İçeriğe atla

Basın özgürlüğü

Bir makale serisidir
Özgürlük
Konseptler
Tiplerine göre
Haklarına göre
Makale serilerinden
Medyada
Metotlar
İçerik
Ülkeye göre
2023 Basın Özgürlüğü Endeksi [1]
  İyi durum
  Tatmin edici durum
  Fark edilebilir problemler
  Zor durum
  Çok ciddi durum
  Sınıflandırılmamış / Veri yok

Basın özgürlüğü, haber, fikir ve düşünceleri, çoğaltıcı araçlarla, serbestçe açıklayabilmek özgürlüğüdür. Bilgi ve düşünceleri serbest olarak toplayıp, yorum ve eleştiri yaparak çoğaltabilmek ve bunları serbest olarak yayımlayıp dağıtabilmek haklarını içerir.[2]

Basın aracılığıyla yapılan yayım, düşüncelerin açıklanmasının özel bir türüdür ancak basın özgürlüğü düşünceyi açıklama özgürlüğünden ayrı bir özgürlük kategorisi oluşturur.[2] Devlet yaşamında insanların düşüncelerini serbestçe açıklayabilmeleri sayesinde gerçeklerin ortaya çıkabileceği, bu yolla yanlışlıkların, yolsuzlukların, hukuk dışılıkların, çelişkilerin su yüzüne çıkacağı ve bunda kamu yararı bulunması gerçeği demokratik hukuk devletlerinde bu özgürlüğün kabul edilmesi sonucunu doğurmuştur.[3] Devlet baskısı ve korkusu ile yaşayan bir basın kamunun avukatlığı görevini yerine getiremez, toplumsal yararları savunamaz. Bu nedenle basın özgürlüğü, basına tanınmış bir ayrıcalık değil, kişilik hakları gibi korunan bir hak olarak değerlendirilir.[3]

Düşünceyi açıklama özgürlüğü kapsamında engel teşkil etmeyecek bazı hususlar bir işletme bünyesinde gerçekleşmesi nedeniyle basın özgürlüğünü engelleyebilmektedir.[4] Basımevi kurmanın izin alma ya da mali teminat yatırma şartına bağlanması, yayımlanacak eserler için ön denetim getirilmesi basın özgürlüğünü engelleyebilen hususlara örnek olarak verilebilir.

İfade özgürlüğü ve basın özgürlüğünün bir ülkede iç hukuk kurallarında kabul edilmesinin yeterli güvence sağlayamayacağı düşüncesiyle bu özgürlükler uluslararası metinlere geçmiş; uluslararası anlaşmalara konu olmuştur.[3]

Tarih

Basın özgürlüğü, birçok anayasada, uluslararası bildiri ve sözleşmede düşünceyi açıklama özgürlüğü ile birlikte ele alınmıştır. 1776'da Virginia İnsan Hakları Yasası’nın 12. maddesinde, basın özgürlüğünün özgürlüğün en güçlü kalelerinden biri olduğunu ve sadece despot hükûmetler tarafından engellenebileceğini ilan edilmiştir.[3]

1789 tarihli Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi, düşünce özgürlüğüyle birlikte düşüncelerin yayımlanmasına dair ifadeler barındırarak basın özgürlüğünü işaret eden ilk belgelerden biri olmuştur. 11. maddesinde "Düşüncelerin, fikir ve kanaatlerin başkalarına serbeste söylenmesi, insanın en değerli haklarındandır. Her vatandaş serbestçe konuşabilir, yazabilir ya da yayın yapabilir." denmektedir.

Basın özgürlüğü konusunda ilk kalıcı düzenleme ise Amerikan anayasasına 1791 tarihinde "Kongre... söz ve basın özgürlüğünü engelleyici yasa yapamaz" ifadesini taşıyan İlk Değişiklik Maddesi'nin eklenmesidir. Anayasal düzenleme açısından bakıldığında Amerika Birleşik Devletleri'nin söz ve düşünce özgürlüğü ile birlikte basın özgürlüğünü anayasal güvence altına alan ilk devlettir. Diğer demokratik devletler de aynı yolu izleyerek basın özgürlüğünü anayasal güvence altına almıştır.[4]

Düşünce ve basın özgürlüğü, II. Dünya Savaşı'ndan sonra Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 10 Aralık 1948 günü Paris'te ilan ettiği İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 18. maddesinde açık bir dille ifade edilmiştir.

Farklı ülkelerde basın özgürlüğü

Her ülkede basın özgürlüğünün kullanılabilmesini sınırlayan bazı uygulamalar vardır. Bu sınırlamaların kapsamı ve sınırlama koymanın yollarına ilişkin olarak her ülkenin kendi yasaları mevcuttur. Bir ülkede basın özgürlüğü olup olmadığı ile ilgili çeşitli hükûmet-dışı örgütlerin farklı kriterlere göre değerlendirmeleri vardır. Örneğin Sınır Tanımayan Gazeteciler her yıl Basın Özgürlüğü Endeksi yayınlamaktadır. Bu endeks 180 ülkedeki gazetecilere uygulanan bir anket yoluyla çoğulculuk, medya bağımsızlığı, medya çevresi ve otosansür, yasal çerçeve, şeffaflık ile haber ve bilgi üretimini destekleyen altyapının kalitesi kriterlerine göre değerlendirme yapılır.[5]

İsveç

Basın Özgürlüğü ile ilgili yasa 1766 yılında kabul edilmiştir.[6][7][8][9]

Polonya

Basın Özgürlüğü Kanunları 1532 yılında kabul edilmiştir.[10]

Rusya

Basın özgürlüğü Rusya Anayasa'sının 29. maddesi ile güvence altına alınmıştır.

Türkiye

Türkiye de tutuklu gazetecilere yönelik yapılan bir basın açıklaması, İstanbul Çağlayan Adalet Sarayı (2017)

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve Türk Anayasa Hukuku, basın özgürlüğünün korunmasını güvence altına almak amacıyla bir dizi hüküm ve düzenleme getirmektedir. Bu hükümler, basın özgürlüğünün kişisel hakların korunmasına yardımcı olacak şekilde uygulanmaktadır.

Türkiye Anayasasında, basın özgürlüğünün özgürlük ve insan haklarının güvence altına alınması açısından önemi vurgulanmıştır. Anayasamızın 26. maddesinde, “Herkesin özgürce ifade ve baskı özgürlüğüne sahip olduğu” belirtilmektedir. Aynı yasanın 28. maddesine göre ise, “Herkesin, özgürce görüş ve düşüncelerini ifade etme, yayınlanma ve yayımlanma hakkına sahiptir.”

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, basının özgürlüğünü temel bir insan hakkı olarak kabul etmekte ve bu özgürlüğü korumaktadır.[11]

Buna rağmen Türkiye'de basın özgürlüğü kanunu olmasına rağmen uygulanmayıp, günümüzde yayın yasağı ve sansür ile sık sık karşılaşılmaktadır. Basın özgürlüğü endeksinde 2017 itibarıyla 180 ülke içerisinde 155. olmuştur.

Uluslararası basına Kapalı Bölgeler

  • Çeçenistan, Rusya[12]
  • Birmanya
  • Jammu ve Keşmir, Hindistan[13]
  • Papua, Endonezya[14]
  • Tibet, Çin[15]

Ayrıca bakınız

Konu ile ilgili yayınlar

Kaynakça

  1. ^ "2022 World Press Freedom Index". Reporters Without Borders. 2022. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b Hazar, Zeynep. "Basın Özgürlüğü ve Ulusal Güvenlik". www.academia.edu. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Yıl 2013. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2017. 
  3. ^ a b c d Kılıçoğlu, Ahmet. "Basın Özgürlüğü ve Kişilik Hakları" (PDF). www.ankarabarosu.org.tr. Ankara Barosu Dergisi, Yıl 1989, Sayı 2. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2017. 
  4. ^ a b Vardal, Burcu. "Türkiye'de Basın Özgürlüğü ve 2003 Yılı Sonrası Uygulamalar". www.academia.edu/. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi, 2014. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2017. 
  5. ^ "How the Index is Compiled". rsf.org/e. 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2017. 
  6. ^ "«The Freedom of the Press Act», Sveriges Riksdag". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 
  7. ^ "«The Swedish tradition of freedom of press»". 4 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 
  8. ^ "«The World's First Freedom of Information Act (Sweden/Finland 1766)»". 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 
  9. ^ "freedominfo.org, «Sweden»". 6 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 
  10. ^ Zamoyski, Adam. «The Polish Way». New York: Hippocrene Books, 1987
  11. ^ "Anayasada ve Türk Anayasa Hukukunda Basın Özgürlüğü". 16 Aralık 2022. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023. 
  12. ^ "Do journalists have the right to work in Chechnya without accreditation? Moscow Media Law and Policy Center. March 2000". 9 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 
  13. ^ "India praises McCain-Dalai Lama meeting. WTOPews.com. Washington, D.C. July 27, 2008". 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 
  14. ^ "Indonesia: Police Abuse Endemic in Closed Area of Papua. Human Rights Watch. May 7, 2007". 15 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 
  15. ^ "China criticizes McCain-Dalai Lama meeting. WTOPews.com. Washington, D.C. July 27, 2008". 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Liberalizm, bireysel özgürlük üzerine kurulan bir siyasi felsefe veya dünya görüşüdür. Bireysel özgürlük ve bireysel haklar düşüncesiyle yola çıkan liberalizm, daha sonraki yıllarda farklı türlere bölündü ve bireylerin eşitlik ilkesinin de önemini vurgulamaya başladı. Klasik liberalizm bireysel özgürlüklerin rolünü vurgularken, sosyal liberalizm özgürlüğe vurgu yaptığı kadar; bireylerin eşitlik hakkı ilkesinin önemine vurgu yapar ve özgürlük ile eşitlik arasında denge kurmayı amaçlar. Liberal görüşü savunanlar geniş bir görüş dizisi benimsemekle birlikte genellikle ifade özgürlüğü, inanç özgürlüğü, basın özgürlüğü, sivil haklar ve sivil özgürlükler, seküler devlet, liberal demokrasi, ekonomik ve siyasi özgürlük, hukukun üstünlüğü, özel mülkiyet ve piyasa ekonomisi gibi fikirleri destekler.

<span class="mw-page-title-main">Demokrasi</span> tüm bireylerin eşit haklara sahip olduğu yönetim biçimi

Demokrasi veya el erki, halkın yasaları müzakere etme ve yasal düzenlemelere karar verme yetkisine veya bunu yapmak için yönetim görevlilerini seçme yetkisine sahip olduğu bir yönetim biçimidir. Kimin "halk" kabul edildiği ve yetkinin insanlar arasında nasıl paylaşıldığı veya hangi yetkilerin verildiği konuları zaman içinde ve farklı ülkelerde farklı oranlarda değişiklik göstermiştir. Demokrasinin özellikleri arasında genellikle toplanma özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, mülkiyet hakları, din özgürlüğü, ifade özgürlüğü, vatandaşlık, yönetilenlerin rızası, genel oy hakkı, özgürlük hakkından ve yaşam hakkından haksız yere mahrum bırakılmamak ve azınlık hakları yer alır. Türkçeye kelimesinden geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Anayasa</span> devleti yöneten temel ilkeler bütünü

Anayasa, ülke üzerindeki egemenlik haklarının kullanım yetkisinin içeriğinde belirtildiği şekliyle devlete verildiğini belirleyen toplumsal sözleşmelerdir. Hans Kelsen'in normlar hiyerarşisine göre diğer bütün hukuki kurallardan ve yapılardan üstündür ve hiçbir kanun ve yapı anayasaya aykırı olamaz. Devletin temel örgüt yapısını kuran, önemli organlarını ve işleyişlerini belirleyen; ayrıca temel hak ve özgürlükleri tespit edip, sınırlarını çizen hukuk metinleridir. Toplumsal bir sözleşme niteliği taşır. Devlet faaliyetlerini ve oluşum biçimini düzenleyen yasa metnidir.

<span class="mw-page-title-main">İnsan hakları</span> İnsanlığın evrensel değerleri

İnsan hakları, tüm insanların sadece insan olmakla sahip olduğu temel hak ve özgürlüklere denir. İnsan hakları; ırk, ulus, etnik köken, dış görünüş, din, dil,ense ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin tüm insanların yararlanabileceği haklardır. Bu hakları kullanmakta herkes eşittir. Diğer yandan insan hakları terimi bir ideali içerir. Bu terimi kullananlar, bu alanda olanı değil, olması gerekeni dile getirirler.

<span class="mw-page-title-main">İnsan Hakları Evrensel Bildirisi</span> BM İnsan Hakları Komisyonunca 1948de kabul edilen bildiri

İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu'nun Haziran 1948'de hazırladığı ve birkaç değişiklik yapıldıktan sonra 10 Aralık 1948'de, BM Genel Kurulunun Paris'te yapılan 183. oturumunda kabul edilen 30 maddelik bildiridir.

<span class="mw-page-title-main">Liberal demokrasi</span> Siyasi ideoloji ve hükûmet biçimi

Liberal demokrasi veya Batı demokrasisi, temsilci demokratik bir hükûmet biçimi altında işleyen liberal siyasi bir ideolojinin birleşimidir. Birden fazla ayrı siyasi partinin katıldığı seçimler, hükûmetin farklı kollarına güçler ayrılığı, günlük yaşamda açık bir toplumun bir parçası olarak hukukun üstünlüğü, özel mülkiyetle piyasa ekonomisi, insan haklarının, medeni hakların, medeni özgürlüklerin ve siyasi özgürlüklerin eşit şekilde korunması gibi özelliklere sahiptir. Uygulamada sistemini tanımlamak için liberal demokrasiler genellikle hükûmetin yetkilerini belirleyen ve toplumsal sözleşmeyi güvence altına alan bir anayasaya başvururlar, bu anayasa ya kodifiye edilmiş ya da kodifiye edilmemiş olabilir. 20. yüzyılın ikinci yarısında genişleme döneminden sonra liberal demokrasi, dünyadaki yaygın bir siyasi sistem haline geldi.

Mustafa Erdoğan, Ankara Hukuk Fakültesi mezunu. Aynı fakültede yüksek lisans ve doktorasını yaptı (1981-88). İdari yargıda hâkim olarak çalışırken 1985 yılında, Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde akademik mesleğe intisap etti. Erdoğan, 1991 yılında Anayasa Doçenti oldu, 1997 yılında Profesörlüğe yükseldi. 1997-98 akademik yılında Amerika'nın Virginia eyaletindeki George Mason Üniversitesinde Fulbright bursiyeri olarak araştırmalar yaptı. İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde bir dönem dekanlık yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası</span> Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin anayasası (1985–yürürlükte)

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası veya 1985 Anayasası, Kuzey Kıbrıs'ın 1985'ten bu yana geçerli olan anayasasıdır. 15 Kasım 1983 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tek yanlı olarak ilan etmesinden sonra kurulmuş olan Kurucu Meclis tarafından hazırlanmış, 5 Mayıs 1985 günü Kıbrıs Türkü seçmenler tarafından %29,82'ye karşı %70,18 çoğunlukla onaylanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Basın Özgürlüğü Endeksi</span> Sınır Tanımayan Gazeteciler tarafından hazırlanan bir endeks

Basın Özgürlüğü Endeksi, 180 ülkede basın özgürlüğünün durumunu değerlendirmek için Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) tarafından yıllık olarak hazırlanıp yayınlanan bir endekstir.

Klasik liberalizm, serbest piyasayı ve laissez-faire ekonomisini; sınırlı devleti, ekonomik özgürlüğü ve siyasi özgürlüğü vurgulayan, hukukun üstünlüğünün güvenceye aldığı sivil özgürlükleri savunan; liberalizmin bir dalı, felsefi ve politik ideolojidir. Klasik liberalizm, 19. yüzyılın başlarında, Avrupa ve Kuzey Amerika'da kentleşmeye ve Sanayi Devrimi'ne bir yanıt olarak önceki yüzyılın fikirleri üzerine inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de insan hakları</span>

Çin'de insan hakları, Çin hükûmeti, diğer ülkeler, uluslararası sivil toplum kuruluşları ve iç muhalifler arasındaki bir tartışma konusudur. ABD Dışişleri Bakanlığı, Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi kuruluşlar Çin hükûmetini vatandaşlarının ifade, hareket ve din özgürlüklerini kısıtlamayla suçlamaktadır. Çin hükûmetiyse ülkenin "ulusal kültürü" ve gelişmişlik düzeyi bağlamında siyasi hakların yanı sıra ekonomik ve sosyal hakları da içeren "daha geniş" bir insan hakları tanımını savunmakta ve buna dayanarak ülkede insan hakları alanında gelişme olduğunu iddia etmektedir. Çin bunların yanı sıra anayasasında sadece vatandaşlık haklarını değil, "Dört Ana İlke"nin de yer aldığını; yasal açıdan Dört Ana İlke'nin vatandaşlık haklarından üstün olduğunu, bu nedenle de kendilerine göre bu ilkeler için tehdit oluşturan kişilerin tutuklanmasının yasal zemini olduğunu belirtmiştir. Çin hükûmetine göre bu ilkelere uyan herkes tüm Çin vatandaşlık haklarından yararlanabilir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kore'de sansür</span>

Kuzey Kore'de sansür Dünya ülkeleri arasında, iletişim üzerinde en aşırı sıkı kontrol altına almış hükûmeti ile yapılan sansürdür. Ülke, rutin olarak Sınır Tanımayan Gazeteciler tarafından her yıl yayınlanan Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi sıralamasında alt sırada yer almaktadır. 2007 yılından itibaren 2016 yılına kadar Kuzey Kore, yaklaşık 180 ülke içerisinde, Eritre'nin arkasında, sondan ikinci sırada ve 2002 yılından 2006 yılına kadar dünyanın en kötüsü olarak listede yer almıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası'nın uyarlanmasından sonra (1995), Azerbaycan'da yasal reformlar kapsamında demokratik ilkelere ve uluslararası hukukun gerekliliklerine uygun olarak yeni yasal düzenlemeler ve değişiklikler yapılmıştır. Genel olarak, Azerbaycan Anayasasında temel insan ve sivil hakları ve özgürlükleri ile ilgili 48 madde bulunmaktadır. Anayasanın 3. bölümü özellikle Azerbaycan vatandaşlarının insan hakları, mülkiyet hakları, eşitlik hakları, fikrî mülkiyet hakları, medeni haklar, sanıkların hakları, grev hakkı, sosyal güvenlik hakkı, oy kullanma hakkı ve ifade, vicdan ve düşünce özgürlüğü haklarını kapsamaktadır. 28 Aralık 2001 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Millet Meclisi, Azerbaycan Cumhuriyeti İnsan Hakları Komisyonu adında bir kurumun kurulması için anayasa kanununu kabul etti ve 5 Mart 2002'de cumhurbaşkanı bunun uygulanması, yasal çerçevesinin oluşturulması ve işleyişi hakkında bir kararname imzaladı.

Toplanma ve gösteri özgürlüğü, bireylerin ve kurumların düşüncelerini açığa vurmak amacıyla toplanabilmelerini ve yürüyüş ya da başka yöntemlerle gösteri yapabilmelerini öngören özgürlüktür. İnsan hakları ve Siyasi özgürlükler kapsamında değerlendirilir.

Ülkelere göre sansür; internet sansürü, basın özgürlüğü, ifade özgürlüğü ve insan hakları gibi alt başlıklara ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Bilgi edinme özgürlüğü</span> Kişinin bilgi yayımlama ve kullanma özgürlüğü

Bilgi edinme özgürlüğü, bir kişinin bilgiyi yayımlama ve kullanma konusunda sahip olduğu özgürlüktür. Birleşik Krallık hükûmetine göre, bu hak temel insan haklarından ifade özgürlüğünün bir parçası durumundadır.

Maldivler, uluslararası basın özgürlüğü endekslerinin ortasından ilk üçte birine kadar sıralanmakta ve büyük ölçüde özgürlüğü göstermektedir. Bununla birlikte, medyada din üzerine tartışmalar sıkı bir şekilde sınırlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Makedonya Anayasası</span>

Kuzey Makedonya Anayasası, Kuzey Makedonya'nın hükûmet sistemini ve temel insan haklarını ana hatlarıyla belirleyen kodlanmış bir anayasadır. O zamanki Makedonya Cumhuriyeti Parlamentosunda 17 Kasım 1991'de kabul edildi.

Anayasacılık, "hükümetin otoritesinin bir temel yasalar bütününden kaynaklandığı ve bununla sınırlı olduğu ilkesini detaylandıran fikirler, tutumlar ve davranış kalıplarının bir bileşimidir".

İsrail'in Temel Yasaları, İsrail Devleti'nin 13 anayasal yasasıdır. Bu yasaların çoğu, İsrail Bağımsızlık Bildirgesi'nde belirtilen bireysel özgürlüklere dayanmaktadır. Temel Kanunlar, devletin temel kurumlarının oluşumu ve rolü ile devlet yetkilileri arasındaki ilişkilerle ilgilenir. Ayrıca, bu hakların bazıları daha önce İsrail Yüksek Mahkemesi tarafından ortak hukukta korunuyor olsa da, ülkenin medeni haklarını da korumaktadırlar. Yasalardan bazıları yalnızca Knesset'te salt çoğunluk oyu ile değiştirilebilmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.