İçeriğe atla

Bazilika

Bir bazilika planı, Roma
Salta’daki Bazilika (Arjantin)
Aziz Petrus Bazilikası, Vatikan

Bazilika, eski Roma kentlerinde forumun yanında bulunan, içinde mahkemelerin görüldüğü veya diğer resmi hizmetlerin görüldüğü büyük çatılı kamusal binalara; Erken Hristiyanlık ve Orta Çağ dönemlerinde ise yan geçitleri bulunan (yan nef), galerili veya galerisiz olabilen kiliselere verilen isim.[1]

İlk olarak Atina pazar yerinde baş yargıç Basile'nin adli davalara baktığı yapı bazilika (Yunanca basilike) olarak adlandırılmış, bu ad eski Roma kentlerinde yönetsel ve adli işlerin görüldüğü tüm binalara genellenmiştir. Roma Döneminde, yargıçların davalara bakabilmesi, davacıların sıra beklemesi ve halkın mahkemeleri izleyebilmesi için geniş kamusal kapalı alanların yapılmasına ihtiyaç duyulması üzerine bazilikalar tasarlanmıştır. Bu yapılar, iki ucunda yargıçların oturması için tasarlanmış yarım daire şeklindeki çıkıntıları olan ince uzun dikdörtgen bir biçime sahiptir. Yarım dairenin merkezinde, imparatorun tinsel varlığını temsil eden bir sunak bulunur. Bu sunakların varlığı, davaların simgesel olarak imparatorun huzurunda görülmesini sağlardı. Hristiyanlığa geçildiğinde, bazilikalar dinsel amaçla kullanılmaya başlamıştır. Paganlık dönemindeki dini yapılar, geniş kitlelerin birlikte ibadet etmesine uygun değildi ve içleri pagan tanrılarına ve Roma İmparatoruna ait simgelerle doluydu. Bu nedenle ibadet için bazilikalar kullanılmaya başlandı.

Bazilika planlı kiliselerde ölçü birimi genellikle transept karesidir. Pek çok romanesk kilise bu ilke üzerine kurulmuştur. Transept karesinin ölçülerine -bazen küçük sapmalarla- koronun, transept kollarının, naos (orta nefin), kemer gözlerinin ölçülerinde rastlanır. Bazilika plan tipi, Gotik sanat döneminde doruk noktasına ulaşmıştır.

Bazilika planlı kiliselerde, uzun dikdörtgen yapı, iki sütun dizisi ile 3 nefe ayrılmıştır. Bazilikaların ortasında uzun ve yüksek bir koridor, yanlarında ise daha alçak iki koridor vardır. Batı ucunda narteks denilen bir giriş, doğu uzunda ise yarım yuvarlak şeklinde dışarı taşan bir apsis vardır. Bazilika planlı kliliselerin çatıları kiremit kaplı ve ahşaptandır. Türkiye'de bazilika planlı kiliselerin başlıca örnekleri: İstanbul'da bulunan, Justinianus devri yapıtı Aya İrini kilisesi, İstanbul Studios Manastır Kilisesi (İmrahor İlyas Bey Camii). Demre (Antalya) Aziz Nikolas Kilisesi, Efes (İzmir) Meryem Ana Kilisesi.

Bazilika Tipleri:

  1. Merkezi Plan Tipli Bazilikalar: Kare ce çokgen planlı bazilikalardır. Yuvarlak bir ana mekan oluşturacak şekilde tasarlanmıştır ve yapının tamamını örten bir kubbesi vardır. İstanbul'daki Küçük Ayasofya Camii, bu tip bazilikalara örnektir.
  2. Kubbeli Bazilikalar: Orta nefin üzerinin kubbe ile kapalı olduğu bazilikalardır. İstanbul'daki Aya Sofya (Hagia Sophia) ve Aya İrini Kiliseleri kubbeli bazilikalardır.
  3. Haç Planlı Bazilikalar: Orta nefin üzeri, dört ayaklı bir kubbe ile örtülüdür. Kubbenin dört tarafında haç şeklinde tonozlarla örtülü birbirine eşit mekanlar vardır. Kariye Camii (Khora Manastırı) ve Atik Mustafa Paşa Camii (Hagia Thekla Manastırı)
  4. Düzme Bazilikalar: Orta nefi doğrudan ışıklandıran penceresi olmayan bazilikalardır.

Kaynakça

  1. ^ DeCombo (15 Ocak 2023). "Bazilika Nedir? Bazilika Ne Demek? • DeCombo". DeCombo. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023. 

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ayasofya</span> Osmanlı döneminden kalma büyük cami ve eski Bizans Ortodoks patrik katedrali

Ayasofya, resmî adıyla Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi, İstanbul'da kiliseden camiye çevrilmiş önemli bir tarihî yapıdır. Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından, 532-537 yılları arasında İstanbul'un tarihî yarımadasındaki eski şehir merkezine inşa ettirilmiş bazilika planlı bir patrik katedrali olmuştur. 1453 yılında İstanbul'un Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra II. Mehmed tarafından camiye dönüştürülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1934 yılında yayımlanan kararname ile tadilat çalışmasına alınmış, 1935 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile müzeye dönüştürülme kararı alınıp müzeye dönüştürülmüş, kazı ve tadilat çalışmaları başlatılmış ve 1935'ten 2020'ye kadar müze olarak hizmet vermiştir. 2020 yılında ise tekrar camiye çevrilmiştir. 2024 yılında caminin üst katı ücretli bir müze olarak hizmet vermeye başlamıştır. Böylelikle Ayasofya'nın alt katı cami, üst katı müze olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İmrahor Camii</span>

İmrahor İlyas Bey Camii veya Studios Manastırı, Hagios İoannes Prodromos Kilisesi, günümüze ulaşabilen en eski Bizans Dönemi dini yapısıdır. İstanbul'un Fatih ilçesi, Yedikule semtinde, İmam Aşir Sokak'ta bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Gül Camii</span> İstanbulun Ayakapı semtindeki Bizans İmparatorluğu döneminden kalma dinî yapı

Gül Camii veya Azize Teodosya Kilisesi, İstanbul'un Ayakapı semtindeki Bizans İmparatorluğu döneminden kalma ve fetihten sonra camiye dönüştürülmüş bir dinî yapıdır. Eski adı ve yapım tarihi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte 10. ya da 11. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir.Bu kilise, Bizans tarafından inşa edilen en yüksek kilise olarak bilinir. İkonoklazm akımı sırasında Büyük Saray'ın ana girişi Halki Kapısı üzerindeki İsa ikonasının indirilmesine karşı çıktığı için öldürülen Theodosia adlı kadının kutsal emanetlerinin bu kiliseye konduğu ve bu kilisenin Aya Theodosia olduğuna inanılır.

<span class="mw-page-title-main">Bodrum Camii</span> İstanbul, Laleli civarındaki Doğu Roma döneminden kalma dini yapı

Bodrum Mesih Paşa Camii veya eski adıyla Mirelayon Kilisesi, İstanbul'da Laleli yakınındaki Doğu Roma döneminden kalma dini yapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ayasofya (İznik)</span> Türkiyenin Bursa şehrinde yer alan bir cami

İznik Ayasofya Camii veya İznik Ayasofya Orhan Camii veya eskiden Azize Sofya Kilisesi, İznik'in tam ortasında, surlarla çevrili kentin dört kapısından gelen yolların kesiştiği yerde inşa edilmiş olan yapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Saint-Denis Bazilikası</span>

Saint-Denis Bazilikası, Saint-Denis, Seine-Saint-Denis, Fransa 'da Orta Çağ'da Gotik mimari stilline göre yapılmış bir büyük manastır kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Bizans mimarisi</span> Doğu Roma mimarisine genel bakış

Bizans mimarisi, Bizans İmparatorluğu mimarisidir. İmparatorluk, Büyük Konstantin, Roma İmparatorluğu başkentini Roma'dan Byzantion'uma doğuya taşıdığı 330 yılından sonraki Roma İmparatorluğu'nun sanatsal ve kültürel varlığını adresler. Byzantion, "Yeni Roma", sonradan Konstantinopolis ismini almıştır, bugün İstanbul olarak adlandırılmaktadır. İmparatorluk, bir Milenyumdan fazla yaşamış, Avrupa'da Orta Çağ ve Rönesans mimarlığını etkin şekilde etkilemiş, 1453 yılında İstanbul'un fethinden sonra Osmanlı mimarisini etkilemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Apsis (mimarlık)</span>

Apsis, Hristiyanlığın dini mabetleri olan kiliselerin sunak odasını kapsayan, çoğunlukla yarım daire ya da çokgen, çok nadir durumlarda dikdörtgen planlı bir yapı unsurudur. Apsisler antik döneme ait bazilikalarda yaygın olarak da mimari öğe olarak kullanılmıştır. Apsisler, yapının cephesinde dışa doğru göbekli bir yapı olabildiği gibi, bina içlerinde ya da dikdörtgen planlı duvarlarla da sarılı olabilir. Apsislerin çatısı çoğunlukla yarım kubbe biçiminde olur, ancak düz çatılı apsisler de mümkündür. Çoğunlukla kiliselerin yan neflerinden, yan şapellerinden veya apsislerinden açılan küçük apsislere ise, mimarlıkta apsidiyol denir.

<span class="mw-page-title-main">Üsküdar Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi</span>

Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, İstanbul'un Üsküdar ilçesi Kuzguncuk semtinde bulunan 11 Mayıs 1835 tarihinde ibadete açılmış ve 1861 yılında yeniden inşa edilmiş olan Ermeni kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Aya Triada Rum Ortodoks Kilisesi (Beyoğlu)</span> İstanbul, Beyoğlunda bulunan kilise

Aya Triada İstanbul, Beyoğlu'nda bulunan Rum Ortodoks kilisesidir. Taksim Meydanı'nın güneybatısında; Meşelik Sokağı, İstiklal Caddesi ve Sıraselviler Caddesi'nin kesişiminde bulunan kilise, İstanbul'daki en büyük Rum Ortodoks mabetlerinden biridir. Halen Rum cemaati tarafından aktif olarak kullanılmaktadır.

Aziz Klemens Kilisesi; Ankara'nın Altındağ ilçesinde bulunan tarihi bir kilisedir. 4. yüzyılda, Ancyra şehrinin o zamanki episkoposu olan Aziz Klemens adına inşa edilmiştir. Doğu Roma dönemi boyunca farklı yıllarda başkaca kilise, manastır ve katedral yapılarının inşa edildiği bilinse de günümüze ulaşan tek emsal olması sebebiyle Ankara'daki yegane Bizans kilisesi olarak kabul edilir. Osmanlı döneminde camiye çevrilen fakat 1916 Ankara Yangını esnasında tamamen yanması sonucu terk edilen yapıdan geriye yalnızca bir duvar ve iç cephesinde yatay kolları kazınarak silinmiş bir Latin haçının bulunduğu mermer blok kalmıştır. Kurtarılan birkaç sütun başlığı ve pencere sövesi ise Roma Hamamı Açıkhava Müzesi'nde sergilenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Santa Sabina</span> Romada bazilika

Santa Sabina bazilikası, Roma'da Aventine Tepesi üzerinde bulunan tarihi bir kilisedir. Tiber Nehri'nin kuzeyi ve Circus Maximus'un doğusunda konumlanan Santa Sabina bilinen en eski Roma Bazilikasıdır. Bu haliyle orijinal kolonadlı dikdörtgen plan şemasını hala korumaktadır. Diğer birçok kiliseye kıyasen, örneğin Santa Maria Maggiore, Santa Sabina'nın geçirdiği restorasyonlar onun orijinal dekorasyonunu bozmamıştır.

Çevre koridorlu bazilika Geç Antik Çağ Kilisesinin özel bir plan çeşididir. Genellikle 4. yüzyıl Roma'sında şehit ve havariler için yapılmış bazilikalarda karşılaşılan bu plan tipinde apsis yapıdan tümüyle ayrılmış değildir. Çoğunlukla batı yönünde ilerleyen U şeklinde bir çevre koridoru ile çevrelenmiştir. Çevre koridoru böylece bazilikanın yan neflerini de teşkil etmektedir. Bu tip bazilikalar içinde ve çevresinde çok sayıda mezar bulunmuştur. Bunun nedeni gömülenlerin "retro sanctos", yani aziz yahut şehitlerin yakınına gömülmek istemeleridir. Bu tip bazilikaların şehit ve havariler için yapılmış bazilikalar olduğu düşünülürse bu durum açıklık kazanmış olur.

<span class="mw-page-title-main">İşhani Manastırı</span>

İşhani Manastırı, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. Bugün Türkiye’nin sınırları içinde, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı İşhan köyündedir.

<span class="mw-page-title-main">Gurcaani Kvelatsminda Kilisesi</span>

Gurcaani Kvelatsminda Meryem'in ölümü Kilisesi 8. veya 9. yüzyılda, Orta Çağ Gürcü mimarisinde "geçiş dönemi" sırasında yapılmış bir Gürcü Ortodoks Kilisesidir. Gürcistan'ın en doğusundaki Kaheti bölgesinin Gurcaani köyünde konumlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Licheńli Meryem Ana Bazilikası</span>

Licheńli Meryem Ana Bazilikası [ˈlixɛɲ], Polonya'daki Büyük Polonya Voyvodalığı'ndaki Konin yakınlarındaki Licheń Stary köyünde, Polonya Kraliçesi Sorrowslu Meryem Ana Tapınağı'nda bulunan bir Roma Katolik kilisesidir. Barbara Bielecka tarafından tasarlanmış ve 1994 ile 2004 yılları arasında inşa edilmiştir. İnşaat hacıların bağışlarıyla finanse edildi. 141,5 metre yüksekliğindeki kulesiyle dünyanın en yüksek ve en büyük kiliselerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ'da mimari</span>

Orta Çağ'da mimari, mimarlıkla ilgili dini, medeni, askeri ve sivil binaları içermektedir. Stilleri Romanesk ve Gotik mimaridir. Hayatta kalan Orta Çağ mimarisinin çoğu kiliselerde ve kalelerde görülür.

<span class="mw-page-title-main">Maxentius Bazilikası</span> Romada bazilika

Maxentius Bazilikası, Helenistik devirde krallar tarafından yapılmış olan ve bu nedenle kral yapısıBazilika adını taşıyan binaların devamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Laterano'daki Aziz Yuhanna Bazilikası</span> Romada bazilika

Laterano'daki Aziz Yuhanna Bazilikası olarak da bilinen, Roma Şehri'nde Roma Diyosezi'nin Katolik katedralidir. Baş bazilika 4 kilometre (2,5 mi) uzaklıkta bulunan Vatikan Şehri'nin hemen dışında yer almaktadır. kuzeybatıya. Yine de, olarak Papalığın özellikleri, archbazilika ve onun bitişiğindeki yapıların bir zevk dışı statü gelen İtalya'ya şartlarını, uygun Lateran Antlaşması 1929 Hem Aziz Yuhanna Bazilikası hem de Lateran Sarayı, merkezde Roma'nın en eskisi olan bir Mısır dikilitaşı ile 16. yüzyılın sonunda ortaya konan büyük bir açık alana, Piazza di San Giovanni'ye bakmaktadır. Ne yazık ki, Porta San Giovanni üzerinden şehre giren ve çıkan trafik, şehrin ihtişamını azaltma eğilimindedir. Meydanın karşısında, Roma'daki en saygın kalıntılardan biri ve birçok hacı için hedef olan Scala Santa'yı barındıran bina var. Bölge aynı zamanda siyasi mitingler için bir mekandır ve 24 Haziran'daki Vaftizci Aziz Yahya'nın Doğuşu bayramı, Romalıların rosto porchetta yedikleri bir panayırla kutlanır.

<span class="mw-page-title-main">Panaya tu Kastru</span> Rodostaki bir kilise

Panaya tu Kastru, Kalenin Meryemi veya Enderun Camii, Yunanistan'daki Rodos kentinde bulunan Orta Çağ'dan kalma bir Rum Ortodoks kilisesidir. Surlarla çevrili eski şehir sınırları içerisindeki yapı, adada günümüze ulaşan en büyük Bizans kilisesidir. Tarih boyunca, Rodos'un çeşitli devletler ve imparatorluklar tarafından fethedilmesiyle Roma Katolik kilisesi ve camii olarak kullanılmıştır..