İçeriğe atla

Batıyı Pasifize Etme Genel Himayesi

Batıyı Pasifize Etmek İçin Genel Himaye
安西大都護府
MS 670-MS 790
Tang himayeleri
Tang himayeleri
Tarihçe 
• Kuruluş
MS 670
• Yıkılış
MS 790

Batıyı Pasifize Etme Genel Himayesi (Çince: 安西大都護府; pinyin: Ānxī Dàdūhù Fǔ), MS 640-790 yılları arasında Tang Hanedanı tarafından Tarım Havzası'nı kontrol etmek için kurulan bir himaye idi.[1] Merkezi ilk olarak şimdi Turfan olarak bilinen Xi ilinde kuruldu, ancak daha sonra Kuçar'a kaydırıldı ve dönemin çoğunda orada bulunuyordu. Kuçar, Hotan, Kaşgar ve Karaşehir'deki Dört Anxi Garnizonu, 648 ile 658 yılları arasında batı himayesine garnizon olarak yerleştirildi. 659'da Soğdya, Fergana, Taşkent, Buhara, Semerkant, Belh, Herat, Keşmir, Pamirler, Toharistan ve Kabil, İmparator Gaozong komutasındaki himayeye teslim oldu.[2] An Luşan İsyanı'ndan sonra, Tibet İmparatorluğu tarafından başkent Chang'an ile iletişimi kesildikten sonra bile bölgeyi ve dört garnizonu savunan Guo Xin'e genel vali makamı verildi. Himayenin son beş yılı, tarihinde belirsiz bir dönem olarak kabul edilir, ancak çoğu kaynak, koruyuculuğun son kalıntılarının ve garnizonlarının 790 yılında Tibet güçleri tarafından yenilgiye uğratıldığı ve Orta Asya'da yaklaşık 150 yıllık Tang etkisinin sona erdiği konusunda hemfikirdir.

Kaynakça

  1. ^ Drompp, Michael Robert (2005), Tang China And The Collapse Of The Uighur Empire: A Documentary History, Brill 
  2. ^ Harold Miles Tanner (13 Mart 2009). China: A History. Hackett Publishing. ss. 167-. ISBN 978-0-87220-915-2. 17 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Uygur Kağanlığı</span> 8.-9. yüzyıllarda varlığını sürdürmüş bir Türk kağanlığı

Uygur Kağanlığı, 8.ve 9. yüzyılların ortaları arasında yaklaşık bir yüzyıl boyunca var olan bir Türk imparatorluğuydu. Çinliler tarafından Jiu Xing, dokuz Oğuz veya Dokuz Tuğluk olarak adlandırılan bir kabile konfederasyonuydu.

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Tang Hanedanı</span> 618-907 yılları arasında Çinde hüküm sürmüş bir hanedanlık

Tang Hanedanı, Sui Hanedanı'nın ardından Çin'e hüküm sürmüş hanedandır. 618'de Li Shimin, Sui Hanedanı'nı devirerek Tang Hanedanı'nı kurdu. Li Shimin daha çok Tang Hanedanı'nın kurucusu İmparator Taizong olarak bilinir. Çin imparatorlarının en ünlülerinden biridir. Tang Hanedanı döneminde Çin'in komşularının üzerinde çok büyük etkisi vardı ve birçok komşu krallıkları vergiye bağlamıştı. Bununla birlikte Göktürk Kağanlığı 659 yılında, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı ise 744 yılında Tang Hanedanı'nın egemenliği altına girmiştir. Yaklaşık 300 yıl yönetimde kalan Tang Hanedanı zamanında Han Hanedanı'ndan bile daha parlak bir dönem yaşandı. Bu dönemde imparatorluk toprakları genişletildi; değişik ırk, kültür ve dinlerden halklarla ilişkiler kuruldu ve sonradan Batılı toplumları şaşkınlığa uğratacak bir yönetim sistemi kuruldu. Bazı kaynaklarda Tang Hanedanı'nın Çinleşmiş Türk-Tabgaç kökenli olduğu geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Han Hanedanı</span> çinde M.Ö. 206 - M.S. 220 tarihleri arasında hüküm sürmüş hanedan

Han Hanedanı, Çin'de MÖ 206 – MS 220 tarihleri arasında hüküm sürmüş hanedanıdır. Dönemin önemli klanlarından Liu tarafından kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kaşgar</span> Doğu Türkistanda bir şehir

Kaşgar, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Tibet Özerk Bölgesi</span> Çinde özerk bir bölge

Tibet Özerk Bölgesi ya da Çince ismiyle Xizang Özerk Bölgesi, kısaca Tibet veya Xizang, Güneybatı Çin'de, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC)'ne bağlı eyalet düzeyinde bir özerk bölgedir. Toprakları, geleneksel Tibet bölgesine ait Ü-Tsang ile Kham bölgeleriyle örtüşür.

<span class="mw-page-title-main">Song Hanedanı</span>

Song İmparatorluğu, Song Hanedanı ya da kısaca Song, 960'tan 1279'a kadar Çin'i yöneten hanedandır. Hanedan, Sonraki Zhou Hanedanı'nın verasetini gasp eden ve On Krallık'ın geri kalanını fetheden, Beş Hanedan On Krallık dönemini sona erdiren Taizu tarafından kuruldu. Song, kuzey Çin'deki çağdaş Liao, Batı Şia ve Kin hanedanlarıyla sık sık çatışırdı. Song, Kin Hanedanı'nın saldırılarının ardından Güney Çin'e çekildikten sonra sonunda Moğol İmparatorluğu'na bağlı Yuan Hanedanı tarafından fethedildi.

<span class="mw-page-title-main">Aksu (şehir)</span> Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir şehir

Aksu (şehir), Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Bortala</span>

Bortala, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde Bortala Moğol Özerk İline bağlı şehir düzeyinde bir yerleşim yeridir.

<span class="mw-page-title-main">Çing İlçesi</span>

Çing İlçesi(Uygurca: جىڭ ناھىيىسى, Cing Nahiyisi, Çince: 精河县/精河縣; Pinyin: Jīnghé Xiàn), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde Bortala Moğol Özerk İli şehir düzeyinde bir yerleşim yeridir.

<span class="mw-page-title-main">Toksu İlçesi</span>

Toksu İlçesi,, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde, Aksu İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Li Shimin</span>

Li Shimin, İmparator Taizong ya da Tai Tsung, 626-649 yılları arasında Çin imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Yuan Hanedanı</span>

Kuzey Yuan Hanedanı, Yuan Hanedanı'nın 1368 yılında Çin'den çıkartılarak günümüzdeki Moğolistan ve İç Moğolistan bölgelerine sürülmesi ile kurulan ve 17. yüzyılda Qing Hanedanı'nın kuruluşuna kadar varlığını sürdüren hanedan.

Tang'ın Karaşehir seferi ya da Çin kaynaklarında bilinen adıyla Yanki, Batı Göktürk Kağanlığı'nın bir derebeyi olan ve Tarım Havzası'ndaki Sincan'da konumlanmış olan Karaşehir Budist Krallığı'na karşı Tang hanedanı Li Şimin'in düzenlediği askerî seferdir. İlk sefer, 644'te Tang ordu komutanı ve Anksi Protekratlığı'nın muhafızı Guo Şiaoke tarafından düzenlenmiş, bu muharebede Batı Göktürkleri ile ittifak hâlinde olan bu vaha devletçiği Tang ordusuna mağlup olmuştur. Bunun sonucunda, Karaşehir Tang Hanedanlığı himayesine girmiştir. İkinci sefer ise, 648'de Tang generali Ashina She'er tarafından komşu krallık olan Kuçar'ya düzenlenen harekâtın bir parçası olarak gerçekleştirilmiştir.

Tang'ın Karahoca seferi ya da Çin kaynaklarında bilinen adıyla Gaochang, 640'ta Tang Hanedanlığı imparatoru Li Şimin'in emriyle Tarım Havzası'ndaki Karahoca vaha devletçiğine düzenlenen askerî harekâttır. Sincan bölgesindeki Turfan üzerinde kurulu bir vaha devletçiği olan Karahoca, Batı Göktürk Kağanlığı ile kurduğu ittifak uyarınca Göktürk askerleri tarafından korunmaktaydı. Ancak, Tang güçlerinin devletçiğe ulaşmasıyla Göktürk askerleri geri çekildi ve Karahoca'nın kralı Tang'a teslim oldu. Böylece, Karahoca Tang Hanedanlığı'nın himayesi altına girdi.

Tang'ın Batı Göktürk Kağanlığı'nı ele geçirmesi veya Çincede bilinen adıyla Batı Tujue'nin fethi, Tang Hanedanlığı generallerinden Su Dingfang komutasındaki Çin ordusunun Batı Göktürk Kağanı İl-Kullıg İşbara Kağan üzerine yürüdüğü askerî sefere verilen addır. Tang'ın Batı Türklerine seferleri, Batı Türklerinin Tarım Havzası'ndaki müttefiki olan Karahoca'nın 640'ta Tang ordusu tarafından işgaliyle başlamıştır. Tang Hanedanlığı himayesini kabul eden birçok vaha devletçiği, Tang'ın askerî emellerinden kuşkuya düşerek, 7. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren Tang yerine Batı Göktürk Kağanlığı'na bağlılığını bildirmiştir. Karahoca'dan sonra Orta Asya'daki yayılmacı siyasetini sürdüren Tang Çini, 644'te Karaşehir Seferi ile Karaşehir Krallığı'na, 648'de ise Kuçar Seferi ile Kuçar Krallığı'nı topraklarına katmıştır. Su Dingfang komutasında Batı Göktürklerin üzerine gönderilen ana ordu; Dingfang tarafından Türk kökenli komutanlar Böri Şad ve Bağa Şad yönetiminde iki kol orduya ayrılmıştır. Ayrıca, Tang ordusu; Sir-Tarduşlara karşı Uygurların başlattığı isyana Tang'ın destek vermesinin ardından kendisiyle müttefik olan Uygurların atlı birliklerini de takviye olarak Büyük Tang Ordusu'na kabul etmiştir. Tang ordusu ile İşbara Kullug arasında yapılan İrtiş Nehri Savaşı'nı kaybeden Batı Göktürkler; bölgedeki egemenliklerini de kaybetmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Kuçar seferi</span>

Tang'ın Kuçar seferi, Tang Hanedanı emrindeki Türk asıllı bir komutan olan Aşina Şer tarafından Tarım Havzası'ndaki Kuçar vaha devletçiğine düzenlenen askerî seferdir. Kuçar'ın Tang'a bağlılığını bildirmeyerek Batı Göktürk Kağanlığı ile yakınlaşması, bu seferin en önemli nedenidir. Sefer, 648'de başlamış ve 19 Ocak 649'da sona ermiştir. Aksu'daki 40 gün süren bir kuşatmanın ardından Kuçar kuvvetleri yenilgiyi kabul ederek, teslim olmuştur. Kuçar askerleri, Batı Göktürk Kağanlığı'nın desteğiyle krallığı yeniden kurmayı denediyse de, bu yeni isyan hareketi de Tang ordusu tarafından bastırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çin tarihi</span> ulusal tarih

Çin tarihi, yazılı kaynaklara göre 3500 yıldan fazla geriye uzanmakta olup yazılı Çin tarihi ise MÖ 1500'lerde Shang Hanedanı döneminden başlamaktadır. Çin binlerce yıllık tarihi ile dünyanın en eski medeniyetlerinden biri ve uygarlığın beşiği olarak kabul edilmektedir. Çin uzun tarihi boyunca değişimli olarak birleşik bir devlet olarak veya birçok devlet halinde parçalanmış olarak varlığını sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Anxi'nin Dört Garnizonu</span>

Anxi'nin Dört Garnizonu, Tang Hanedanı tarafından 648 ile 658 yılları arasında kurulan Çin askeri garnizonlarıydı. Hint-Avrupa şehir-devletleri Qiuci (Kuçar), Yutian (Hotan), Shule (Kaşgar) ve Yanqi'de (Karaşehir) konuşluydu. Batıyı Pasifize Etme Genel Himayesi'nin merkezi Qiuci'deydi.

<span class="mw-page-title-main">Ming-Tibet İlişkileri</span>

Tibet ile Çin'in Ming hanedanı (1368-1644) arasındaki ilişkilerin kesin doğası belirsizdir. İlişkinin analizi, modern siyasi çatışmalar ve Westphalia egemenliğinin kavramın var olmadığı bir zamanda uygulanmasıyla daha da karmaşıklaşıyor. Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yayınlanan bir kitap olan “Çin'in Tibet'inin Tarihsel Durumu” Ming sarayının Tibet liderlerine çeşitli unvanlar vermesine ki bu unvanların haleflerine Ming başkentine seyahat etme olanağı sağlıyordu, Tibetlilerin unvanları tam olarak kabul etmesine ve Ming hanedanının Tibet üzerinde tartışmasız bir egemenliğe sahip olduğunu iddia ediyor. Çin'deki bilim adamları da Tibet'in 13.yy'dan beri Çin'in ayrılmaz bir parçası olduğunu ve dolayısıyla Ming İmparatorluğu'nun bir parçası olduğunu savunuyorlar. Bununla birlikte, Turrell V. Wylie, Melvin C. Goldstein ve Helmut Hoffman gibi Çin dışındaki çoğu bilgin, ilişkinin bir hükümdarlık olduğunu, Ming unvanlarının yalnızca nominal olduğunu ifade etti. Tibet'in Ming kontrolü dışında bağımsız bir bölge olarak kaldığını ve basitçe Tibet ile ilişkileri kesen İmparator Jiajing’e(1521-1566) kadar haraç ödediğini söylerler.