İçeriğe atla

Bariton (çalgı)

Bariton
Diğer adlarıMetne bakınız
TürüYaylı çalgı
İlişkili çalgılarViyola da gamba

Bariton, viyola da gamba (viyol) adıyla anılan yaylı çalgılar ailesiyle yakın akraba olan ve 18. yüzyıl boyunca Almanya'nın güneyi ile Avusturya'da kullanılmış bir çalgıdır.

Baritonda, tıpkı viyola da gamba gibi akort edilen ve yayla çalınan 6-7 adet bağırsak tel dışında, çalgı sapının açık olan arka tarafı boyunca uzanan 9-28 adet metal tel de bulunur. Çalgının çalınması sırasında akustik rezonans göstererek sesin daha güçlü, berrak ve canlı çıkmasını sağlayan bu sempatik teller, notaları basan sol elin başparmağı ile de çalınabilirler. Bunun dışında, yayı kullanan sağ elle çalınabilen üçüncü bir tel grubunu içeren baritonlar da üretilmiştir.

Adlandırma

Bariton, çeşitli dillerde pek çok başka adla da anılagelmiştir; bu adlar şöyle sıralanabilir:[1]

  • barydon, paradon, paridon, pariton
  • viola paradon, viola di bordoni, viola di bardone (İtalyanca), Viola di Bordone (Almanca)

Başka bir ad ise, sempatik tellerin çalgının sesine yaptığı olumlu katkıya vurgu yapan viola da gamba d´amore'dir.[2]

Bir hikâyeye dayandırılarak "doğru adı" olduğu vurgulanan ise, viola di pardone (af viyolası)'dir. Bu hikâyeye göre, hayran olunası bu çalgıyı bir suçlu, İngiltere'deki bir zindanda idamını beklerken icat etmiştir. Suçluyu çalgıyı çalarken duyan Lord ise çok etkilenir ve onu hemen affeder.[3]

Tarihçe

Baritonun İngiltere'de Daniel Farrant tarafından icat edildiğine ilişkin bir bilgi varsa da bu tartışmalıdır. Zira, bariton benzeri çalgıların 17. yüzyılın başlarında Almanya (1618 civarı) ve İngiltere'de (1609 civarı) varolduğu bilinmektedir.[1]

Bugün için yapımcısı bilinen en eski bariton, Magnus Feldlen tarafından 1647'de Viyana'da üretilmiş olandır.

1700 yılı civarında, bariton için IX Partie adlı bir grup beste Johann Georg Krause tarafından bestelenmiş ve Württemberg Dükü'ne ithaf edilmiştir.

18. yüzyılın son dönemlerinde, Attilio Ariosti ve Johann Joseph Fux'un bu çalgı için besteleri Viyana Opera Evi'nde seslendirilmiştir.

Yapımı ve icrası oldukça karmaşık olan baritonun günümüzde unutulmamış olmasındaki en önemli pay ise, bu çalgı için en fazla eseri bestelemiş olan Joseph Haydn'dır. Haydn, bu çalgıyı hem çok seven, hem de çalabilen patronu Prens Nikolaus Esterhazy için, 1765-1778 arasında ve çeşitli oda müziği kombinasyonlarında 175 kadar beste üretmiştir. Bunlar arasında bariton-viyola-viyolonsel için üçlüler 126 adet beste ile en fazladır ama iki bariton için ikililer, bariton-keman-viyolonsel için üçlüler, bariton-korno-viyola-viyolonsel için dörtlüler ve bariton-korno-keman-viyola-viyolonsel-kontrabas için altılılar gibi besteler de bulunur. Prens'in saray orkestrasında bariton çalan en az beş müzisyen olduğu ve Luigi Tomasini, Joseph Pucksteiner, Anton Kraft ve Anton Neumann gibi başka bestecilerin de bu çalgı için oda müziği eserleri bestelediği bilinmektedir. Ayrıca, yine Esterhazy saray orkestrasından Andreas Lidl gibi bariton virtüözlerinin Paris ve Londra'ya geziler düzenleyerek konserler verdiğine ilişkin kayıtlar bulunmaktadır.[2][4]

19. yüzyıl boyunca popülaritesi giderek azalan ve yüzyıl sonunda artık konserlerde nadiren çalınan bariton, 20. yüzyılda tekrar dikkate alınmaya başlanmıştır. Kimi bestecilerin yeni besteler üretmesinin yanında, 1992'de, amacı bariton üzerine araştırmaları ve bu çalgının icrasını teşvik etmek olan Uluslararası Bariton Cemiyeti kurulmuştur.[1]

Fiziksel özellikler

Tarihteki ilk tanımlarında "sesinin daha iyi çıkması için metal teller eklenmiş bas viyol" diye bahsedilen baritonda, çok geniş olan çalgı sapının "üst manuel" olarak bilinen ön tarafında tıpkı viyola da gamba gibi akort edilen ve yayla çalınan 6-7 adet bağırsak tel, "alt manuel" olarak bilinen ve açık olan arka tarafında ise yine sap boyunca uzanan 9-28 adet metal tel bulunur. Çalgının çalınması sırasında akustik rezonans göstererek sesin daha güçlü, berrak ve canlı çıkmasını sağlayan ve bunun için de sempatik tel olarak adlandırılan metal teller, notaları basan sol elin başparmağı ile de çalınabilirler. Bunun dışında, yayı kullanan sağ elle çalınabilen üçüncü bir tel grubunu içeren baritonlar da üretilmiştir.[1][2][4]

Bahsedilen bu genel özellikler dahilinde, bugün için üç temel bariton çeşidi bilinmektedir: barok, klasik ve "yeniden canlanma" (İng., revival) dönemi.

  • Barok baritonun üst manuelinde altı adet bağırsak tel ve yedi adet de perde (İng., fret) bulunur. Arka manueldeki tellerin sayısı ise zaman içinde değişmiştir: ilk başlarda dokuz adet ve bas perdeli (İng., pitch) metal tel bulunurken, sonraları hem tel sayısı, hem de tellerin perde aralığı artmıştır.
  • Klasik bariton, 1760'lar ve '70'ler boyunca Esterhazy saray orkestrasında yaygın olarak kullanılan bariton çeşididir. Üst manuelde yedi adet, alt manuelde ise 15 ya da daha fazla sayıda tel bulunur. Alt manuel tellerinin her biri ayrı köprülere (İng., bridge) bağlanır ve sap ucundaki akort kulakları ile akort edilir. 17. yüzyılın sonuna doğru, alt manueldeki tel sayısının 44'e kadar çıktığı kimi baritonlar kullanılmıştır.
  • "Yeniden canlanma" dönemi baritonu ise klasik baritona çok benzer ama daha ağır bir çalgıdır ve tarihteki yerini de kısa bir süre sonra daha hafif çalgılara bırakmıştır.

"Kralların enstrümanı" olarak bilinen bu çalgının çoğu örneğinde dekoratif oymalı süslemelerin zengin olduğu olduğu görülür.

Sap ucunun sıklıkla bir insan başı şekline oyulmuş ve boyanmış hali ile fildişi, abanoz ya da sedef kullanılarak yapılmış kakmalar sık görülen süslemelerdir.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e "Baryton". Virginia Tech Multimedia Music Dictionary. 14 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2009. 
  2. ^ a b c "The Baryton". Trío Baryton de Madrid. 22 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2009. 
  3. ^ "Baryton after Simon Schodler, 1782 by Ferdinand Wilhelm Jaura, 1934". The Orpheon Foundation. 15 Temmuz 2008. 2 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2009. 
  4. ^ a b "Barytone". Esterhazy Ensemble. 3 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2009. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Necil Kazım Akses</span>

Necil Kazım Akses, Türk besteci.

<span class="mw-page-title-main">Davul</span> vurmalı çalgı

Davul, bilinen en eski vurmalı çalgılardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Ennio Morricone</span> İtalyan besteci (1928-2020)

Ennio Morricone, OMRI sahibi, orkestratör, şef, trompetçi ve çok çeşitli tarzlarda müzik yazan İtalyan besteciydi.

<span class="mw-page-title-main">Nightwish</span> Fin kökenli senfonik metal grubu

Nightwish, Finlandiya'nın Kitee şehrinde kurulmuş senfonik metal grubu. 1996 yılında söz yazarı ve klavyeci Tuomas Holopainen, gitarist Emppu Vuorinen ve eski vokalist Tarja Turunen tarafından kuruldu. 1997-2001 yılları arasındaki çalışmalarında power metal türünün örneklerini verirken, 2002 ve sonrası albümlerde müziğine senfoniyi de katarak sonradan senfonik power metal olarak anılacak türe öncülük etmiştir. Günümüze kadar 4 milyondan fazla albüm satan Nightwish, kurulduğu günden beri 40'ı aşkın sayıda ülkeyi ziyaret etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Viyolonsel</span> yaylı ailesinden dört telli ve tenor sesli bir çalgıdır

Viyolonsel ya da çello yaylı çalgıların bir türüdür. Viyolonsel, yaylı ailesinden dört telli ve tenor sesli bir çalgıdır.

Emre Aracı Türk müzikolog, orkestra şefi, besteci.

<span class="mw-page-title-main">Kemençe</span>

Kemençe, rebap, keman türü yaylı çalgılarla akraba olduğu düşünülen, bir yay yardımıyla çalınan üç telli geleneksel halk çalgısının adı olup, klasik kemençe ile karıştırılmasını önlemek amacıyla Karadeniz kemençesi olarak da adlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Keman</span>

Keman, viyola ve viyolonselin de bulunduğu violin ailesinin en yüksek tondan çalan, en küçük üyesidir. Dört teli vardır. Akort sesleri pesten tize sol, re, la ve mi'dir.

Klasik Batı Müziği, kökeni Antik Yunan müzik kültürüne dayandırılan, daha sonra Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşüyle başlayan Orta Çağ ve Gotik dönemde çok sesliliğin gelişimiyle beraber daha da biçimlenmiş, kilise ve saray baskısı altında Rönesans'ın erken yüzyılında vokal polifoni çerçevesi içinde gelişmiş, Yüksek Rönesans ile beraber çalgı müziğinin de yükselişiyle içeriği bugünün klasik müzik olarak adlandırılan biçimleri ve teknikleriyle gelişimini sürdürmüş bir kurumsal müziğin, kilise baskısına direnen halk müziğinin dans ve şarkı biçimleriyle karşılıklı etkileşimi sonucu gelişimini sürdürmüş olan, uluslararası olarak kabul görmüş müzik türüdür. En önemli özelliği, çok sesli ya da çok ezgili (polifonik) ve çok ritmli (poliritmik) olmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yaylı tambur</span>

Yaylı tambur, yayla çalınan bir tambur türüdür. Yaklaşık bir asırlık bir geçmişi vardır. Tanburi Cemil Bey tarafından icat edilmiş ve daha sonraki yıllarda Ercüment Batanay ve Fahrettin Çimenli tarafından geliştirilerek bugünkü hâline getirilmiştir.

Selman Ada, Türk besteci, orkestra şefi ve piyanist.

<span class="mw-page-title-main">Klavikord</span> müzik enstrümanı

Klavikord genellikle dikdörtgen biçiminde, metal telleri ve ses sayısı kadar tuşu olan klavyeli bir çalgıdır. Piyanonun atası sayılan klavikord, en güzel sesli çalgılardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Obua</span>

Obua, nefesli çalgılar ailesinden bir müzik aletidir. 1170 yılından önce "hautbois" denilen obuanın sözcük kökeni Fransızcadan İngilizceye geçen HAUT ("yüksek") ve BOIS bileşik kelimesinden türetilmiştir. Obua, ağız ve hava basıncıyla çalınır.

<span class="mw-page-title-main">Sevil Berberi</span>

'Sevil Berberi veya Yararsız Önlem, (İtalyanca: Il barbiere di Siviglia, ossia L'inutile precauzione) Gioachino Rossini tarafından bestelenmiş 2 perdelik dramma comico janrında bir opera veya melodramatik opera buffa'dır.

<span class="mw-page-title-main">Tel (müzik)</span>

Müzik açısından tel; gitar, arp, piyano, keman ailesi gibi telli çalgılara takılan, doğal veya yapay liflerden ya da metalden üretilmiş ve gerildiğinde vurmak, çekmek ya da üzerinde yay gezdirmekle titreşerek ses çıkaran malzemedir.

<span class="mw-page-title-main">Klasik gitar</span>

Klasik gitar, klasik müzikte kullanılan gitar ailesinin bir üyesidir. Bağırsak veya naylondan yapılmış telleri olan bu akustik ahşap telli çalgı, metal telleri kullanan akustik ve elektro gitarın öncüsüdür. Klasik gitar on beşinci ve on altıncı yüzyılda İspanyol vihuela ve gittern'den türetilmiştir, daha sonra on yedinci ve on sekizinci yüzyıl Barok gitarına ve daha sonra on dokuzuncu yüzyılın ortalarında modern klasik gitara dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Eine kleine Nachtmusik</span>

Yaylılar için 13 Numaralı Sol Majör Serenat ya da yaygın adıyla Eine kleine Nachtmusik, K. 525, Wolfgang Amadeus Mozart tarafından 1787 yılında oda orkestraları için bestelenmiş bir eser. Mozart'ın bu son serenadı, sadece onun değil, tüm klasik müziğin en meşhur eserlerinden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Paolo Veronese</span> İtalyan Rönesans ressamı (1528–1588)

Paolo Veronese, geç Rönesans döneminde maniyerizm stilinde çalışmış Venedikli ressam.

<span class="mw-page-title-main">Viyolonsel Süitleri, BWV 1007-1012 (Bach)</span>

Viyolonsel süitleri BWV 1007-1012, Johann Sebastian Bach'ın 1717-23 yılları arası bir tarihte yazıldığı düşünülen solo viyolonsel altı süit içeren bir kompoisyonudur. Viyolonsel için yazılmış en sık icra edilen ve tanınan solo eserlerdendir. Bach muhtemelen Köthen'de Kapellmeister olarak görev yaptığı dönemde bestelemiştir. Bach'ın ikinci karısı Anna Magdalena Bach'ın el yazması kapağında verilen başlık 'Suites à Violoncello Solo senza Basso'dur.

<span class="mw-page-title-main">Romantik gitar</span>

Klasik ve Romantik dönemin gitarı erken romantik gitar 1790'dan 1830'a kadar dikkate değer bir tutarlılık gösterir. Gitarlarda altı veya daha çok tek sıra tel bulunurken, Barok gitarın genellikle beş çift dizisi vardı. Romantik gitar sonunda Antonio de Torres Jurado'nun modern klasik gitarın öncülleri olan hayran destekli İspanyol gitarlarına yol açtı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.