya'nın eline geçti. Boğdan'ın geri kalan kısmı ise etnik bakımdan kardeş olan Eflak'la birleşerek günümüzdeki Romanya Devleti'ni oluşturdu. Moldova halkı Romanya halkıyla aynı dili konuşmaktadır, etnik bakımdan kardeş uluslardır. Dolayısıyla Moldova tarihi Romanya tarihi'yle iç içe geçmiş bir tarihtir.

<span class="mw-page-title-main">Tiraspol</span> Moldovada şehir

Tiraspol, Moldova'nın en büyük ikinci şehri ve Transdinyester Cumhuriyeti'nin başkentidir. Şehir Dinyester nehrinin doğusunda bulunmaktadır. Tiraspol, mobilya ve elektrik üretimi gibi hafif sanayinin bölgesel merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Kuzey Savaşı</span> Rus Çarlığı önderliğindeki koalisyonun İsveç İmparatorluğuna karşı giriştiği çatışma

Büyük Kuzey Savaşı (1700–1721) Rusya Çarlığı önderliğindeki koalisyonun İsveç İmparatorluğu'nun Kuzey, Orta ve Doğu Avrupa'daki üstünlüğüne başarıyla karşı koyduğu çatışmaydı. İsveç karşıtı ittifakın baştaki liderleri Rusya Çarı I. Petro, Danimarka-Norveç Kralı IV. Frederik ve Polonya Kralı Güçlü II. Augustus'tu. IV. Frederik ve II. Augustus, XII. Charles komutasındaki İsveç tarafından mağlup edildi ve sırasıyla 1700 ve 1706'da ittifaktan çekildi ancak 1709'da XII. Charles'ın Poltova Muharebesi'ndeki yenilgisinden sonra yeniden katıldı. Büyük Britanya Kralı I. George ve Hanover Elektörlüğü, 1714'te Hanover ve 1717'de Britanya için ve Prusya Kralı I. Frederick William 1715'te koalisyona katıldı.

<span class="mw-page-title-main">Bilhorod-Dnistrovski</span>

Bilhorod-Dnistrovski, Ukrayna'nın güneybatısında, tarihi Basarabya bölgesinde 'nda bulunan Belgorod-Dnestrovsky Rayonunun merkez şehridir. Dinyester nehrinin Karadeniz'e ulaştığı noktada oluşan haliçin sağ kıyısında yer almaktadır.

Bu maddede Besarabya'daki Yahudilerin tarihi ile ilgili bilgiler sunulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 12 Ekim 1924 yılında Ukrayna SSC'ye bağlı olarak kurulmuş bir özerk cumhuriyetir. Toprakları şu anki Transdinyester'i kapsıyordu. Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği'nin Romanya'nın Rus İç Savaşı sırasında aldığı Besarabya bölgesini geri aldığında burada kurulan Moldova SSC ile birleşerek kendisini feshetti.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya tarihi</span>

Gagavuzya tarihi eskilere dayanmaktadır. 1906 yılında bir grup Gagavuz'un ayaklanması sonucu ortaya çıkan altı günlük de-facto bağımsız Komrat Cumhuriyeti dışında Gagavuzlar Rus İmparatorluğu (1812-1917), Romanya, Sovyetler Birliği ve Moldova tarafından yönetilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Transdinyester Valiliği</span> valilik

Transdinyester Valiliği, Dinyester ve Güney Bug nehirleri arasında, Mihver Devletleri tarafından Barbarossa Harekâtı sırasında Sovyetler Birliği'nden fethedilen ve Romanya tarafından yönetilen, 19 Ağustos 1941'den 29 Ocak 1944'e kadar işgal edilen bir bölgeydi. Batısında Dinyester nehri, doğusunda Güney Bug Nehri ve güneyinde Karadeniz vardır. Günümüzdeki Transdinyester bölgesini ve daha doğudaki bölgeleri kapsıyordu. II. Dünya Savaşı sırasında Transdinyester'in idari başkenti, Karadeniz'de bir liman kenti olan Odessa'ydı.

Moldova-Rusya ilişkileri, Moldova Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasındaki ikili ilişkilerdir. Kendi kendine özerklik ilan eden Dinyester Moldova Cumhuriyeti'ne Rusya'nın desteği ve bölgede önemli miktarda Rus askeri varlığı, Moldova'nın Rusya ile ilişkilerini gerdi.

<span class="mw-page-title-main">Romanya ile Besarabya Birliği</span>

Romanya ile Besarabya Birliği, 9 Nisan 1918'de Moldova Demokratik Cumhuriyeti'nin yasama organı Sfatul Țării tarafından Besarabya'nın Romanya ile birleşmesi ilan edildi. Bu devlet, 1812 Bükreş Antlaşması'nın ardından Rus İmparatorluğu'nun ilhak ettiği ve önce Oblast sonra da Guberniya olarak teşkilatlanan Besarabya bölgesi ile aynı sınırlara sahipti. Rus yönetimi altında, yerli Tatarların çoğu Besarabya'nın bazı bölgelerinden sürüldü ve yerlerine Moldavyalılar, Eflaklılar, Bulgarlar, Ukraynalılar, Yunanlılar, Ruslar, Lipovalılar, Kazaklar, Gagauzlar ve diğer halklar getirildi, ancak kolonizasyon eski Tatarlarla sınırlı değildi. Rusya ayrıca yönetimi altındaki topraklarda Rus dilini dayatarak ve diğer dillerde eğitimi kısıtlayarak bölgeyi bütünleştirmeye çalıştı.

<span class="mw-page-title-main">Besarabya sorunu</span>

Besarabya sorunu, Rus İmparatorluğu tarafından 1812'deki Bükreş Antlaşması ile Romanya'nın Moldavya prensliğinden ilhak edilen, 1917'de bağımsız olan hemen ardından Sovyetlere saldıran Romanya ile birleşen, 1940'ta Sovyetler Birliği tarafından işgal ve ilhak edilen ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla iki yeni devletin kontrolüne giren Besarabya'nın mülkiyeti konusunda başlayan tartışmaya verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya çatışmaları</span>

Gagavuzya çatışmaları, Moldova SSC'si ile ve Moldova'da daha fazla özerklik isteyen Gagavuz nüfusu arasında bir çatışmaydı. Sovyetler Birliği içinde kalmak amacıyla Moldova'dan ayrı Gagavuz Cumhuriyeti'nin ilanıyla doruğa ulaştı; ancak Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Gagavuz Cumhuriyeti fiilen bağımsız bir devlet haline geldi. Gagavuzya'nın resmi olarak ülke içinde bir özerk bölge olarak tanındığı 1995 yılında Moldova'ya resmen yeniden entegre edildi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.