İçeriğe atla

Basma

Basma, çeşitli basit ve karmaşık desenlerin, baskı yoluyla, pamuklu bezayağı kumaşa uygulanmasıyla elde edilen desenli kumaşlara verilen isimdir.[1] Baskı, boyaların beyazlatılmış kumaşa baskı şablonları yardımıyla desene göre, üst üste uygulanmasıyla gerçekleşir.

Basma, Anadolu'da başlıca giyim malzemesi olarak kullanılagelmiştir. Basmadan dikilen giysilere yörelere göre değişim göstermek koşuluyla; göynek, entari, pistan, elbise, libas, tımman, içlik gibi isimler verilmiştir. Günümüzde ise basma kumaşlar, yatak çarşafları, nevresim, vitrin yakaları, yazma başörtüleri, perde, bohça gibi ürünlerde kullanılmaktadır.

Anadolu'da genellikle kadın başörtüsü olarak kullanılan, üzeri işlemeli ve desenli, ince dokunmuş basmalar yazma olarak adlandırılır ve yazmacılık bir halk sanatı olarak yaşatılır. Kimi kaynaklarda basmadan "yazma" olarak bahsedilir ve kumaş üzerine kalıp baskı sistemi Türkçede "yazmacılık" adını alır.[2] Çeşitli kaynaklarda baskıcılık ve yazmacılık terimleri ya aynı anlamda ya da birbirinin yerine kullanılmıştır.[2]

Geleneksel basmacılık (yazmacılık), tahta üzerine oyulmuş kalıpların kök boyaya batırılıp kumaşın üzerine vurulması ve aynı işlemin defalarca tekrarlanması ile icra edilir. Günümüzde kumaşların renklendirilmesi boyama veya basma fabrikalarında gerçekleştirilmektedir.[3]

Geçmişi

Basmacılık fikrinin temelinde yatan "bir kalıpla düz bir zeminde iz bırakma" mantığı, tarihte ilk defa mühürlerde kullanılmıştır.[4] Anadolu'daki ilk uygarlıklardan birini kuran Hititler'in M.Ö. 7000 yıllarında kalıpla baskı yapmasını bildiklerini gösteren mühür ve damgalar çeşitli arkeolojik kazılarda bulunmuştur. Bazı kaynaklarda helezoni ve dört yapraklı çiçek biçiminde olan bu kalıplarla, ilk basma örneklerinin yapıldığı iddia edilmektedir.[4]

Hitit mühürlerinden yaklaşık 2000 yıl sonra Mezopotamya, Suriye ve İran'da daha karmaşık desenli mühürler kullanılmıştır. Silindir şeklinde bu mühürler, yaş kil tabletler üzerinde döndürülerek kazıma tekniğiyle üzerlerinde yapılmış figürlerin tablete geçmesi sağlanırdı. Mühür baskıların sözleşme, antlaşma ve kapı kanatlarında kullanıldığı görülmüştür. Baskı tekniği dünyanın birçok yerinde duvar süslemelerinde, kapı kenarlarında, çanak çömleklerde ve kil tabletlerde kullanıldı. Rusya'nın Kuban bölgesindeki bulunan M.Ö. 6 yüzyıla ait resimlendirilmiş kumaşlar, kumaş baskı tekniğinin öncüleri olarak kabul edilmektedir. Antik Yunan tarihçi Heredot'un yazılarında da M.Ö 484-425 yıllarında Hazar Denizi yakınlarında yaşayan ulusların doğal bitkilerden elde ettikleri boyalarla kumaş üzerine hayvan figürleri çizerek bunlardan yapılmış giysileri kullandıkları yazılmaktadır.[4]

Mısır'ın kuzeyindeki Panapolis antik kentindeki (günümüzdeki Ahmim kenti) kazılarda bulunan 4. yüzyıla ait bir çocuk entarisi tahta kalıplarla bez üzerine basılan kumaşların dünyada bilinen en eski örneğidir.[5] Ahmim'de baskı tekniğiyle birden fazla rengin aynı kumaşta kullanıldığı ve 6. - 7. yüzyılara ait oldukları düşünülen kumaş örnekleri de bulunmuştur. Mısırda Abbasi ve Fatimilerde de kumaşı fırça aracıyla boyama ve kalıpla basarak desenlendirme görülmüştür. Bu devirden kalma keten kumaşların üzerindeki yazıların ve süslemelerin çoğu bu teknikle yapılmıştır.

Anadolu'da ilk defa Hititler tarafından kullanılmış olan basmakalıp tekniğinin Türkler'in Anadolu'ya gelişinden önceki dönemde Ermeni ve Süryani ustalar tarafından kullanılmakta olduğu düşünülür. Yazmacılık olarak adlandırılan bu sanat, Tokat, Bartın, Gaziantep, Diyarbakır ve Kastamonu’da gelişerek 17. yüzyılda İstanbul’da en güzel örneklerini ortaya çıkarmıştır.[2] Günümüzde Tokat, Kastamonu ve Bartın Anadolu'da geleneksel yazmacılığın devam ettiği yerlerdendir.

Dünyada bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler ve yeniliklerle baskı tekniklerinin gelişimi de Rönesans döneminden başlayarak hızlanmış; özellikle sanayi devrimi ve sonrasında baskı teknikleri makineleşip çeşitlenmiştir. 1676’da İngiltere’de, 1678’de Hollanda’da, 1720’de Almanya’da ilk basma fabrikaları açılmıştır.[6] 1856'da İngiliz kimyager William Henry Perkin'in ilk yapay boyar maddeyi yapmasından sonra doğal boyar maddeler yerlerini kısa zamanda yapay boyar maddelere bırakmıştır.

Türkiye'de fabrikasyon basmacılık, 1937'de Sümerbank tarafından açılan Nazilli Sümberbank Basma Fabrikası'nda başlamıştır.

Geleneksel malzemeler ve teknikler

Geleneksel basmacılıkta yapılan ahşap kalıplar için kolay oyulabilir, hafif, dayanıklı ve emici ağaç tercih edilir. Bu özelliklerin çoğuna sahip olduğu için kalıp yapımında en çok kullanılan ağaç ıhlamur ağacıdır. Kalıp hazırlamak için ağaç nemden arıtılır ardından oyulacak yüzey ateşte ısıtılır ve bal mumuna daldırılır. Desen, ters olarak kalıba aktarılır. En çok kullanılan aktarma yöntemi karbon kâğıdıyla yapılan aktarma yöntemidir. "Nakış bul" denen oyma bıçakları kullanılarak kalıp uyulur.

Boyayı çabuk emme ve boya akmasını önleme özelliğinden ötürü basmacılıkta pamuklu kumaşlar kullanılır. Kaput bezi olarak da isimlendirilen Amerikan bezi, tülbent ve mermerşahi yazmacılıkta kullanılan kumaş cinsleridir. Kumaşı desenlemek için sadece kalıplar kullanılabilir veya ucu farklı kalınlıklarda olan fırçaların kullanılır. Üçünüc bir teknik, "içi boş kalıplar" kumaşa basıldıktan sonra içlerini fırça ile doldurularak gerçekleşen kalem işi- kalıp tekniğidir. Renklendirme şu yöntemlerle yapılır:[4]

  • Karakalem Tekniği (beyaz kumaş üzerine siyah baskı)
  • Aşındırma Tekniği (siyah kumaş üzerine beyaz baskı)
  • Daldırma Tekniği
  • Mavi Ağartma Tekniği
  • Elvan Tekniği

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Kaya, Gaye. "Kumaş Tasarım Ve Analizi (Ders Notları)". Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Aralık 2016. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020. 
  2. ^ a b c Uygur, Hatice Kübra; Koyucuokca, Ayşegül; Öz, Didem. "Bir Kültürün Son Temsilcisi: Mıksiye (Muqsiye) Nasra Şimmes Hindi- ve Ardında Bıraktıkları" (PDF). AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi Cilt:5, Sayı:11, Temmuz 2017. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  3. ^ "Basma, Basmacı". İstanbul Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği web sitesi. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020. 
  4. ^ a b c d Korkunç, Orhan. "Süryani basmacılığı ve Süryani basmacılığında kullanılan motif ve ikonografik simgeler". Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  5. ^ "Fashion & Virtue: Textile Patterns and the Print Revolution, 1520–1620". The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Güz 2015. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  6. ^ Usluca Erim, Özge; Gezicioğlu, Fatma Yelda; Erim, Mehmet. "Gelenekselden Günümüz Teknolojisine Yer Yaygılarında Kullanılan Baskı/Boyama Tekniklerine Genel Bir Bakış" (PDF). Journal of Arts, Cilt 2, Sayı 1, Yıl 2019. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Resim</span> varlıkların, doğa görünüşlerinin kalem, fırça ve boya gibi araçlarla bez, kâğıt vb. üzerinde yapılan biçimi

Resim, herhangi bir yüzey üzerine çizgi ve renklerle yapılan, günümüzde kavramsal bir boyutta ele alınması açısından hemen her tür malzemenin kullanılabildiği bir anlatım tekniğidir. Resim yapma sanatıyla meşgul kişiler, ressam olarak adlandırılırlar.

<span class="mw-page-title-main">Matbaacılık</span>

Matbaacılık ya da basımcılık, metin ve görüntülerin genellikle kâğıt gibi yüzeyler üzerine basılarak çoğaltılma işidir.

<span class="mw-page-title-main">Gordion Müzesi</span> Ankaradaki bir müze

Gordion Müzesi, Ankara'nın Polatlı ilçesinin Yassıhüyük köyündedir. Müzede Kral Midas'ın tümülüsü bulunmakla birlikte Kral Midas'ın kafatası sonradan Anadolu Medeniyetleri Müzesi'ne götürülmüştür. İskeletinin ise sonradan kaybolduğu iddia edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kimono</span> Japonların geleneksel giysisi

Kimono (Japonca: 着物 -, Japonya'nın geleneksel giysisidir. Ki ve mono sözcüklerinden türetilmiştir. Japoncada aslen tüm kıyafetler için kullanılan kimono sözcüğü, sonradan hem kadınlar hem de erkekler tarafından giyilen uzun giysiyi tanımlamak için kullanılmaya başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ebru</span> geleneksel boyama sanatı

Ebru, kitreyle yoğunlaştırılmış su üstünde, özel hazırlanmış boyalarla oluşturulan desenlerin kâğıt üzerine geçirilmesi yoluyla yapılan bir süsleme sanatıdır. Fırça ve boyaları özeldir.

Yağcıbedir halıları, özellikle Balıkesir'in Sındırgı ve Bigadiç köylerinde, Yörükler tarafından dokunan ve önemli kültürel değere sahip motifleri olan bir halı türüdür.

Yazma, çizme pamuktan elde edilen kumaşlara basılan Anadolu motifleri ile süslenen bir Türk kadın aksesuarı ve örtüsüdür. Yazma ince dokunmuş basmanın üzeri işlemeli ve desenlilerine verilen isimdir. Yazma kadınlar ve genç kızlar tarafından günlük ve özel günlerde,köylerde köy şenliklerinde ve geleneksel oyunlarda giyilen örtü aksesuar olarak kullanılır. Giyilen biçimlerine göre ikiye ayrılır. Eski tarihlerde ıhlamur ağaçından yapılan kalıplar ve kök boya ile 6 renk olarak imal edilirdi. Teknolojinin gelişmesiyle ile Bilgisayar destekli desen tasarımı yapılan Yazma 12 renge kadar basılır. Kadınlar, kenarlarına oya işleyerek çeyizlerine koyarlar.Yaşlılar daha çok örtü şeklinde kullansa da gençler aksesuar olarak kullanır. Oyalı boncuklu süslüdür. Desenli ve düz halleride vardır.

<span class="mw-page-title-main">Silindir mühür</span>

Bir silindir mühür resim öykülü silindir oymadır. Antik çağlarda iki boyutlu yüzey üzerinde yuvarlanarak kullanılırdı.Özellikle yaş kil üzerinde. İlk görünmesi Yakın Doğu'da Uruk dönemi zamanında, sonraki versiyonları rakam ve işaretlerle anlatma sistemi ile kullanımında Mezopotamya'da hiyeroliflerde.

<span class="mw-page-title-main">Dantel</span>

Dantel, her türlü iplikle örülen veya bir kumaşın kenarına işlenen, türlü biçimde ince ve ağ görünümünde örgü çeşididir.

<span class="mw-page-title-main">Tokat yazması</span>

Tokat yazması, Tokat'a has bir elsanatı olan Tokat yazmacılığının ürettiği Tokat'a has yazmalar.

<span class="mw-page-title-main">Transfer baskı</span>

Transfer baskı, kağıt üzerine monokrom baskının yapıldığı kazınmış bakır veya çelik plaka kullanılarak çanak çömlek veya diğer malzemeleri süsleme yöntemidir. Daha sonra parçanın üzerine bastırılarak desen aktarılır.

<span class="mw-page-title-main">Işık gölge</span> resim sanatında bir tarz

Işık gölge, sanatta karanlık ve aydınlığın oluşturduğu zıtlık için kullanılan bir terimdir. Terim çoğunlukla tüm düzenlemeyi etkileyen, vurgulanmış zıtlıklar için kullanılır. Fakat ressamlar ve sanat tarihçileri vücut gibi üç boyutlu nesnelere hacim kazandırmak için yapılan, güçlü olmayan etkiler için de kullanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Dokusuz kumaşlar</span> farklı uzunluklardaki elyafların kimyasal, mekanik veya ısı yoluyla bir araya getirilmesiyle üretilen kumaş benzeri materyal

Dokusuz kumaşlar, farklı uzunluklardaki elyafların kimyasal, mekanik veya ısı yoluyla bir araya getirilmesiyle üretilen kumaş benzeri materyallerdir. Dokusuz kumaş terimi klasik tekstil endüstrisinde dokuma veya örme olmayan keçe ve benzeri kumaşları ifade eder. Bu kumaşlar klasik kumaşlarla karşılaştırıldığında mukavemet yönünden zayıf olmakla birlikte çok düşük gramajlarda yüksek makine verimleri ile üretilebildikleri için önemli maliyet avantajları sağlamaktadır. Medikal, geotekstil, hijyen, ayakkabı, mobilya, tekstil, promosyon, gibi alanlarda kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kırmızı</span> bir renk

Kırmızı, al veya kızıl, parlak gökkuşağının en dışındaki renk. Sarı ve mavi gibi ana renklerden biridir. Güneş içteki gökkuşağındaki kırmızı renk ve gözümüzün açısı 42 derecedir. Elektromanyetik tayfın görülebilen renklerinden biridir. Kırmızı ışığın dalga boyu 630-760 nanometre civarındadır. Kırmızı en düşük frekanslı renktir. Kırmızının altındaki frekanslara kızılötesi denir. Karşıt rengi mavidir. Kırmızının, tamamlayıcı rengi yeşildir.

<span class="mw-page-title-main">Ksilografi</span> ahşap levha kullanılarak gerçekleştirilen bir baskı tekniği

Ksilografi ya da ağaç baskısı yahut ahşap baskı, ahşap levha kullanılarak, yüksek kazı tekniğiyle hazırlanan tahta kalıplarla gerçekleştirilmiş özgün bir baskı tekniği. Bu kazıresim türünde, resmi meydana getiren tüm çizgiler ahşap baskı levhasının üzerinde, zeminden yüksekte kalacak bir biçimde oyulur. Yüksekte kalan bu kısım üzerine sürülen mürekkep, basım vasıtasıyla kağıt üzerine geçer.Ksilografi, ilk baskı tekniklerinden biridir. Çin'de bulunmuş ve geliştirilmiş olan bu yöntem Avrupa'da bilhassa 15. ve 16. yüzyıllarda yaygınlaşmıştır.

Nasra Şimmeshindi, geleneksel basma işlemeciliği sanatının son ustalarından Süryani asıllı motif sanatçısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mendil</span>

Mendil ya da yağlık, işlevi burun, gözyaşı ve ter silmek, el ve yüz kurulamak olan, genellikle dikdörtgen biçiminde ve cepte taşınabilecek büyüklükte, kumaştan veya yumuşak, ince kâğıttan üretilmiş bez.

<span class="mw-page-title-main">Yağlıboya</span> eşyaya renk vermek veya onu dış etkilerden korumak için sürülen, boyanın bazı özel sıvılarla karıştırılmasıyla yapılan kimyasal madde

Yağlıboya, resim sanatında yaygın olarak kullanılan boyama tekniği. Bağlayıcı madde olarak bitki yağıyla pigmentlerin karışımından elde edilen yağlıboya, kalitesi nedeniyle en çok tercih edilen resim malzemelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Suzani</span>

Suzani, el işlemesi, geniş dokuma kumaşlara verilen, Farsça iğne anlamına gelen suzan sözcüğünden gelen bir isimdir.

<span class="mw-page-title-main">Hohloma</span>

Khokhloma veya Khokhloma boyama kavisli ve canlı, çoğunlukla çiçek, meyve ve yaprak desenleriyle bilinen bir Rus ahşap boyama el sanatları stili ve ulusal süslemenin adıdır. Genellikle Rus masalından bir figür olan Firebird de tasvir edilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.