Batı Hiung-nu

西匈奴 xī xiōng nú Batı Hun
M.Ö. 56-M.Ö. 36
Bayrak
Yaygın dil(ler)	Hun Türkçesi
Hükûmet	Konfederasyon
Hakan
Tarihçe
• Kuruluşu M.Ö. 56 • Dağılışı M.Ö. 36
Öncüller Ardıllar Hiung-nu Siyen-piler
Günümüzdeki durumu	Kazakistan Kırgızistan

Makale serilerinden
Türk tarihi
İlk Çağ • Büyük Hun İmparatorluğu (İÖ 220-İS 92) • Batı Hiung-nu (İÖ 56-36) • Kuzey Hiung-nu (48-156) • Güney Hiung-nu (48-216) • Siyenpi İmparatorluğu (93-234) • Avrupa Hun İmparatorluğu (352-469) • Sabar Hanlığı (5. yy-6. yy)
Orta Çağ • Ak Hun İmparatorluğu (420-670) • Göktürk Kağanlığı (552-744)   • Doğu Göktürk (583-630)   • Batı Göktürk (583-659)   • İkinci Göktürk (681-744) • Avar Kağanlığı (562-803) • Seyanto Hanlığı (628-647) • Hazar Kağanlığı (630-1048) • Büyük Bulgar Hanlığı (632-668) • İdil Bulgarları (7. yy-1240'lar) • Kangar Birliği (659-750) • Birinci Bulgar İmparatorluğu (681-1018) • Uygur Kağanlığı (742-840)   • Kansu Uygur (848-1036) • Kırgız Kağanlığı (693-1207)   • Karahoca Uygur (991-1209) • Karluk Hanlığı (743-1220) • Oğuz Yabguluğu (750-1055) • Karluk Yabgu Devleti (756-940) • Şirvanşahlar Devleti (799-1539) • Karahanlılar (840-1212)   • Doğu Karahanlılar (1032-1210)   • Batı Karahanlılar (1041-1212) • Peçenek Hanlığı (860-1091) • Tolunoğulları (868-905) • Akşitler (935-969) • Gazne Devleti (961-1186) • Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157)   • Türkiye Selçuklu (1077-1308)   • Kirman Selçuklu (1092-1187)   • Suriye Selçuklu (1092-1117)   • Irak Selçuklu (1118-1194) • Mengüçlü (1072-1277) • Harezmşahlar İmparatorluğu (1077-1231) • Danişmendliler (1080-1178) • Çaka Bey (1081-1098) • Çubukoğulları (1085-1092) • Dilmaçoğulları (1085-1192) • Saltuklu Beyliği (1092-1202) • İnaloğulları (1098-1183) • Ahlatşahlar (1100-1207) • Artuklu Beyliği (1102-1408) • Böriler (1104-1154) • Zengiler (1127-1250) • İldenizliler (1142-1225) • Erbil Beyliği (1146-1232) • Salgurlular (1148-1286) • Eyyûbîler (1171-1348) • Cengiz İmparatorluğu (1206-1368) • Delhi Sultanlığı (1206-1527) • Çobanoğulları (1227-1309) • Çağatay Hanlığı (1227-1347)   • Doğu Çağatay Hanlığı (1347-1680)   • Batı Çağatay Hanlığı • Altın Orda Devleti (1242-1502) • Memlûk Sultanlığı (1250-1517) • Karamanoğulları (1256-1483) • İnançoğulları (1261-1368) • Sâhib Ataoğulları (1275-1342) • Pervaneoğulları (1277-1322) • Eşrefoğulları (1280-1326) • Menteşe Beyliği (1280-1424) • Karesi Beyliği (1297-1360) • Candaroğulları (1299-1462) • Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922) • Germiyanoğulları (1300-1423) • Hamitoğulları (1301-1423) • Saruhanoğulları (1302-1410) • Taceddinoğulları (1303-1415) • Aydınoğulları (1308-1426) • Tekeoğulları (1321-1390) • Ramazanoğulları (1325-1608) • Eretna (1335-1381) • Dulkadiroğulları (1339-1521) • Taşanoğulları (1350-1398) • Sufi Devleti (1361-1379) • Timur İmparatorluğu (1370-1507) • Akkoyunlular (1378-1508) • Erzincan Beyliği (1379-1410) • Karakoyunlular (1380-1469) • Kadı Burhâneddin Devleti (1381-1398) • Malva Sultanlığı (1392-1562) • Nogay Ordası (1398-1642) • Şeybani Hanlığı (1428-1599) • Kazan Hanlığı (1438-1552) • Kırım Hanlığı (1441-1783) • Astrahan Hanlığı (1446-1556) • Kasım Hanlığı (1452-1681)
Yeni Çağ • Sibir Hanlığı (1464-1598) • Kazak Hanlığı (1465-1729) • Buhara Hanlığı (1500-1785) • Safevî Devleti (1501-1736) • Yarkand Hanlığı (1514-1680) • Hive Hanlığı (1515-1920) • Kutbşah Devleti (1518-1687) • Babür İmparatorluğu (1526-1858) • Bakü Hanlığı (1718-1806) • Afşar İmparatorluğu (1736-1796) • Hokand Hanlığı (1740-1876) • Revan Hanlığı (1747-1828) • Buhara Emirliği (1785-1920)
Yakın Çağ • Kaçar İmparatorluğu (1794-1925) • Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti (1913) • Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (1917-1918) • Aras Türk Cumhuriyeti (1918-1919) • İdil Ural Devleti (1918-1919) • Alaş Orda (1917-1920) • Kırım Halk Cumhuriyeti (1917-1918) • Azerbaycan DC (1918-1921) • Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükümeti (1918-1919) • Azadistan (1919-1920) • Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Tıva Halk Cumhuriyeti (1921-1944) • Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (1932-1934) • Hatay Devleti (1938-1939) • Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949) • Azerbaycan Millî Hükûmeti (1945-1946) • Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi (1964-1974) • Özerk Kıbrıs Türk Yönetimi (1974-1975) • Kıbrıs Türk Federe Devleti (1975-1983) • Türkiye • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti • Kırgızistan • Özbekistan • Azerbaycan • Kazakistan • Türkmenistan Tarihi Türk devletleri listesi   • Tarihî ve çağdaş Türk devletleri   • Türk tarihi edebiyatı'

Makale serilerinden
Moğol tarihi
Moğol İmparatorluğu Dört Büyük Hanlık   • Çağatay Hanlığı   • Kıpçak Hanlığı (Cuci)   • İlhanlılar (Tului - Hülagû)   • Yuan Hanedanı (Tului - Kubilay)
Hanlıklar Tului'nin ulusundan doğan ülkeler   • Yuan Hanedanı、Kuzey Yuan    • Oyrat     • Cungar   • İlhanlılar    • Celayir Hanedanı
Günümüzde Moğollar • Moğolistan • İç Moğolistan Özerk Cumhuriyeti • Buryat Cumhuriyeti • Kalmıkya Cumhuriyeti • Hazaralar (Afganistan) • Aymaklar (Afganistan)

Batı Hun (Çince: 西匈奴 pinyin: xī xiōng nú; M.Ö. 56 - 36), Hun'nun tanhu sülalesinden Çi-çi Tanhu (郅支單于 zhìzhī dānyú ; taht M.Ö. 56 - 36)'nun batıya kayarak kurduğu yönetim.

Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 58 yılında Çiçi Yabgu ve Ho-Han-ye kardeşler arasında Doğu ve Batı olmakla birlikte bölündü. Batı Hunlarını; Çiçi Yabgu, Doğu Hunlarını Ho-Han-Ye Kağan (Şenyu) yönetti.^[1] Ho-Han-Ye'nin ölümünden sonra Doğu Hunları Panu veyeğeni Pi'nin taht kavgasına sahne oldu. H 48 yılında Doğu Hunları; Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrıldı. Kuzey Hunlarını Panu,^[2] Güney Hunlarını Pi^[3] yönetmiştir. Kuzey Hunları yani Panu'nun yönettiği bu ülke Türk Tarih literatürüne Batı Hun İmparatorluğu olarak geçmiştir. Kuzey Hunları bugünkü Moğolistan topraklarına hakimdi.^[4]

Hun'ların başında bulunan Ho-han-ye Tanhu (呼韓邪單于 hūhánxié dānyú)'nin ekonomik sıkıntıları da neden göstererek Çin egemenliğine girmek istemesi kardeşi Çi-çi tarafından "atalarına saygısızlık" olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle Hun, M.Ö. 46 yılında Çiçi ve Ho-han-ye kardeşler arasında Doğu Hun ve Batı Hun olmak üzere ikiye ayrıldı. Batı Hun'u Çiçi, Doğu Hun'u Ho-han-ye yönetti.

Batı Hun'ların başında bulunan Çiçi'nin Çin'e karşı verdiği mücadelede kısa bir süre sonra başarısız olduğu görülmüştür. Zira Çiçi, Çin ile mücadelede eski Hiungnu savaş taktiklerini bırakarak bir şehir kurup burayı kale haline getirerek savunma savaşı yapmayı yeğlemiştir. Bu kendisinin birinci hatasıdır. Yenilgisinde etkili olan diğer hata ise emri altında bulunan askerlere çok sert davranmasıdır.

Ho-han-ye'nin ölümünden sonra M.S. 46 - 48 yıllarında Doğu Hun Panu ve yeğeni Pi'nin taht kavgasına sahne oldu.

Çiçi yönetimindeki Hun'lara daha sonra Kuzey Hun'ların dağılmasıyla batıya göç eden Kuzey Hun kabileleri de katılmıştır.

Ho-han-ye'nin Çin egemenliğine girme politikasına karşı çıkan Çiçi, bağlı kabileleriyle birlikte Issık Gölü ve çevresine çekilmiştir.

Çiçi han MÖ 43 yılında Vatan atalarımızdan torunlarımıza verilmek üzere bize emanet edilmiş kutsal topraklardır. Onursuz bir yaşam uğruna terk edilemez. sözleriyle tarihe geçmiş bir imparatordur.

Türk tarih literatüründe üç tane "Batı Hun İmparatorluğu" ismine rastlanmaktadır.

• 1. 16 Büyük Türk devleti içerisinde sayılan "Batı Hun İmparatorluğu"; Panu tanhunun yönettiği Kuzey Hun Devleti'dir.
• 2. Asıl Batı Hun; Çiçi'nın yönettiği Batı Türkistan'ı kapsayan kısa ömürlü devlettir.
• 3. Avrupa'daki Hun İmparatorluğu da Batı Hun (Avrupa-Batı kastedilerek) olarak bazı kaynaklarda ifade edilmektedir.

• Hun (Doğu Hun, Ho-han-ye)
• Kuzey Hun (Panu)
• Güney Hun (Pi)

=

Gan Gu, "Qian Han" Kibabı, C.94 "Hun" 64 班固, 前漢書 卷九十四 匈奴傳第六十四 (Vikikaynak)