İçeriğe atla

Batı Kanada İnuitçesi

Batı Kanada İnuitçesi
Inuvialuktun
Ana dili olanlarKanada (Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut)
Konuşan sayısı400 – 700 (Nunavut: 300)  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Eskimo–Aleut
  • Batı Kanada İnuitçesi
Yazı sistemiLatin
Dil kodları
ISO 639-1iu
ISO 639-2iku
ISO 639-3ikt
İnuit dilleri coğrafyası

Batı Kanada İnuitçesi (kendilerince Siglit şivesinde Inuvialuktun, Uummarmiut şivesinde Iñuvialuktun; İngilizce Inuvialuktun, Western Canadian Inuktitut, West Inuktitun, Western Canadian Inuit[1]), Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Kuzeybatı Topraklarında 11 resmî dilden iki şivesi Inuvialuktun ve Inuinnaqtun adlarıyla yer alır.

Nunavut'ta 4 resmî dilden biri olarak Inuinnaqtun adıyla yer alır.

Eskimo dilleri içindeki yeri

Diyalekt ve kabileleri

  • Siglit İnuitçesi (İngilizce Siglitun, Siglit, Inuvialuktun proper). Kuzeybatı Topraklarında Tuktuyaaqtuuq (Tuktoyaktuk), Paulatuuq (Paulatuk), Ikaasuk (Sachs harbour) ve Inuuvik (Inuvik) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut
  • İnuinnaq İnuitçesi (kendilerince ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ; İngilizce Inuinnaqtun, Inuinnaq, Copper Inuktitut)
    • Kangiryuarmiut İnuitçesi (İngilizce Kangiryuarmiutun subdialect). Kuzeybatı Topraklarında Ulukhaqtuuq (Ulukhaktok, Kangiryuaq, Holman) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, (?) Haneragmiut, (?) Puivlirmiut, (?) Nagyuktomiut
    • İqaluktuuttiaq İnuitçesi (İngilizce Cambridge subdialect). Nunavut'da Iqaluktuuttiaq (ᐃᖃᓗᒃᑑᑦᑎᐊᖅ, Cambridge Bay) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut
    • Qurluqtuq İnuitçesi (İngilizce Coppermine subdialect, Kugluktuk dialect). Kanada Nunavut'da Qurluqtuq (ᖁᕐᓗᖅᑐᖅ, Kugluktuk, Coppermine) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut
    • Umingmaktuuq İnuitçesi (İngilizce Bathurst subdialect). Nunavut'da Umingmaktuuq (Umingmaktok, Bathurst) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut
  • Natsilik İnuitçesi (kendilerince Inuktitun; İngilizce Natsilingmiutut, Natsilik dialect)
    • Nattilik İnuitçesi (kendilerince Nattilingmiutut (dil); İngilizce Natsilik subdialect, Natsilik proper). Nunavut'da ᑕᓗᕐᔪᐊᑦ (Talurjuat/Spence Bay) ile ᓇᐅᔭᑦ (Naujat/Repulse Bay) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut
    • Arviligjuaq İnuitçesi (İngilizce Arviligjuaq subdialect). Kanada Nunavut'da ᐊᕐᕕᓕᒡᔪᐊᖅ (Arviligjuaq/Pelly Bay) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Arviligjuarmiut, Sinimiut
    • Utkuhiksalik İnuitçesi (kendilerince Utkuhiksalingmiutitut (dil); İngilizce Utkuhiksalik subdialect, Utkuhikhalik, Gjoa Haven dialect). Nunavut'da ᐅᖅᓱᖅᑑᖅ (Uqsuqtuuq/Gjoa Haven) ile ᖃᒪᓂ‛ᑐᐊᖅ Qamani'tuaq (Baker Lake) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: (?) Ahagmiut, (?) Hanningařuqmiut, (?) Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut (İngilizce Utkuhiksalik proper)

Linguist List'e göre 8 child dialects olarak alt bölümlere ayrılır:[2]

  • ikt-sig → Siglit; Sigluit
  • ikt-hol → Holman Island; Ulukhaqtuuq
  • ikt-cop → Copper; Copper Inuktitut; "Copper Eskimo"; Copper Inuit; Kangiryuarmiut; Iqaluktuuttiaq; Kangormiut
  • ikt-cpm → Coppermine; Qurluqtuq
  • ikt-net → Netsilik; Arviligjuaq
  • ikt-gjo → Gjoa Haven; Uqsuqtuuq
  • ikt-spe → Spence Bay; Talurjuaq
  • ikt-car → Caribou; Caribou Eskimo; Keewatin; Kivalliq

Kivalliq İnuitçesi (ikt-car) daha çok Doğu Kanada İnuitçesi içinde sınıflandırılır.

NOT: Kuzeybatı Topraklarında Inuvialuktun adı altında geçen Uummarmiutun şivesi, Batı Kanada İnuitçesine değil, Alaska'daki İnyupikçeye aittir. Kanada'nın idari ve politik kaygılarıyla Inuvialuktun şivesi olarak verilmektedir.

Alfabe

Kuzeybatı Topraklarında (Siglitun, Inuinnaqtun) Latin alfabesi kullanılır.

  • Kısa ünlüler: a, i, u
  • Uzun ünlüler: aa, ii, uu
  • Diftonglar : ai, ia, iu, ui, ua, au
  • Ünsüzler : b, ch, g, dj, k, l, ł, m, n, ng, p, q, r, s, t, v, y

Nunavut'da (Natsilingmiutut) hece yazısı kullanılır.[3]

Bazı gramer özellikleri

Batı Kanada İnuitçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

  • Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul

Siglitun şivesinden örnekler:

tekilikilçoğulanlamı
Inuvialuk Inuvialuuk Inuvialuit Batı Kanada İnuitleri
kigiaq kigiak kigiat kunduz
kanguq kanguk kangut kar kazı
tatidjgaq tatidjgaaq tatidjgat turna
ivugaqpak ivugaqpaak ivugaqpait yaban ördeği
ukaliq ukallik ukallit tavşan
ugyuk ugyuuk ugyuit sakallı fok
tuulik tuuliik tuuliit dalgıç kuşu
iggarlik iggarliik iggarliit mavi tilki
nanuq nannuk nannut kutup ayısı
apqun apqutik apqutit yol
  • Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar : daha çok -q ya da -k, daha az olarak da -n
  • Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur:
    • kök (İng. stem)
    • yapım eki (İng. postbase)
    • çekim eki (İng. ending)
    • bağlaç (İng. enclitic)
  • Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
  • Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Batı Kanada İnuitçesinde iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:
    • tuktum niqaa  : Ren geyiğinin besini (bir liken adı)
    • tuktum niaqua  : Ren geyiğinin kafası
    • qimmim niaqua  : Köpeğin kafası
    • tarium sikua  : Denizin buzu

Her ikisi de sayı ile uyumludur:

  • tuktut nurait  : Ren geyiğinin yavruları

Örnekler

  • akłaq boz ayı
  • kuuk ırmak
  • tasiq (sg) / tatchiit (pl) göl
  • tariuq deniz
  • anuri rüzgâr
  • nuvuya bulut
  • sila hava
  • kalluk şimşek
  • qilak gök
  • siku buz
  • apun kar

Dipnotlar

  1. ^ Anna Berge and Lawrence Kaplan (2005), Contact-induced lexical development in Yupik and Inuit languages 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Études/Inuit/Studies, vol. 29, n° 1-2, 2005, p. 285-305
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2010. 

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İnuit halkları</span> “İNUİT" bir halk topluluğunun ismi

İnuit halkları, Arktik bölgede, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol Yupik halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">İnuitler</span> Halk

İnuitler ya da Kanada İnuitleri, Kanada'nın Kuzey Kanada denen bölümünde yaşayan İnuit kolundan Eskimo halklarının ortak adı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 30.500 kişilik nüfustan 24.500 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">İnyupikçe</span>

İnyupikçe ya da İnyupik dili, Kuzey ve Kuzeybatı Alaska'da İnyupiklerin konuştuğu İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 15.700 kişilik nüfustan 2.144 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitleri</span>

Batı Kanada İnuitleri, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları'nda ve birazı da Yukon'da yaşayan İnuitlerin bir kolu.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Kanada İnuitçesi</span>

Doğu Kanada İnuitçesi, Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

İnuit dilleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde, Kanada'da ve Danimarka'ya bağlı Grönland'da Eskimo-Aleut dilleri ailesinden İnuit halkları tarafından konuşulan Eskimo dilleri ailesi. Eskimo dillerinin diğer ana kolu Yupik dilleridir. Alaska Yerli Dil Merkezindeki son rakamlara göre 93.200 kişilik nüfusa sahip İnuit halklarından 73.644 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

Utkuhiksalik İnuitçesi, Kanada'da Nunavut bölgesinde Batı Kanada İnuitlerinden Utkuhiksalik İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin Natsilik İnuitçesi lehçesinin bir alt lehçesidir ve İnuit hece yazısı ile yazılmaktadır. Eskiden Nunavut'taki Utkuhiksalik bölgesinde konuşulurken, şimdi Kanada anakarasındaki Uqsuqtuuq ve Qamani'tuaq yörelerinde konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Aivilik İnuitçesi</span>

Aivilik İnuitçesi, Kanada'nın Nunavut bölgesinde ᓴᒡᓕᖅ, ᐃᒡᓗᓪᓕᒑᕐᔪᒃ ve ᑲᖏᖅᖠᓂᖅ şehirlerinde Aivilik İnuitleri tarafından konuşulan Doğu Kanada İnuitçesinin Kivalliq-Aivilik grubundan lehçesi.

<span class="mw-page-title-main">Kivalliq-Aivilik İnuitçesi</span>

Kivalliq-Aivilik , Kanada'nın Nunavut bölgesinde konuşulan Kivalliq İnuitçesi ile Aivilik İnuitçesinin oluşturduğu lehçe birliği.

<span class="mw-page-title-main">Kivalliq İnuitçesi</span>

Kivalliq İnuitçesi, Kanada Nunavut'ta Kivalliq Bölgesinde yaşayan Kivalliq İnuitleri tarafından konuşulan Doğu Kanada İnuitçesi içinde Kivalliq-Aivilik grubunun lehçesi. Batı Kanada İnuitçesine yakınlaşan yönleri bulunur ve bazen onun lehçesi olarak da sınıflandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Nunavut İnuitleri</span>

Nunavut İnuitleri, Kanada'nın Nunavut özerk bölgesinde yaşayan İnuitleri topluca nitelemek için kullanılan ad. Dil temelli sınıflandırmaya göre Nunavut'un asıl ahalisi Doğu Kanada İnuitleri ile esas olarak Kuzeybatı Topraklarının ahalisi olan Batı Kanada İnuitleri olmak üzere iki ana grup olarak ele alınır. Her iki grubun dili de, Doğu Kanada İnuitçesi Inuktitut, Batı Kanada İnuitçesi ise Inuinnaqtun adı altında Nunavut'un resmi dilleridir.

Natsilik İnuitçesi ya da Netsilik İnuitçesi, Kanada'da Nunavut özerk bölgesinde yaşayan Batı Kanada İnuitlerinden Natsilik İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir ve İnuit hece yazısı ile yazılsa da yazı dili değil konuşma dilidir. Nunavut'taki resmi diller arasında yer almaz.

Nattilik İnuitçesi ya da Asıl Natsilik İnuitçesi, Kanada'da Nunavut bölgesindeki Nattilik yöresinde, Taloyoak ve Repulse Bay civarında Batı Kanada İnuitlerinden Nattilik İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin Natsilik İnuitçesi lehçesinin bir alt lehçesidir ve İnuit hece yazısı ile yazılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İnuinnaq İnuitçesi</span>

İnuinnaq İnuitçesi ya da İnuinnait İnuitçesi, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Nunavut özerk bölgesinde yaşayan Batı Kanada İnuitlerinden İnuinnait İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir ve Kuzeybatı Topraklarında Latin alfabesi ile Nunavut'ta İnuit hece yazısı ile yazılmaktadır. Kuzeybatı Topraklarının 11 resmî dilinden ve Nunavut'ta ise 4 resmî dilden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Nunavik İnuitçesi</span>

Nunavik İnuitçesi ya da Nunavimmiut İnuitçesi, Kanada'da Québec eyaletinin özerk Nunavik ilçesi ile Nunavut eyaletinin Sanikiluaq adasında yaşayan Nunavik İnuitleri (Nunavimmiut) tarafından konuşulan Doğu Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir. Nunavik-Labrador lehçe grubunda sınıflandırılır. Kanada 2001 nüfus sayımına göre Nunavik'teki 12.000 kişilik etnik nüfustan % 90 kadarı ana dillerini konuşabiliyor. İnuit hece yazısı ile yazılır. Güney Qikiqtaaluk (Baffin) İnuitçesine benzer. Fakat, idari olarak Nunavut'tan ayrı olması ayrışmayı körüklemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Qikiqtaaluk İnuitçesi</span>

Qikiqtaaluk İnuitçesi ya da Baffin İnuitçesi, Kanada'nın Nunavut bölgesinde Baffin Adası başta olmak üzere Qikiqtaaluk Bölgesinde konuşulan Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi ile Güney Qikiqtaaluk İnuitçesinin oluşturduğu lehçe birliği.

Arviligjuaq İnuitçesi, Kanada'da Nunavut bölgesinde Kugaaruk yöresinde Batı Kanada İnuitlerinden Arviligjuarmiut (ᐊᕐᕕᓕᒡᔪᐊᕐᒥᐅᑦ) İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin Natsilik İnuitçesi lehçesinin bir alt lehçesidir. LINGUIST List Arviligjuaq adını alternatif ad olarak aynı lehçenin Nattilik İnuitçesi alt lehçesinin (ikt-net) sinonimi sayar.

<span class="mw-page-title-main">Merkezî Kanada İnuitleri</span>

Merkezi Kanada İnuitleri ya da Merkezî İnuitler veya Merkezi Eskimolar, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları ile Nunavut topraklarında yaşayan Kanada İnuitlerinden Eskimo kültür grubu.

<span class="mw-page-title-main">Kugluktuk</span>

Kugluktuk ya da Qurluqtuq veya 1 Ocak 1996 öncesinde Coppermine, Kanada'nın Nunavut topraklarının Kitikmeot Bölgesi'nde Coppermine Nehrinin ağzında kurulu mezra. Yöre İnuinnaq İnuitlerinin toprağıdır. 2006 sayımına göre nüfusu 1.302 kişidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.