Bardanes Turkos
| Bardanes | |
|---|---|
| Bağlılığı |  Bizans İmparatorluğu |
| Rütbesi | Domestikos tōn scholōn, Thrakesion ve Anatolikon Theması strategos'u, Anatolikon Theması monostrategos'u |
Bardanes, lakabı Tourkos, "Türk" (Yunanca: Grekçe: Βαρδάνης ὁ Τοῦρκος, 795–803 yılları arası aktif), İmparator I. Nikiforos'a karşı başarısız bir ayaklanmaya önderlik eden Ermeni veya Hazar Türk'ü asıllı Bizans generali.
Bizans İmparatoriçesi İrini'nin (797-802 arası hükümdar) baş destekçisi olmasına rağmen, onun tahtan indirilip, Nikiforos'un yeni imparator olmasından sonra Anadolu orduları baş komutanı olarak atanmıştır. Muhtemelen Nikiforos'un ekonomik ve dini politikalarına muhalefet nedeniyle, Temmuz 803 tarihinde bir isyan başlatmıştır. Birlikleri Konstantinopolis'e yürümüş fakat halk desteği sağlamakta başarılı olamamıştır. Bu noktada baş destekçilerinden bazıları onu terk etmişler ve savaşta imparatorluk kuvvetleri ile savaşmakta isteksizlik göstermişlerdir. Bardanes, savaşı bırakıp teslim olmayı seçmiştir. Kurduğu bir manastırda keşiş olup, askerliği bırakmıştır. Orada muhtemelen Nikiforos'un emriyle kör edilmiştir.
Kökeni ve erken dönem kariyeri
Bardanes'ın ilk yılları hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Modern tarihçiler tarafından, ilk isminin Vardan isminin Grekleştirilmiş hali olması nedeniyle Ermeni asıllı olduğu düşünülür. Lakabı "Tourkos" ise "Türk" anlamına gelip muhtemelen Hazar Türk kökenli olduğu için verilmiş ve isyandan sonra onu aşağılamak için kullanılmıştır.[1]
Bardanes, büyük olasılıkla Günah Çıkartıcı Theofanis'in vakainamesinde 790ların ortalarında adı geçen Patrikios Bardanios ile aynı kişidir. 795 yılında Scholai Muhafızları komutanı ("Domestikos tōn scholōn") olmuş ve keşiş Plato'yu VI. Konstantinos'un (780–797 arası ortak hükümdar) Plato'nun yeğeni Theodote ile yaptığı ikinci evliliğe karşı yaptığı açık muhalefet nedeniyle Sakkoudion Manastırında tutuklamıştır. Thrakesion Theması strategos'u (askeri vali) olarak anne imparatoriçe İrini'yi oğlunun tacını gasp ettiğinde desteklemiştir.[2]
1 Nisan 799, Paskalya pazartesinde saraydan Havariyyun Kilisesi'ne yapılan eşsiz zafer alayında İmparatoriçenin arabasının atlarını süren dört patrikioi'den biri olarak kaydedilmiştir, diğerleri Niketas Triphyllios, Sisinnios Triphyllios ve Konstantinos Boilas'tır.[3]
31 Ekim 802 tarihinde, İrini, maliye bakanı (Logothetis tu geniku) Nikiforos tarafından tahttan indirilip sürgüne gönderildi. O tarihte, Bardanes hala Trakyalılar Theması patrikios ve strategos'uydu fakat kısa bir düre sonra çok daha güçlü Anatolikon Themasına atandı Ertesi yıl, muhtemelen Nikiforos'un her yıl Abbasiler'e ödenen haracı devam ettirmeyi reddetmesinin ardından, Araplara karşı bir sefer hazırlamıştır, İmparator, görünürde, Bardanes'ı yalnızca istisnai durumlarda verilen İmparatorluğun beş Anadolu themasının monostrategos'u ("tek general", aslında baş komutan) pozisyonuna atadı.[4] Ancak bu atamanın anlamı belirgin değildir; daha sonraki kaynaklarda monostrategos olarak anılırken, o zaman daha yakın kaynaklarda Anatolikon Theması strategos'u olarak anılmıştır. Daha sonraki kaynakların unvanını, "Bütün Doğunun (Anatole) generali" olarak yanlış yorumlamaları muhtemeldir.[5]
İsyan
Temmuz 803'te, Halife Harun Reşid'in (786–809 arası hükümdar) oğlu El-Kasım komutasında Abbasi ordusu Bizans sınırlarına doğru ilerlemeye başladı. Nikiforos Mayıs başında ayağını kırdığı için, Araplara karşı Bizans ordusunu kumanda etmek Bardanes'a düştü. Sonuçta O da Anadolu'nun Thema ordularına Anatolikon Themasında toplanma emri verdi.[6]
Temmuz 803 ortası (tarih, modern tarihçiler tarafından 16, 18 ya da 19 Temmuz olarak yorumlanır), Bardanes, toplanan Anatolikon, Opsikion, Trakyalılar ve Boukellarion Themaları birlikleri tarafından imparator ilan edildi. Ancak Armeniakon Theması, belki Anatolikonlar ile olan geleneksel rekabetleri ya da ordunun kalan kısmıyla henüz birleşmedikleri için, bu başkaldırıya katılmadılar. Bardanes, 793 tarihli Armeniakon isyanının bastırılmasına katılmasının hâla birliklerin hafızasında canlı olması nedeniyle ona karşı bir düşmanlığın var olmasınında bir sebep olduğunu düşünenler vardır.[7] Bardanes'ın isyanını yazan 10. yüzyıl Günah Çıkartıcı Theofanis ve 13. yüzyıl Synopsis Chronike adlı Bizans vakainamelerinde birliklerin ana motivasyonunun ekonomik sebepler olduğu yazılmıştır. Nikiforos'un kötü durumdaki imparatorluk maliyesi için sıkı bütçe politikaları uygulamaya başlamıştı. İmparator, askerlere uygulanan veraset vergi muafiyetini kaldırdı, hatta bazen onları parasız bıraktı. Diğer taraftan Bardanes'ın bu konuda iyi bir namı vardı, Araplara karşı yaptığı seferde elde ettiği ganimeti askerler bölüştürmüştü.[8]
Bardanes'ın kendisinin motivasyonu ise daha az belirgindir. Bizans vakainamelerine göre onu bu konuda azat etmeleri konusunda askerleri ikna etme çabaları başarısız olunca, ona verdikleri desteği isteksizce kabul etmiştir. Bir diğer hikâyeye göre, bu isyandan önce, Bardanes'a üç önemli ortağı eşlik ediyordu: Slav Thomas, Ermeni Leon ve Amoriumlu Mikhail ile birlikte Philomelion'da kutsal bir adamı başkaldırının geleceğini öğrenmek için ziyaret ettiler. Keşiş doğru şekilde isyanın başarısızlığa uğrayacağının, Thomas'ın da bir isyan başlatacağının ve Leon ile Mikhail'in imparator olarak hüküm süreceğinin kehanetinde bulundu. Sonradan uydurulmuş olma olasılığı yüksek olsa da bu hikâye Bardanes'in isyanı önceden planladığını ima etmektedir.[9]
Kişisel hırsının yanında, Bardanes toprak sahibi aristokrasinin ve İmparatoriçe İrini yönetimini destekleyen sadık İkona destekleyicisi (iconodule) hizbin bir üyesiydi. Bu nedenle Nikiforos'un hem dini alanda ikona karşıtı (Iconoclast) ve İkona destekleyicisi (iconodule) hiziplere karşı dikkatli sürdürdüğü tarafsız duruş hem de toprak sahiplerine koyduğu yeni vergiler ve kilise mülklerini istimlak etmesi ile sosyo-ekonomik boyutta menfaatleri bozulan muhalif geleneksel seçkinlerin bir temsilcisi olarak da görülebilir.[10] Tarihçi Warren Treadgold, Nikiforos'un ayrıca isyanın Nikiforos'un tahtı gasp etmesine bir tepki ve en azından görünürde İrini'nin tekrar dönmesine yardım amacı taşıdığını ileri sürer. Fakat İrini'nin Midilli adasında 8 Ağustosta ölümü isyanın herhangi bir meşruluk iddiasını ortadan kaldırdı.[11]
İsyan muhtemel olarak Anatolikon Theması başkenti Amorium'da başlamıştır. Oradan asi ordu, İmparatorluğun mevcut askerî gücünün yarısını içerecek şekilde önce Nikomedia'ya giden askeri güzergâhı izleyerek kuzey ve batıya ilerlemiş sonra İmparatorluk Başkenti Konstantinopolis'in karşısında Boğaziçi kenarında Hrisopolis kasabasına devam etmiştir. Orada, Bardanes muhtemel onun isyanının devamı başkent içinde Nikiforos'a karşı bir ayaklanmayı beklemek için sekiz gün kamp yapmıştır. Bu gerçekleşmeyince ve halk yeterince istekli olmadığını gösterince büyük ordusunu Malagina'ya çekmiştir. Burada, iki büyük destekçisi Ermeni Leon ve Amoriumlu Mikhail onu terk etmiştir. Onların bu hareketleri Nikiforos tarafından cömert bir şekilde ödüllendirilmişlerdir: Mikhail, İmparatorun özel birliğinin komutanı, Leon da Foederati alayı komutanı olarak atanmışlardır.[12]
Bu terk edilme Bardanes'ın cesaretini daha fazla kırdı ve İmparatorluğa bağlı orduyla savaşma konusunda isteksizdi ve VI. Konstantinos'un Theodote ile yaptığı ikinci evliliği kıyan Kathara manastırı hegumenos'u Joseph'in arabuluculuğunda teslim olma seçeneğine yöneldi. Bardanes, Konstantinopolis Patriği Tarasios ve Senato'unn önde gelen üyeleri tarafından imzalanmış ve kendisinin ya da emrindekilerinin eğer teslim olurlarsa cezalandırılmayacaklarına dair mektup aldı. İyi niyetin bir nişanesi olarak, Nikiforos mektup ile beraber altın haçını yolladı.[13] Bu garantiler ile tatmin olup Bardanes, 8 Eylülde ordusunu bırakıp Nicaea üzerinde Cius'ta bulunan Herakleios Manastırına iltica etti. Sonra Prote adasına götürülmüş, orada geçmişte kendi kurduğu bir manastıra girip Sabbas manastır ismini almıştır.[13]
İsyandan sonraki durum
Bardanes'ın manastıra kapanmasından sonra, I. Nikiforos resmen onu görevden aldı ve mülklerinin büyük kısmına el koydu. İsyanda yer alan diğer tematik generalleri de görevlerinden aldı, başkaldırıya destek veren Sardes Amorium ve Nikomedia Metropolitlerini Sicilya açıklarında bulunan küçük bir ada olan Pantelleria'a sürgüne yolladı. Diğer taraftan Anadolu orduları askerlerine bir yıl ödeme yapmadı.[14]
Aralık 803 (Treadgold, 804 olarak gösterir) tarihinde, bir grup Likaonyalı (muhtemelen Paulusçu asker Prote adasına gidip, Bardanes'ı kör etmişlerdir.[15] Bu çok sembolik bir eylemdi: kör etme, kafir ve asiler ya da tahttan indirilen imparatorları tehdit olmaktan çıkarmak için kullanılan bir cezaydı.[16] Daha sonra Senato'dan önce yapılan kamuoyuna yapılan açıklamada bu konuyla hiç ilgisi olmadığı hakkında Nikiforos yemin etmiş olmasına rağmen büyük olasılıkla bu İmparatorun kendisinin verdiği bir emirdir. Çoğu tarihçi Nikiforos'un doğrudan müdahalesi olduğuna inanmaktadır, fakat Bardanes'ın imparatora artık tehdit oluşturmadığından dolayı Treadgold askerlerin bunu kendi eylemlerinin olduğu ihtimalini de göz ardı etmemektedir. Olayda, Patrik ve Senato faillerin cezalandırılması için baskı uygulamalarına rağmen ve Nikiforos gitmelerine izin vermiştir.[17]
Bardanes'ın isyanı kısa süreliğine Bizans'ı zayıflattı, özellikle Doğu'yu tehdit eden Araplarla pazarlık gücünü zayıflattı, fakat Kasım'ın istilası sınırlı bir amaç taşıyordu ve babasının daha geniş müdahalesi kısa süre sonra büyük bir askeri çatışma yaşanmadan daha mutedil bir barış anlaşması ile sonlandı. Sonuçta, isyanın orduya ya da Anadolu'ya ciddi bir etkisi olmadı.[18] Diğer taraftan, askerlerin Nikiforos ile yaşadıkları memnuniyetsizlik takip eden yıllarda tekrar su yüzüne çıktı ve Nikiforos'un hükümdarlığının daimi bir problem kaynağı olduğunu kanıtladı.[19]
Ailesi
Domnika isimli bir kadın ile evlenmiş ve birçok çocuğu olmuştur. Amoriumlu Mihail'ın karısı Thekla o çocuklardan biri olarak kabul edilir. Oi meta Theofanin ve Genesios, Bardanes'ın iki kızını Amoriumlu Mihail ile bir diğer subayı ile evlendirdiğini kaydetmişlerdir.[20] Warren Treadgold, Barka isimli ya da lakaplı ikinci bir kızını belirlemiştir, Ermeni Leon bu kızıyla ile evlenmiş ancak 813 yılında tahta geçmesinden kısa bir süre sonra, Theodosia ile evlenebilmek için ondan boşanmıştır. Ancak bu kızı Leon'un ilk doğan erkek çocuğunun gerçek annesidir.[21] Theodosia, Leon'un şüphesiz tasdik edilmiş tek karısıdır ve boşandığına ya da evlendiğine dair bir kanıtta mevcut değildir. Leon ayrıca Bardanes'ın "kuzeni" olarak isimlendirilir, fakat bunun gerçekten mi yoksa "kayınbirader" anlamında mı olduğu açık değildir. Eğer ikincisi geçerliyse, bu akraba ilişikisi her tür evliliğe engeldir. Ek olarak, bu hikâye çok muhtemel basitçe sonradan türemiş, Amoriumlu Mihail'in Tekla ile evliliği ile ortaya çıkmıştır.[22] 813 yılında yüksel dereceli resmi bir görev almış Bryennios ya da Bryenes isminde bir oğlu bilinmektedir.[23] Birçok isimsiz genç çocuğu ayanında ismi bilinmeyen ve evlenmemiş bir kızı kaydedilmiştir, 803 yılında Domnika ile beraber, onlar da Bardanes'ın kaderinin bir parçası olarak ya fakir bırakılmışlar ya da Konstantinopolis'te kurdukları küçük bir manastıra kapanmışlardır.[24]
Kaynakça
- ^ Kountoura-Galaki 1983, s. 203–204; Treadgold 1988, s. 129.
- ^ Kazhdan 1991, ss. 255, 1008, 1684; Kountoura-Galaki 1983, ss. 204–205; Treadgold 1988, s. 107; Winkelmann et al. 1999, s. 255.
- ^ Treadgold 1988, s. 114; Winkelmann et al. 1999, s. 249.
- ^ Kazhdan 1991, ss. 255, 1008; Kountoura-Galaki 1983, ss. 206–207, 209; Kiapidou 2003, Chapter 1 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Treadgold 1988, s. 129.
- ^ Winkelmann et al. 1999, s. 253.
- ^ Treadgold 1988, s. 131.
- ^ Kaegi 1981, ss. 245–246; Treadgold 1988, s. 131; Kiapidou 2003, Chapter 2.1 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Kaegi 1981, s. 245; Kazhdan 1991, s. 255; Treadgold 1988, s. 131.
- ^ Kaegi 1981, s. 245; Kazhdan 1991, s. 255; Treadgold 1988, s. 131; Kiapidou 2003, Note #4 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Kountoura-Galaki 1983, ss. 207–211.
- ^ Treadgold 1988, ss. 131–132.
- ^ Kaegi 1981, s. 246; Kountoura-Galaki 1983, ss. 212–213; Treadgold 1988, ss. 131–133, 197; Kiapidou 2003, Chapter 2.1 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b Kazhdan 1991, s. 255; Kountoura-Galaki 1983, ss. 213–214; Treadgold 1988, s. 132; Kiapidou 2003, Chapter 2.2 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Kaegi 1981, ss. 246–247; Kountoura-Galaki 1983, s. 213; Treadgold 1988, ss. 132–133; Kiapidou 2003, Chapter 3 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Kountoura-Galaki 1983, ss. 213–214.
- ^ Kazhdan 1991, ss. 297–298.
- ^ Kazhdan 1991, s. 255; Kountoura-Galaki 1983, ss. 213–214; Treadgold 1988, ss. 134–135.
- ^ Treadgold 1988, s. 133; Kiapidou 2003, Chapter 3 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Kaegi 1981, ss. 256–257.
- ^ Garland 2006, s. 7; Treadgold 1988, ss. 198, 369, 414.
- ^ Treadgold 1988, ss. 188, 196–199, 414–415.
- ^ Treadgold 1988, s. 415; Winkelmann et al. 1999, s. 253; Winkelmann et al. 2000, s. 499.
- ^ Treadgold 1988, s. 369
- ^ Garland 2006, ss. 7–8; Treadgold 1988, ss. 132, 369; Winkelmann et al. 1999, ss. 251–254.
Dış kaynaklar
- Garland, Linda (2006). Byzantine Women: Varieties of Experience 800–1200. Hampshire, Great Britain and Burlington, Vermont: Ashgate Publishing. ISBN 978-0-7546-5737-8. 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2015.
- Kaegi, Walter Emil (1981). Byzantine Military Unrest, 471–843: An Interpretation. Amsterdam, Hollanda: Adolf M. Hakkert. ISBN 90-256-0902-3.
- Kazhdan, Alexander Petrovich (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Kiapidou, Irini-Sofia (17 Ocak 2003). "Rebellion of Bardanes Tourkos, 803". Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor. Athens, Greece: Foundation of the Hellenic World. 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2015.
- Kountoura-Galaki, Eleonora (1983). "Ἡ ἐπανάσταση τοῦ Βαρδάνη Τούρκου" [The revolt of Bardanes Tourkos]. Byzantine Symmeikta (Yunanca), 5. s. 203–215. ISSN 1105-1639. 27 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2015.
- Treadgold, Warren T. (1988). The Byzantine Revival, 780–842. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-1462-2. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2015.
- Winkelmann, Friedhelm; Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Rochow, Ilse (1999). Prosopographie der Mittelbyzantinischen Zeit: I. Abteilung (641–867), 1. Band (Almanca). Berlin, Almanya ve New York, New York: Walter de Gruyter. ISBN 3-11-015179-0. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2015.
- Winkelmann, Friedhelm; Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Rochow, Ilse (2000). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit: I. Abteilung (641–867), 2. Band (Almanca). Berlin, Almanay ve New York, New York: Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-016672-9. 18 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2015.
