İçeriğe atla

Başkend Operasyonu

Başkend Operasyonu
Birinci Dağlık Karabağ Savaşı

Başkend'in genel görünümü, 2016
Tarih6 Ağustos 1992 (1992-08-06) – 8 Ağustos 1992 (1992-08-08) (2 gün)
Bölge
Başkend, Ermenistan
Mutudere ve Kasımağalı, Gedebey Rayonu, Azerbaycan
Sonuç Azerbaycan'ın zaferi
Taraflar
 Ermenistan Azerbaycan
Komutanlar ve liderler
Çatışan birlikler

Ermenistan Silahlı Kuvvetleri

Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri

Kayıplar
300 asker öldürüldü (Azerbaycan kaynaklarına göre)
29 kişi kayıp (Ermeni kaynaklarına göre)		 Bilinmiyor

Başkend Operasyonu (Azerice: Başkənd əməliyyatı), Birinci Karabağ Savaşı'nın başlangıcında, Ağustos 1992'de Ermenistan Silahlı Kuvvetleri ve İçişleri Bakanlığı tarafından, Başkend köyü, ilaveten Gedebey Rayonu'na bağlı Mutudere ve Kasımağalı köylerinin kontrolü için Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerine karşı başlatılan askeri operasyondur.

19. yüzyılda kurulan Başkend, sınırdan 18 kilometre (11 mi) uzaklıkta, Azerbaycan toprakları ile çevrili bir Ermeni eksklavı haline gelmişti. 6 Ağustos 1992'de Ermeni güçleri Başkend'e bağlanmak için Mutudaere ve Kasımağalı köylerini işgal etmiştir. Ertesi gün Azerbaycan tarafı insan gücü, topçu ve tank birliklerini bölgeye çekmiştir. 8 Ağustos'ta düzenlenen operasyonda Mutudere ve Kasımağalı'nın kontrolü geri alınmış, sonraki hedef Başkend olmuştur. Ermeniler ciddi direnişe rağmen aynı gün köyü teslim etmişlerdir.

Arka plan

Başkend 1845'te kurulmuştur.[1] İlk adı Başkend olan köyün[2] adı 1890 yılında değiştirilerek Arstvaşen olarak adlandırılmıştır.[1] Sovyet döneminde Başkend sınırdan 18 kilometre (11 mi) uzaklıkta bir eksklav haline gelmişti.[3] Yaklaşık 50 kilometrekare (5.000 ha) araziyi kapsayan köyde[4] 1991'de yaklaşık 3 bin Ermeni yaşıyordu.[5]

Mayıs 1991'de Ermenistan İçişleri Bakanlığı, Başkend sakinlerinin Koltso Harekâtı kapsamında olası bir askeri faaliyeti önlemek için silahlarını teslim ettiklerine dair bilgi yayımlamıştı.[6] 1992 yazında Azerbaycan güçleri Karabağ'da geniş çaplı bir operasyon başlatmıştı. Goranboy Operasyonu kapsamında Ağdere Azerbaycan kontrolüne geçmiş ve Azerbaycan, eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı topraklarının yaklaşık %40'ının kontrolünü yeniden ele geçirmişti.[7] Azerbaycan, AGİT Minsk Grubu'nun önerisi üzerine 9 Temmuz 1992'de 30 günlük ateşkesi kabul etmiş, ancak Ermenistan buna yanıt vermemiştir. 5 Ağustos'ta 60 günlük bir ateşkes önerilmiştir. Ermeni tarafı ateşkesi hemen kabul etse de Azerbaycan'dan herhangi bir yanıt gelmemiştir.[7] Azerbaycan'ın AGİT Minsk Grubu delegasyonu üyesi Nadir Mehdiyev, çatışmayı sona erdirmek için bir dizi teklifte bulunmuştur. 7-8 Ağustos tarihlerinde Azerbaycan ve Ermenistan cumhurbaşkanlarının özel temsilcileri Nadir Mehdiyev ve David Şahnazaryan Rusya Dışişleri Bakanlığı binasında bir araya gelmiştir. Ertesi gün anlaşma taslağı onaylanmak üzere Bakü ve Erivan'a gönderilmiştir.[7]

Operasyon

5 Ağustos 1992'de Çemberek ve Başkend civarında çatışmalar yaşanmıştır.[8] Ertesi gün Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Başkend ile bağlantı kurmak için Gedebey Rayonu'na bağlı Mutudere ve Kasımağalı köylerini işgal etmiştir. Ertesi gün İskender Aznaurov'un topçu birlikleri ve Eldar Salmanov komutasındaki tank tümeni bölgeye gelmiştir.[9] Planlanan operasyonlara özel kuvvetler de katılacaktı.[10]

Azerbaycan'ın taarruz harekâtı 8 Ağustos'ta başlamıştır.[10] Dilgam Aliyev komutasındaki güçler, Mutudere ve Kasımağalı köylerini geri almayı başarmıştır. Azerbaycan kuvvetlerinin geri kalanı Başkend'e doğru ilerilemiştir.[9] Azerbaycan güçleri, Ermenistan İçişleri Bakanlığı'nın sınır alayı birimlerini yerleşim bölgesinden çıkararak köyde köntrolü ele geçirmiştir.[10] Buna rağmen, Ermeni kaynakları, yerel halkın köyü Azerbaycan'a teslim ettiğini bildirmiştir.[11]

Sonuç

Başkend'in haritası

Azerbaycan kaynakları, çatışmalar sırasında 300 Ermeni askerinin öldürüldüğünü ve birkaç tankın imha edildiğini bildirmiştir. Ermeni kaynakları, çatışmada ölen Ermeni olmadığını kaydederken, 29 kişinin de kayıp olduğunu eklemiştir.[12] Köyün Ermeni nüfusu, çoğunlukla Çemberek'e yerleşerek Ermenistan'a taşınmaya zorlanmıştır.[13] Başkend Ermenileri de, Azerbaycanlı sakinlerinin sürüldüğü Çivikli köyünün yanı sıra,[14] Karabağ'daki Kubadlı ve Zengilan rayonlarına taşınmıştır.[1] Artsvaşen'in adı Başkend olarak değiştirilmiştir.[15] 1992'den sonra köyün sakinleri Azerbaycanlılardan oluşmuştur.[5]

Ermenistan Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, 10 Ağustos'ta yaptığı konuşmada Azerbaycan'ı Ermenistan Cumhuriyeti ile ilan edilmemiş bir savaş başlatmakla suçlamıştır. Ayrıca Bağımsız Devletler Topluluğu'nun diğer üyelerine de yardım çağrısında bulunmuştur.[12] Başkend, Dağlık Karabağ sorunu sırasında yabancı bir güç tarafından ele geçirilen eksklavlardan biridir. Azerbaycan'ın Kerki, Yukarı Eskipara, Sofulu ve Berhudarlı köyleri Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edilmiştir.[16]

Bu konu İkinci Karabağ Savaşından sonra gündeme gelmiş ve yeni tartışmalara neden olmuştur.[3] 2021 seçimleri sırasında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Başkend'in Azerbaycan'ın işgal altındaki dış bölgeleriyle değiştirilmesi gerektiğini belirtmiştir.[17]

Kaynakça

  1. ^ a b c Kizlinq 2009.
  2. ^ Sukiasyan 2021.
  3. ^ a b de Vaal 2021.
  4. ^ Yunusov 2005, s. 48.
  5. ^ a b HRW 1994.
  6. ^ Reuters 1991.
  7. ^ a b c Kazimirov 2014.
  8. ^ Middle East Journal 1993.
  9. ^ a b Güneyli 2020.
  10. ^ a b c Jiroxov 2012.
  11. ^ Bədəlyan 2019.
  12. ^ a b Reuters 1992.
  13. ^ IWPR 2011.
  14. ^ ATƏT 2005.
  15. ^ Yunusov 2005.
  16. ^ PCGN 2021.
  17. ^ İsayev 2021.

Bibliyografi

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ</span> Güney Kafkasyada bölge

Dağlık Karabağ, Güney Kafkasya'da, Küçük Kafkas Sıradağları'nda Azerbaycan'a ait ancak uzun yıllar Ermeni işgali altında kalmış tarihi bölge. 2020 yılında Dağlık Karabağın bir bölümü 2. Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan tarafından geri alınırken kalan kısmı Rus barış güçleri denetiminde Ermeni kontrolünde bırakan 10 Kasım 2020 tarihli ateşkes anlaşması ile Ermenistan hükûmeti yenilgiyi resmen kabul etmiştir. Günümüzde Anti Terör Operasyonu sonrası Ermeni kontrolünde kalan kısımlar da Azerbaycan kontrolüne geçmesiyle bölgenin tamamı Azerbaycan hakimiyeti altındadır. 2. Dağlık Karabağ Savaşı sonrası, 90'lı yılların başında bölgeden zorla göç ettirilen Azerbaycanlıların dönüşü peyderpey sağlanırken aynı savaş ve 2023 yılındaki Anti Terör Operasyonu sonrası bölgede yaşayan Ermenilerin neredeyse hepsi Ermenistan'a göç etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hankendi</span> Azerbaycanda şehir

Hankendi veya Stepanakert Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesinde bir hayalet şehirdir. 2023 Azerbaycan harekâtına kadar şehir, ayrılıkçı Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin kontrolü altındaydı ve başkenti olarak işlev görüyordu. Şehir, Karabağ dağ sırasının doğu yamaçlarında, Karkar Nehri'nin sol kıyısında, bir vadi içinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Dağlık Karabağ Savaşı</span> 1988-1994 yılları arasında Karabağ bölgesinde Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanmış askeri bir çatışma

Birinci Dağlık Karabağ Savaşı, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmasını isteyen Ermeniler ile bunu kabul etmeyen Azeriler arasında başlayan ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Azerbaycan ile Ermenistan arasında çatışmaya dönüşen Şubat 1988-Mayıs 1994 tarihleri arasında süren savaştır. Savaş öncesinde ve etnik çatışmaların sıcak savaşa dönüşmesi sonrasında Sumqayıt Pogromu, Kirovabad Pogromu, Bakü Pogromu gibi pogromlar, Hocalı Katliamı, Malıbeyli ve Kuşçular Katliamı ve Maragha Katliamı gibi katliamlar yaşanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Cumhuriyeti</span> 1991-2023 yılları arasında Karabağda varlığını sürdüren de facto bir devlet.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti veya 2017-2023 yılları arasındaki resmî ismiyle Artsah Cumhuriyeti, Güney Kafkasya'da, Azerbaycan'ın uluslararası tanınmış sınırları içinde de facto devletti. Azerbaycan Devleti'nin 2023 yılında egemenliğini tesis etmesinin ardından lağvedilmiştir.

Maraga Operasyonu, Maraga Katliamı ya da Maraghar Katliamı, Karabağ Savaşı sırasında 10 Nisan 1992 tarihinde Terter rayonu'nun Maragha köyünde Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri askerî birliklerinin Ermeni sivilleri öldürdüğü olay.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Savunma Ordusu</span>

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Savunma Ordusu, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin silahlı gücüydü. 2023 Dağlık Karabağ çatışmalarının ardından 20 Eylül 2023'te lağvedildi.

<span class="mw-page-title-main">Laçın Koridoru</span> Güney Kafkasyada bir geçit

Laçın Koridoru Ermenistan ve Dağlık Karabağ'ı birbirine bağlayan bir dağ yoludur. Bu iki bölge arasındaki tek yol olarak Laçın Koridoru, sıkça Dağlık Karabağ sakinleri için bir "yaşam hattı" olarak tanımlanmıştır. Koridor, de jure olarak Azerbaycan'ın Laçın rayonu sınırlarında yer alsa da, 2020 Dağlık Karabağ Ateşkes Antlaşması gereği Rus barış gücünün kontrolündedir. Koridorun bölgesine 2022 yılına kadar Zabuh, Sus köyleri ve Laçın şehri dahildi. Ancak, 26 Ağustos 2022'de bu yerleşim birimleri Azerbaycan kontrolüne geçti. Dört gün sonra Zabuh, Sus ve Laçın yerleşimlerini baypas eden yeni bir güney rotası kullanıma açıldı ve bu yol Mets Şen/Böyük Kaladeresi ve Hin Şen/Kiçik Kaladeresi köylerinden geçti.

Bişkek Protokolü, 5 Mayıs 1994'te Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te Azerbaycan, Ermenistan, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti ve Rusya yetkilileri arasında imzalanan ateşkes anlaşmasıdır. Hâlâ yürürlükte olan protokol, Karabağ Savaşı'nı sona erdirmiş ve sorunu askıya almıştır. O zamandan beri bu protokolün tek önemli ihlali 2008 Mardakert Çarpışması olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ sorunu</span> Dağlık Karabağ için, Azerbeycan ve Ermenistan arasında olan hak davası savaşıdır

Dağlık Karabağ sorunu, Azerbaycan ile Ermenistan arasında, Dağlık Karabağ ve Dağlık Karabağ'ı çevreleyen Ermeni kontrolündeki Azerbaycan toprakları'ndaki etnik çatışma ve toprak anlaşmazlığıdır. Bu anlaşmazlık, 27 Eylül 2020 tarihinde başlayan İkinci Dağlık Karabağ Savaşı ile son bulmaya yaklaşmıştır. Yaklaşık 3 sene sonra 19-20 Eylül 2023 tarihlerinde gerçekleşen 2023 Dağlık Karabağ çatışmaları ile bölge tamamen Azerbaycan kontrolüne geçmiş ve sorun çözülmüştür. Artsah Cumhuriyeti fiilen bağımsızdı, ancak Ermenistan dahil hiçbir ülke tarafından tanınmamış bir cumhuriyetti. Çatışmanın kökeni, 20. yüzyılın başlarında ortaya çıktı. Sovyetler Birliği döneminde, Josef Stalin Dağlık Karabağ bölgesini, tarihsel olarak Ermeni ve çoğunluğu Ermeni nüfusu olan Sovyet Azerbaycan'da bir özerk oblast haline getirmeye karar verdi. Mevcut çatışma, 1988'de Karabağ Ermenilerinin, Karabağ'ın Sovyet Azerbaycan'dan Sovyet Ermenistan'a devredilmesini talep ettiği zaman başladı. Çatışma, 1990'lı yılların başlarında, geniş çaplı bir savaşa dönüştü.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri</span> Azerbaycan ve Ermenistan ülkelerinin ilişkileri

Ermenistan ile Azerbaycan arasında, büyük ölçüde süregelen, fakat Azerbaycan ordusunun 27 Eylül 2020 tarihinde başlattığı Karabağ operasyonu ile alınan, Dağlık Karabağ sorunu nedeniyle diplomatik bir ilişki yoktur. Komşu halklar, 1918-1921 yılları arasında, çökmüş Rus İmparatorluğu'ndan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti olarak kazandıkları kısa bağımsızlıkları sırasında resmi hükûmet ilişkilerine sahiptiler; bu ilişkiler Rus Devrimi'nden sonra Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip ilhak edilene kadar vardı. Geçen yüzyılda ülkeler tarafından yürütülen bir savaş nedeniyle -biri 1918'den 1921'e, diğeri 1988'den 1994'e kadar- iki ülke gergin ilişkilere sahipti.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Dağlık Karabağ Savaşı</span> Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan savaş

İkinci Dağlık Karabağ Savaşı, 2020 Dağlık Karabağ Savaşı veya 44 Günlük Savaş Dağlık Karabağ'da Türkiye destekli Azerbaycan ile Ermenistan ve onun desteklediği tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti arasında yaşanmış silahlı çatışmalardır.

2010 Çaylı çatışmaları ya da Mardakert çatışmaları, Dağlık Karabağ Savaşı ateşkesinin bir dizi ihlaliydi. Azerbaycan'ı ve tanınmayan ancak de facto bağımsız Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin etnik Ermeni askerî güçlerini ayıran temas hattının ötesinde gerçekleşti. Her iki taraf da diğerini ateşkes rejimini ihlal etmekle suçladı. Bunlar, 1994'ten beri yürürlükte olan ateşkesin iki yıldaki en kötü ihlalleriydi ve Mart 2008'deki Mardakert çarpışmalarından bu yana Ermeni güçlerinin en ağır kayıpları yaşadığı süreç oldu.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 822 sayılı kararı</span>

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 822 sayılı kararı 30 Nisan 1993 tarihinde kabul edildi. Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin kötüleşmesi ve ardından silahlı çatışmaların artmasıyla bölgedeki insani durumun kötüleşmesi konusundaki endişelerini dile getiren Konsey, düşmanlıkların derhal durdurulmasını ve başta Kelbecer bölgesi olmak üzere Dağlık Karabağ'dan Ermeni işgal güçlerinin derhal geri çekilmesini talep etti.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ çevresinde Ermenistan tarafından işgal edilmiş Azerbaycan toprakları</span> Eskiden işgal edilmiş Azerbaycan toprakları

Dağlık Karabağ çevresinde Ermenistan tarafından işgal edilmiş Azerbaycan toprakları, de jure Azerbaycan'a ait olan ve Dağlık Karabağ Savaşı'nın sona ermesiyle birlikte Ermenistan ve uluslararası alanda tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin askerî kuvvetleri tarafından işgal edilmiş, eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın dışında yer alan topraklardır. Günümüzde eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın bir bölümünü içeren Kelbecer rayonu dışında tüm rayonlar, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin eski rayonlarıyla aynıdır.

<span class="mw-page-title-main">2020 Dağlık Karabağ Ateşkes Antlaşması</span> 10 Kasım 2020de Azerbaycan ile Ermenistan arasında yapılan ve 2020 Dağlık Karabağ Savaşını sona erdiren ateşkes antlaşması

2020 Dağlık Karabağ Ateşkes Antlaşması, 10 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan ile Ermenistan arasında yapılan ve 2020 Dağlık Karabağ Savaşı'nı sona erdiren bir ateşkes antlaşmasıdır. Antlaşma, Ermenistan'ın teslim olduğunu duyurmasının ardından 9 Kasım'da Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından imzalandı ve Dağlık Karabağ bölgesindeki tüm çatışmalara 10 Kasım 2020 tarihinde Moskova saati ile 00:00 itibarıyla son verildiği açıklandı. Tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti cumhurbaşkanı Arayik Harutyunyan da çatışmaların sona ermesini kabul etti.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ'da barışı koruma operasyonları</span> Dağlık Karabağda barışı koruma operasyonları

Dağlık Karabağ'da barışı koruma misyonu 2020 Dağlık Karabağ savaşı sonrasında Dağlık Karabağ bölgesinde devam eden barışı koruma operasyonlarını ifade eder. Ermenistan ve Azerbaycan güçleri arasındaki ateşkesi izlemeyi amaçlayan operasyon Rusya ve Türkiye tarafından yürütülüyor.

<span class="mw-page-title-main">2020 Gazançetsots Katedrali bombardımanı</span>

2020 Gazançetsots Katedrali bombardımanı, 8 Ekim'de Gazançetsots Katedrali olarak da bilinen Şuşa Kutsal Kurtarıcı Katedrali'nin füzelerle iki kez vurulması sonucu binanın çatısının bir kısmının çökmesiyle sonuçlandı. Ermenistan bu saldırı için Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerini suçladı.

<span class="mw-page-title-main">2020 Rus Mil Mi-24 helikopterinin düşürülmesi</span>

9 Kasım 2020'de Rus Mil Mi-24 helikopteri 2020 Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından düşürüldü. Helikopter taşınabilir hava savunma sisteminin ateşi sonucu Ermenistan sınırları içinde, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin yakınlarına düştü. Saldırı sonucunda mürettebattan ikisi öldü, biri yaralandı. Azerbaycanlı yetkililer kısa süre sonra bir özür bildirisi yayınlayarak saldırının yanlışlıkla gerçekleştiğini belirttiler.

Aras Vadisi seferi 2020 Dağlık Karabağ savaşı sırasında Azerbaycan-İran sınırındaki Aras Nehri boyunca Azerbaycan tarafından tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ne karşı başlatılan askeri bir operasyondur.

<span class="mw-page-title-main">2023 Dağlık Karabağ çatışmaları</span> Azerbaycanın Dağlık Karabağdaki askeri operasyonu

2023 Dağlık Karabağ çatışmaları veya asıl adıyla Anti Terör Operasyonu 19 Eylül 2023'te Azerbaycan, uluslararası alanda Azerbaycan'ın bir parçası olarak kabul edilen, ancak Ermeni nüfusun yaşadığı bölgeyi kontrol eden de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ne karşı başlattığı askeri operasyon sonucunda meydana gelen bir günlük çatışmalardır. Azerbaycan harekâtı "Dağlık Karabağ bölgesinde anayasal düzeni tesis etmek amacıyla düzenlenen antiterörist bir operasyon" olarak tanımlamıştır. Operasyon, Azerbaycan'ın "insani yardım üzerinden sözde rejime silah gönderilmesi" gerekçesiyle Laçın Koridoru'nu kapatarak Dağlık Karabağ'ı ablukaya alması, bölgedeki silahlı Ermeni güçlerce döşenen mayınlar nedeniyle Azerbaycan devletine ait bir kamyondaki 2 inşaat işçisinin ölmesi ve akabinde olay yerine giden polis aracının da başka bir mayına çarpmasıyla 4 polisin hayatını kaybetmesi sonrası meydana geldi. Operasyonun başlamasından 23 saat 48 dakika sonra Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, Dağlık Karabağ'daki Rus barışı koruma gücü'nün arabuluculuğunda 20 Eylül öğleden sonra Dağlık Karabağ'daki düşmanlıkların tamamen durdurulması konusunda anlaşmaya varıldığını duyurdu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.