İçeriğe atla

Baymirza Hayit

Baymirza Hayit
Doğum17 Aralık 1917(1917-12-17)
Namangan, Özbekistan
Ölüm31 Ekim 2006 (88 yaşında)
Almanya
MilliyetÖzbek
MeslekTarihçi, Şarkiyatçı

Baymirza Hayit (Özbekçe: Boymirza Hayit; 17 Aralık 1917 - 31 Ekim 2006), Türkistan ve Orta Asya üzerine araştırmalar yapmış Özbek tarihçi ve şarkiyatçı.

Hayatı

Baymirza Hayit Özbekistan'ın Namangan ilinin bir köyü olan Yargorgan'da doğdu. Sovyet Ordusunda zırhlı birlikler yüzbaşısı görevinde iken 1942 yılında Polonya'da Almanlara esir düştü. Bir süre esir tutulan Hayit bir süre Türkistan Lejyonu'nda görev alarak Nazi müttefiki oldu. Ardından Veli Kayum Han'ın liderliğini yaptığı Türkistan millî Birlik Komitesi'ne katıldı ve askeri kanattan sorumlu komite üyesi olarak görev yaptı.

Savaştan sonra Amerikalılar tarafından tutuklandı. Nazi olmadığı, Türkistan’ın bağımsızlığı için mücadele ettiği anlaşılınca serbest kaldı. 1947'de Münster Üniversitesine yazıldı. Ömrünün sonuna kadar Sovyet araştırmalarıyla, Sovyetler Birliği içindeki Türk halklarının siyasi, tarihi ve dini meseleleri üzerine çalışıp eserler verdi.

1950'de Ruth isimli Alman bir hanımla evlenen Hayit'in bu evlilikten Ertay ve Mirza adında iki oğlu, Dilber adında bir kızı oldu. Ayrıca Özbekistan'da evlendiği ilk eşinden olma Bekmirza adında bir oğlu vardır.

31 Ekim 2006 yılında Almanya'nın Köln şehrinde 88 yaşında iken hayatını kaybetti.

Kitaplar

  • “Die Nationalen Regierungen von Kokand und der Alasch Orda.” Ph.D. thesis for University of Münster, Munich, 1950.
  • “Sowjetrußische Orientpolitik am Beispiel Turkestan.” Köln-Berlin: Kiepenhauer & Witsch, 1956
  • “Turkestan im XX Jahrhundert.” Darmstadt: Leske, 1956
  • “Documents: Soviet Russia's Anti-Islam-Policy in Turkestan.” Düsseldorf: Gerhard von Mende, 2 vols, 1958.
  • “Turkestan Zwischen Russland Und China.” Amsterdam: Philo Press, 1971
  • "Turkestan. Im Herzen Euroasiens". Studienverlag, 1980. ISBN 3-922145-50-7.
  • “Some thoughts on the problem of Turkestan”, Institute of Turkestan Research, 1984
  • “Islam and Turkestan Under Russian Rule.” İstanbul: Can Matbaa, 1987.
  • “Basmatschi: Nationaler Kampf Turkestans in den Jahren 1917 bis 1934.” Köln: Dreisam-Verlag, 1993. ISBN 3-89452-373-5; ISBN 3-89607-080-0.
  • “Berichte und Forschungen über Turkestan.” Köln. 1997.
  • “Yeni Çağ Türkistan tarihi kaynaklar.” Turan Kültür Vakfı¸ 2000 ISBN 975-7893-28-5

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hokand Hanlığı</span> Türkistan coğrafyasında toprakları olmuş eski bir monarşi

Hokand Hanlığı,, bugünkü Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Doğu Türkistan'ı da kapsayan bölgede 1709 ile 1876 yılları arasında hüküm sürmüş Mangıt-Ming Hanedanlığı. Buhara Hanlığı ve Hive Hanlığı ile birlikte Buhara Hanlıkları olarak anılmıştır. Başkenti Hokand olan hanlığın yönetimi içerisinde Tacikler, Özbekler, Kırgızlar, Kazaklar, Farslar, Kıpçaklar, Soğdlar, Uygurlar bulunmaktaydı. Yönettiği şehirler arasında; Hokand, Taşkent, Buhara, Semerkand, Margilan, Namangan, Fergana, Andican, Türkistan, Çimkent, Taraz(Talas), Bişkek, Oş, Zaferabad, İsfara, Aksu, Kaşgar, Hoten vb şehirler bulunmaktaydı.,

<span class="mw-page-title-main">İsa Yusuf Alptekin</span> Uygur aktivist

İsa Yusuf Alptekin, Çin Cumhuriyeti'nin ilk döneminde Uygur siyasetçisi ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin genel sekreteri.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span> Sovyetler Birliğine bağlı özerk devlet

Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, diğer ismiyle Özbekistan SSC, 1917 Ekim Devrimi ile kurulan Sovyetler Birliği'ni oluşturan 15 cumhuriyetten biriydi. Cumhuriyet, 1924 yılında kuruldu. 1991 yılında Özbekistan Cumhuriyeti adıyla bağımsızlığını ilan ederek Sovyetler Birliği'nden ayrıldı.

<span class="mw-page-title-main">Franz von Papen</span> Alman politikacı

Franz Joseph Hermann Michael Maria von Papen, Adolf Hitler'in 1933 yılında iktidara gelmesinde önemli rol oynayan Alman devlet adamı ve diplomat. Aynı zamanda 1939-1944 yılları boyunca Türkiye'deki Alman büyükelçisiydi. Almanya-Türkiye ilişkilerini geliştirmekte önemli katkıları olmuştur. Savaş bittikten sonra Müttefik Devletler'e teslim oldu. Ertesi gün Amerikan askerleri tarafından tutuklandı.

<span class="mw-page-title-main">Karl von Frisch</span> Alman-Avusturyalı davranış bilimleri uzmanı (1886-1982)

Karl von Frisch, Avusturya asıllı etolog. Özellikle arı davranışları ve duyuları üzerinde yaptığı çalışmalarla tanınır. Arıların morötesi ve polarize ışığa karşı hassasiyetlerini ortaya çıkarmış, ayrıca bal arılarının kendilerine özgü bir "dans" kullanarak kovanda birbirlerine nasıl bilgi aktardıklarını çözmüştür. Meslektaşları Konrad Lorenz ve Nikolaas Tinbergen ile beraber 1973 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'ne layık görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan</span> Orta Asyada tarihî bir bölge

Doğu Türkistan veya Uyguristan, bağlam ve kullanıma bağlı olarak birden çok anlamı olan bir terimdir. Doğu Türkistan, Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan Büyük Türkistan'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafî kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre Tarım Havzası bölgesini – yani günümüz Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'ın tümünü kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Basmacı Hareketi</span> Orta Asyanın bağımsızlığı için Rus yönetimine karşı Enver Paşa önderliğinde çıkarılan ayaklanmalari

Basmacı Hareketi, Özbeklerin Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlattığı ve aralıklı olarak 1934'e değin sürdürdükleri ayaklanma hareketi.

<span class="mw-page-title-main">Yarkand Hanlığı</span>

Yarkand Hanlığı de denilen Doğu Türkistan'da 1514 ile 1680 yılları arasında Altışehir (Altıshahr) olarak bilinen Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan gibi şehirleri içine alan bölgede egemenlik sürmüş bir hanlıktır.

<span class="mw-page-title-main">Robert Ley</span> Alman politikacı

Dr. Robert Ley, Nazi Almanyası'nda politikacı ve 1933-1945 yılları arası Deutsche Arbeitsfront başkanıydı.

<span class="mw-page-title-main">Abdürrahman Fatalibeyli-Düdanginski</span> Azeri Asıllı SSCBli asker

Abdürrahman Fatalibeyli-Düdanginski, Azeri asıllı SSCB'li asker. Kızıl Ordu'da Binbaşı ve Nazi Almanyası'nda Wehrmacht'ın subayı. Abo Alioğlu Fatalibeyli-Dudanginskiy, Fethali Beyli Dudanginsky veya Fetheli Bey olarak da bilinir. Almanlara esir düştüğünde yüksek rütbeli ve Müslüman olduğu için öldürülmemiştir.

Veli Kayum Han, Türkistan Milli Birlik Komitesi lideri.

Milli Türkistan Birlik Komitesi, II. Dünya savaşı esnasında Almanya'da faaliyet gösteren, Sovyet idaresi altındaki Rusya Türkistanı'nın bağımsızlığını hedefleyen Türkistan milli komitesi. Komite Hitler Almanya'sı tarafından Sovyet Ordusundayken Nazi Almanyasına esir düşen Türkistanlıları örgütlemek amacıyla kuruldu. Başkanı Taşkent doğumlu Veli Kayum Han, yardımcısı Baymirza Hayit di. Komite Savunma, Eğitim, Yayıncılık gibi birimleri temsil eden 9 kişilik bir icra heyetinden oluşurdu.

<span class="mw-page-title-main">Nazilerden arındırma</span> nazilerden arınma hareketi

Nazilerden arındırma veya denazifikasyon, II. Dünya Savaşı'nın ardından Müttefik Devletler tarafından Alman ve Avusturya toplumlarında uygulanan ve nasyonal sosyalizmin etkisini kültür, toplum, ekonomi, basın, hukuk ve siyaset alanlarından silmek için uygulanan politikaları anlatır. Politika kapsamında sorumlu örgüt liderleri görevden alınmış, ilgili kurumlar kapatılmıştır. Politika, savaşın hemen ardından toplanan Potsdam Konferansı'nda kararlaştırılmıştır. Politika kapsamındaki uygulamalar Soğuk Savaş'ın başlamasıyla beraber fiilen sona erdirilmiştir.

Ruzi Nazar (1917-2015), Özbek asıllı ABD vatandaşı, CIA ajanı. Hayatının büyük kısmını CIA ajanı olarak SSCB'ye karşı mücadeleye adadı. Rus Devrimi sırasında Sovyet Orta Asya'sında dünyaya geldi. Hayatının çoğu, doğduğu yerlerden uzakta geçirdi. II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nda, sonrasında da ABD ve Türkiye'de yaşadı. 1950'li yılların başından itibaren CIA görevlisi olarak çalıştı. Görev süresinin 11 yılı ABD'nin Ankara'daki Büyükelçiliği'nde, sonraki 10 yılı da Bonn'da geçti. 1979'da Tahran'da, 1980'li yılların başında da Afganistan'da ABD adına gizli görevlerde bulundu.

<span class="mw-page-title-main">Buhara Operasyonu (1920)</span>

Buhara Operasyonu (1920), RSFSC ile Genç Buharalılar karşısında Buhara Emirliği arasında askeri çatışma. Savaş 28 Ağustos ile 2 Eylül 1920 tarihleri arasında sürmüştür. Buhara Emirliği'nin yenilgisi ve RSFSC kontrollü Buhara SHC kurulması ile sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlar</span>

Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlar, Nazi Almanyası'nın II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'ndeki çatışmalar sırasında 1941-1945 yılları arasında teslim olan veya zorla yakalanan Sovyet savaş tutsaklarına karşı kasıtlı olarak kötü muamele uygulamasıdır. Bu uygulamaların sonucunda esir alınan yaklaşık 5,7 milyon Kızıl Ordu askerinden 3,1 ila 3,5 milyon arası kişi yaşamını yitirdi.

<span class="mw-page-title-main">Sovyet karşıtlığı</span>

Sovyet karşıtlığı, antisovyetizm ve Sovyetler Birliği hükûmetinin verdiği ad ile antisovetchina, Sovyetler Birliği'ne ve Sovyetler Birliği hükûmetine karşı yöneltilen hoşnutsuzluk, güvensizlik ve karşıtlıktır. Sovyet karşıtlığı genellikle antikomünizm ile paraleldir.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan Lejyonu</span>

Türkistan Lejyonu, II. Dünya Savaşı sırasında Wehrmacht'ta savaşan Türk halklarından oluşan askerî birliklerin adıdır. Bu birliklerin çoğu, Almanlarla ortak bir dava oluşturan Kızıl Ordu savaş esirleri idi. Kuruluşunun öncülüğünü, Türk halklarının yaşadığı bölgeleri ülkelerinden ayırmaya ve sonunda onları Türk yönetimi altında birleştirmeye çalışan bir Türk Pan-Türkizm teorisyeni Nuri Killigil yaptı.

Theodor Oberländer, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra 1953'ten 1960'a kadar Batı Almanya'da Yerinden Edilmiş Kişiler, Mülteciler ve Savaş Kurbanları Federal Bakanı olarak görev yapan bir Ostforschung bilim adamı ve Alman Nazi yetkilisi ve politikacısıydı. 1953'ten 1961'e ve 1963'ten 1965'e kadar Federal Meclis Üyesi olarak görev aldı.

<span class="mw-page-title-main">Arçman</span>

Arçman, Türkmenistan'ın Ahal iline bağlı Beherden ilçesinde bulunan bir köydür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.