İçeriğe atla

Bella Ciao

"Bella ciao"
Bella ciao
Geleneksel, anonim
Dilİtalyanca
Süre1:48
YazarBilinmiyor

Bella ciao (İtalyanca telaffuz: [ˈbɛlla ˈtʃaːo]; "Hoşça kal güzel"), 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan bir İtalyan protest halk şarkısıdır. Kuzey İtalya'daki pirinç tarlalarında çalışan mevsimlik kadın işçiler tarafından zorlu koşulları eleştirmek amacıyla söylenmeye başlanmıştır.

Nazi Alman kuvvetlerinin İtalya'yı işgal ettiği 1943-1945 yılları arasındaki İtalyan direnişi sırasında İtalyan partizanları tarafından şarkının sözleri değiştirilip faşizm karşıtı bir marşa dönüştürülmüştür. Partizanlar, faşist İtalya Sosyal Cumhuriyeti ve onun Nazi Alman müttefikleriyle mücadele ederken de şarkıyı söylemeyi sürdürmüşlerdir.

Faşizme ve Nazizme karşı koyan ve 1943-1945 yılları arasındaki İtalyan İç Savaşı sırasında işgalci Nazi Almanyası ve işbirlikçi faşist İtalyan Sosyal Cumhuriyeti kuvvetlerine karşı savaşan partizanlar tarafından değiştirilerek İtalyan direniş hareketinin marşı olarak benimsendiği, yaygın bir varsayımdır. Fakat tarihçiler, şarkıyı İtalyan partizanların gerçekten söylediğine dair çok az kanıt olduğunu ya da hiç kanıt olmadığını savunmaktadırlar.[]

Bella ciao'nun çeşitli versiyonları, özgürlük ve direniş marşı olarak tüm dünyada söylenmeye devam etmektedir.

Şarkının hem işçi versiyonunun, hem de partizan versiyonunun sözlerinin yazarları bilinmemektedir.

Tarihçe

Şarkının kökleri belirsiz olup bir hipoteze göre, ilk olarak İtalya'nın kuzeyindeki Po Ovası'ndaki pirinç tarlalarında zor koşullarda çalışan, çoğunlukla kadın işçiler tarafından "Alla mattina appena alzata" (Sabah uyanır uyanmaz) şeklinde 19. yüzyıl sonlarında ve farklı sözlerle 20. yüzyılın ilk yarısında söylenmiştir.[1] Bilinen en eski yazılı versiyonu 1906 yılına aittir.[2]

Partizan versiyonu

Sözlerinin ilk kez 1953'te yayımlanmasından önce, Bella Ciao'nun ne partizan tugayları arasında bilindiğine, ne de 'partizan versiyonu' olduğuna dair hiçbir belirti yoktur. Savaştan hemen sonraki dönemin belgelerinde hiçbir iz bulunmamakta ve önemli şarkı sözleri kitaplarında yer almamaktadır.

Roberto Battaglia'nın İtalyan Direniş Tarihi[3] adlı çalışmasında, dönemin popüler şarkılarının Fischia il vento ve ünlü Sovyet halk şarkısı Katyuşa olduğu, ikincisinin ünlü Garibaldi Partizan Tugaylarının resmi marşı haline geldiği belirtilmektedir.[4]

Eski bir partizan ve partizan mücadelesi tarihçisi olan ünlü gazeteci Giorgio Bocca bu konuda şunları söylemiştir:

"Bella ciao"... Direnişin şarkısı ve "Giovinezza"... Faşist dönemin şarkısı... Bunlar ne partizanlardan ne de faşistlerden doğmuş olup; biri Dalmaçyalı bir şarkıdan, diğeri Toskanalı öğrenci ruhundan ödünç alınarak yıllar içinde anti-faşist İtalya'nın ve Mussolini rejiminin resmi ya da fiili marşları haline gelmiştir ... Partizan savaşının yirmi ayı boyunca insanların "Bella ciao" şarkısını söylediklerini hiç duymadım, Spoleto Festivalinin bir icadı o.
— Luigi Morrone, Direniş sırasında hiç söylenmemiş olan "Bella ciao"nun gerçek hikayesi, "Bizim Hikayemiz", "Corriere della Sera", 10 Temmuz 2018.[5]

Şarkı, ancak 1963 Yves Montand versiyonunun Il Nuovo Canzoniere Italiano adlı müzik grubu tarafından 1964'te Spoleto şehrindeki Festival dei Due Mondi (İki Dünyanın Festivali) sırasında çalınmasıyla üne kavuşup hızla geniş bir popülerlik kazandı. Öyle ki İtalyan Hristiyan Demokrasi partisinin 1975 kongresinin kapanış şarkısı Bella Ciao oldu.[6]

Melodisi

Enstrümental bir Musevi halk müziği türü olan Klezmer tarzında 1919'da kaydedilmiş bir plakta yer alan şarkının "Bella ciao" ile benzerlik göstermesi, şarkının Musevi kökenli olabilme ihtimaline de işaret etmektedir.[7]

Dört vuruşlu olan Bella Ciao, 1962'de İtalyan halk şarkıcısı Giovanna Daffini tarafından kaydedilmiştir.[8]


\relative c'  {
  \language "deutsch"
  \clef treble
  \key f \major
  \partial 4. a8 d e
  f8 d4.~ d8 a d e
  f8 d4.~ d8 a d e
  f4 e8 d f4 e8 d
  a'4 a a8 a g a
  b b4.~ b8 b a g
  b a4.~ a8 a g f
  e4 a f e
  d2 r8
  \bar "|."
}
\addlyrics {
  U -- na mat -- ti -- na __
  mi son sve -- glia -- to,
  o bel -- la ciao, bel -- la ciao,
  bel -- la ciao ciao ciao,
  u -- na mat -- ti -- na mi son sve -- glia -- to,
  e ho tro -- va -- to l'in -- va -- sor.
}

Sözleri

İşçi versiyonu[9]Partizan versiyonu[10]

Sabah kalktım
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Sabah kalktım
Çeltik tarlalarına gitmeliyim.

Ve böcekler ve sivrisinekler arasında
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Ve böcekler ve sivrisinekler arasında
Yapmam gereken zor bir iş.

Patron bastonuyla ayakta duruyor
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Patron bastonuyla ayakta duruyor
Ve biz belimiz bükülmüş halde çalışıyoruz.

Aman Tanrım ne büyük bir azap
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Aman Tanrım ne büyük bir azap
Her sabah sana seslendiğimde.

Ve burada geçirdiğimiz her saat
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Ve burada geçirdiğimiz her saat
Gençliğimiz elden gidiyor.

Fakat gün gelecek hepimiz
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Fakat gün gelecek hepimiz
Hürriyet içinde çalışacağız.

Bir sabah uyandım
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Bir sabah uyandım
Ve işgalciyi buldum.

Ah, partizan beni götür
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Ah, partizan beni götür
Çünkü ölümün yaklaştığını hissediyorum.

Ve bir partizan olarak ölürsem
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Ve bir partizan olarak ölürsem
O zaman beni gömmelisin.

Beni dağda göm
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Beni dağda göm
Güzel bir çiçeğin gölgesi altında.

Ve orada geçecek olan herkes
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Ve orada geçecek olan herkes
"Ne güzel bir çiçek" desin.

Bu çiçeğin sahibi partizan
Ah, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal güzelim, hoşça kal, hoşça kal
Bu çiçeğin sahibi partizan
Hürriyet için canını verdi.

Şarkıyı seslendirenler

Şarkının en ünlü kayıtlarından biri, İtalyan halk şarkıcısı Giovanna Daffini'ye aittir. Şarkının hem işçi hem de partizan versiyonları Daffini'nin 1975 tarihli Amore mio non-piangere albümünde yer alır.

Bu geleneksel anonim şarkı özgün dili olan İtalyancanın dışında dünyanın farklı yörelerinde onlarca şarkıcı ve grup tarafından birçok dilde seslendirilmiştir. Bunların arasında Arapça, Boşnakça, Bretonca, Çince, Hırvatça, Danca, İngilizce, Esperanto, Fince, Almanca, Macarca, Japonca, Berberice, Kürtçe, Norveççe, Rusça, Sırpça, Slovence, İspanyolca, Tibetçe, Türkçe ve Tagalogca da bulunmaktadır.[11]

Bazıları plâk ve albüm haline getirilmiş, bazıları da sadece konserlerde ve televizyonlarda seslendirilmiş "Bella ciao" versiyonları şunlardır:

  • İtalyan şarkıcı Milva'nın İtalyanca coverı en bilindik versiyonardan biridir.
  • Yugoslav punk rock grubu KUD Idijoti Sırpça.
  • Yugoslav punk rock grubu Goblini Sırpça.
  • Macar punk rock grubu Aurora Macarca.
  • İspanyol punk rock grubu "Boikot", "No Pasarán" adlı albümlerinde İspanyolca.
  • Avustralyalı şarkıcı Anita Lane, 2001 tarihli albümü "Sex O'Clock"ta İngilizce.
  • Danimarkalı psychedelic rock grubu Savage Rose 1982 ve 1989'daki albümlerinde Danca.
  • Meksikalı punk grup "La Plebe" İspanyolca.
  • Kızıl Ordu Korosu, Rusça
  • Suriye doğumlu Kürt metal-rock müziği sanatçısı Ciwan Haco Kürtçe.
  • İspanyol ska-punk grubu "Ska-P"
  • İngiliz alternatif rock grubu "Chumbawamba".
  • Breton folk punk grubu "Les Ramoneurs de menhirs" hem Bretonca hem Fransızca sözlerle ve BellARB adıyla.
  • Fransız şarkıcı Yves Montand 1960'larda şarkıyı özgün dili olan İtalyanca seslendirdi.
  • Kürt müzik grubu Koma Dengê Azadî, Kürtçe
  • Türk müzik grubu Gara, Bella ciao isminde İtalyanca

Türkçe yorumlar

  • Türk protest müzik grubu Grup Yorum 1980'li yıllarda şarkıyı "Çav Bella" adıyla Türkçe seslendirdi.
  • Mehmet Taneri "Sen Sen Sen" adıyla Türkçe seslendirdi.
  • Volkan Konak, "Çav Bella" adıyla Türkçe.
  • İlkay Akkaya, Grup Kızılırmak'la birlikte 1993 tarihli "Aynı Göğün Ezgisi" adlı albümde Türkçe ve "Çav Bella" adıyla.
  • Gökhan Semiz ve Grup Vitamin, 1991 tarihinde şarkıyı Grup Vitamin adlı rap albümlerinde Türkçe seslendirdiler. Eğlenceli sözlere sahip "Cevriye" adlı bu şarkı "Bella Ciao"nun bir parodi versiyonuydu.
  • Anadolu Gençlik Derneği "Ankara Üniversite Komisyonu", Millî Görüşçü bir sivil toplum kuruluşu olan bu derneğin üyeleri "Çav Bella Mücahid Versiyon" [1] 21 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adıyla, cami ve namaz temalı olarak seslendirdi. Videosuna sadece internet ortamından ulaşılabilen bu aykırı versiyonda özgün melodi korunarak şarkının sözleri ibadet ve ibadethaneye davet içeren mısralarla değiştirilmiştir.
  • 2011'de Bandista, şarkıyı "Hoşçakal" adıyla Türkçe yorumladı.
  • 2008'de Galatasaray Taraftar Albümü'nde "Destanlar Yazan"[12] adıyla marş olarak uyarlandı.
  • Hilal Cebeci 2018'de şarkıyı elektronik müzik tarzında yorumladı.
  • Gara grubu 2018 yılında, Yol isimli albümlerinde Çav Bella ismiyle Türkçe yorumlamıştır.

Kaynakça

  1. ^ Jerry Silverman (2011). Songs That Made History Around the World (İngilizce). Mel Bay Publications. s. 43. ISBN 978-1-61065-016-8. 
  2. ^ D. Massa, R. Palazzi and S. Vittone: Riseri d'al me coeur
  3. ^ Roberto, Battaglia (1995). Storia della resistenza italiana [History of the Italian resistance] (İtalyanca). 165. Torino. Einaudi. ISBN 88-06-28571-8. OCLC 439626401. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2023. 
  4. ^ "Intervista a due partigiani del comandante Felice Cascione, l'autore di "Fischia il vento"" ["Fischia il vento"nun yazarı, Kumandan Felice Cascione'nin iki partizanla röportajı,] (İtalyanca). Associazione Nazionale Partigiani d'Italia. 25 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2013. 
  5. ^ Morrone, Luigi (10 Temmuz 2018). "La vera storia di "Bella ciao", che non venne mai cantata nella Resistenza" [The true story of "Bella ciao", which was never sung in the Resistance]. Corriere della Sera (İtalyanca). 7 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2019. 
  6. ^ > "La vera storia di 'Bella Ciao'" ['Bella Ciao'nun gerçek hikayesi] (İtalyanca). 17 Mayıs 2023 tarihinde > kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "Bella ciao" (İngilizce). riowang.blogspot.com. 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2011. 
  8. ^ Gianni Bosio ve Roberto Leydi tarafından 1962' de kaydedilmiştir. Giovanna Daffini: "Alla mattina appena alzata", from the CD: Giovanna Daffini: L’amata genitrice (1991)
  9. ^ "Bella Ciao (delle Mondine)". www.antiwarsongs.org. 22 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2023. 
  10. ^ "Una dichiarazione d'amore" (PDF). ANPI. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2023. 
  11. ^ "Bella Ciao, anonimo" (İtalyanca). antiwarsongs.org. 24 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2011. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2018. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Athena (müzik grubu)</span> Türk müzik grubu

Athena, Türk ska ve punk rock grubu. Gökhan Özoğuz ve Hakan Özoğuz kardeşler grubun kurucu üyeleridir. Türkiye'de ska ve punk türünde müzik yapan ilk topluluklardan birisi oldu. Holigan albümünün aynı isimli şarkısı futbol maçlarının değişmez sloganı oldu. Bu şarkı, Türkiye millî basketbol takımı için yapılan 12 Dev Adam şarkısı ise basketbol takımının bir nevi marşı oldu. Birçok rock müzik dinleyicisine göre Türkiye'nin en iyi rock gruplarındandır. 195 puanla Eurovision Şarkı Yarışması tarihinde Türkiye adına elde edilen en yüksek puanı aldı.

<span class="mw-page-title-main">Chumbawamba</span>

Chumbawamba, İngiltereli anarşist bir punk müzik grubudur. En ünlü şarkıları Tubthumper albümünden Tubthumping'dir. Ciao Bella şarkısını da yorumlamışlardır. Grup son olarak 2008 yılında The Boy Bands Have Won adlı albümünü yayınlamıştır. Grup, politik duruşları ve anarşist söylemleri ile de tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Cem Karaca</span> Türk rock müziği sanatçısı (1945–2004)

Muhtar Cem Karaca, Türk rock müziği sanatçısı, söz yazarı, besteci, tiyatrocu ve sinema oyuncusu. Anadolu rock türünün kurucularındandır. Birçok grupla çalışmış, grupların kurucu ve yöneticisi olmuş, güçlü bir rock kültü yaratılmasının öncülerinden olmuştur.

Klips ve Onlar, 1986 yılında Türkiye'yi Eurovision Şarkı Yarışması'nda temsil eden müzik grubudur. 53 puanla Türkiye 9. olmuştur. Ayrıca 3 Aralık 1987'de "Halley" albümünü çıkarmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Memleketim (şarkı)</span> Ayten Alpman şarkısı

Memleketim, Ayten Alpman tarafından 1972 yılında pop tarzında seslendirilmiş Türkçe aranjman şarkıdır. Uyarlamanın sözlerini Fikret Şeneş yazmıştır. Şarkının müziği Mireille Mathieu'nün Fransızca L'aveugle şarkısından alınmıştır, bu şarkının da müziği aslen Klezmer tarzında söynenen Rabbi Elimelekh adlı geleneksel bir Yahudi halk şarkısına aittir.

<span class="mw-page-title-main">Imagine (John Lennon şarkısı)</span> John Lennonun efsanevi şarkısı

"Imagine", John Lennon tarafından yazılmış ve seslendirilmiş ütopik bir şarkının adıdır. Şarkı sanatçının 1971 tarihli Imagine isimli albümünde yer almaktaydı. Her ne kadar çeşitli versiyonları yapılmış olsa ve zaman içinde birçok farklı sanatçı şarkıyı seslendirmiş olsa da hâlâ en çok sevilen ve beğenilen versiyonu orijinal olanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Rock müzik</span> 1950lerde Amerika Birleşik Devletlerinde "rock and roll" olarak ortaya çıkan popüler müzik türü

Rock, 1950'lerde ABD'de "rock and roll" olarak doğan, 1960'larda ve sonrasında farklı tarzlara ayrılarak özellikle İngiltere ve ABD'de gelişen bir müzik türüdür. Kökleri 1940'ların ve 1950'lerin rock and roll'una dayanır. Rock and roll ise blues, rhythm and blues ve country müzikten yoğun biçimde esinlenmiştir. Rock müzik; electric blues ve folk, caz, klasik müzik gibi diğer müzik kaynaklarından da esinlenir.

Hilal Cebeci, Türk şarkıcı, dizi ve sinema oyuncusudur.

<span class="mw-page-title-main">Laura Pausini</span> Italyan şarkıcı

Laura Pausini, İtalyan şarkıcı ve söz yazarı.

<span class="mw-page-title-main">Sufi (şarkı)</span>

"Sufi", MFÖ tarafından seslendirilen ve 1988 Eurovision Şarkı Yarışması'nda Türkiye'yi temsil eden şarkıdır. Şarkı 37 puanla 15. olmuştur.

Sessiz Kalma, Alpay'ın 2004 yılında çıkan Sessiz Kalma albümünün ilk klip şarkısıdır. Şarkıyı Işın Karaca ile beraber seslendirmiştir. Şarkının orijinali Yunan şarkıcılar Giannis Parios ile Despina Vandi'nin düeti "Se Sinhoro"dur. Alpay şarkıya Türkçe sözler yazmıştır. Müziği ise Phoebus Tassopoulos'a aittir. Şarkının düzenlemesini Doğan Kospançalı yapmıştır. Şarkıya Cihan Sezer tarafından remix yapılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ederlezi</span> Balkanlardaki Çingene azınlığa ait halk şarkısı

Ederlezi, Balkanlardaki Çingene azınlığa ait, popüler bir halk şarkısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Misirlou</span>

Misirlou, Doğu Akdeniz bölgesinden bir halk şarkısıdır. Şarkının orijinal yazarı bilinmiyor ancak 1920'lerde Arap, Yunan ve Yahudi müzisyenler tarafından çalınıyordu. Şarkının bilinen en eski kaydı 1927 tarihli bir Yunan rebetiko/çiftetelli bestesidir. Şarkının ayrıca Arap göbek dansı, Arnavut, Ermeni, Sırp, Fars, Hint ve Türk versiyonları da vardır. Bu şarkı 1920'lerden itibaren Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşen Arap Amerikalı, Ermeni Amerikalı ve Yunan Amerikalı topluluklar arasında popülerdi.

<span class="mw-page-title-main">Rashit</span> türk rock müzik grubu

Rashit, 1993 yılında kurulan, Türk punk rock grubu.

<span class="mw-page-title-main">Tuttu Fırlattı</span>

"Tuttu Fırlatı",Gökçe'nin Temmuz 2011'de piyasaya sürdüğü bir şarkıdır. Sanatçının 2012'de çıkardığı "Kaktüs Çiçeği" albümünde de yer almıştır. Şarkının sözleri Gökçe ve Esin İris'e, müziğinin nakarat kısmı bir Balkan eseri olan "Tutti Frutti"'ye ve Gökçe'ye aittir. İçeriği,terkedilen birinin sevdiğinin arkasından yaktığı ağıtı ironik bir şekilde anlatır. Bir pop rock şarkısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Apolas Lermi</span> Türk vokalist

Abdurrahman Lermi ya da sahne adıyla Apolas Lermi, Türk Karadeniz halk müziği sanatçısı ve müzisyendir.

<i>Remakes</i>

Remakes, Azerbaycanlı şarkıcı Aygün Kazımova'nın derleme albümü.

<i>Son söz</i> (albüm) Aygün Kazımovanın stüdyo albümü

Son söz, Aygün Kazımova'nın 2004 yılında "Melodiya Azərbaycan" etiketiyle çıkardığı stüdyo albümüdür.

<span class="mw-page-title-main">İtalyan İç Savaşı</span> Mussolini ve Anti-faşist güçler arasındaki çatışma

İtalyan İç Savaşı İkinci Dünya Savaşı'nın son döneminde 9 Eylül 1943 ile 2 Mayıs 1945 tarihleri arasında İtalya'da yaşanan iç savaştır. İtalyan direniş hareketi ve Müttefik saflarındaki İtalyan Ordusu, İtalyan faşistlerine ve Naziler tarafından İtalya'nın kuzeyinde kurulmuş olan İtalyan Sosyal Cumhuriyeti kukla devletine bağlı birlikler arasında yaşanmıştır. İtalyan direnişçiler, Mussolini rejiminin çökmesinin ardından bölgeyi işgal eden Nazilerle de savaşmıştır. Faşizm karşıtı güçlerin mücadelesiyle zafer kazanılmış, Naziler ülkeden kovulmuş, Mussolini infaz edilmiştir. Ayrıca ülkenin 1946 yılında monarşiden cumhuriyete geçişinde de iç savaş süresince kral III. Vittorio Emanuele başta olmak üzere krallık yanlılarının ülkeye karşı sorumluluklarını gereğince yerine getirmemelerinin de payı büyüktür.

<span class="mw-page-title-main">You'll Be in My Heart</span>

"You'll Be in My Heart", İngiliz şarkıcı ve baterist Phil Collins tarafından 1999 yapımı Disney animasyon filmi Tarzan için hazırlanmış şarkı. Filmin müziklerinin yer aldığı Tarzan: An Original Walt Disney Records Soundtrack albümünde ve çeşitli Disney derleme albümlerinde yar almıştır. Film müziği albümünde parçanın Glenn Close ile düet yapılan bir versiyonu da bulunmaktadır.