Barış Derneği Davası
| Barış Derneği Davası | |
|---|---|
| Mahkeme | İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı 2 Numaralı Askerî Mahkemesi |
| Davacı | Kamu Hakları |
| Savcılık | İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askerî Savcılığı |
| Sanık | Birinci dava sanıkları Türkiye Barış Derneği yöneticileri İkinci dava sanıkları Birinci davanın müdafileri Tarık Akan, Genco Erkal (18 Mart 1986'da iki dava birleştirildi.) |
| İddia |
|
| Uygulanan kanun | 765 S.lı TCK md. 141, 142 |
| Karar tarihi | 14 Kasım 1983 |
| Karar | Tüm sanıkların mahkûmiyeti |
| Temyiz mahkemesi |
|
| Karar | Eksik inceleme nedeniyle bozma (1. ve 2. temyiz) |
| Kesin karar | Tüm sanıkların beraati |
| Kesin karar tarihi | 21 Nisan 1991 |
Barış Derneği Davası veya Barış Davası, 12 Eylül Darbesi'nden sonra 17 Mayıs 1982'de Barış Derneği'ne karşı açılan dava.[1]
Hakkında
Barış Derneği Davası, darbe ve ardından gelen sıkıyönetim döneminin önemli davalarından biri olarak bilinir.[2] Uzun yargılamaların sonunda çeşitli mahkûmiyetleri beraberinde getirdi.[3] Dava iki kez Askerî Yargıtay'a gidip gelerek sonunda beraatlerle sonuçlandı. Dava, Türkiye ve dünya kamuoyu tarafından izlendi ve "barışın yargılanması" olarak da anıldı.[4] Dava sanıkları, davanın sürdüğü 1984 yılında Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.[5] Dava, 1991 yılında günümüzde mülga olan 1926 tarihli Türk Ceza Kanunu'nun 141 ve 142. maddelerinin kaldırılmasına bağlı düşmesiyle sonlanmıştır.[6]
Arka plan
12 Eylül Darbesi sonrası Sıkıyönetim mahkemelerince 23 bin 677 derneğin faaliyeti durduruldu ve haklarında davalar açıldı.[7] Bu derneklerden biri de 1977'de Mahmut Dikerdem'in öncülüğünde kurulan Barış Derneği[8][9] oldu. İlk olarak dernek hakkında bir soruşturma açıldı. Dernek hakkındaki soruşturma, 12 Ekim 1980'de İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı'nın verdiği emir ile başladı. Soruşturma gerekçesi olarak derneğin bir bültenindeki yazılar gösterilmiştir. Ancak soruşturma devam ederken, kapsamı genişletildi ve derneğin kuruluşundan itibaren soruşturulmasına karar verildi. Bu kapsamda, derneğin soruşturma tarihine kadar görev yapan yönetici kadrosunun tamamının ifadesi alındı. Soruşturma genişletilmiş kapsamda devam ederken İstanbul Sıkıyönetim Savcılığı 30 Aralık 1980'de ve 22 Ekim 1981'de İstanbul Sıkıyönetim Mahkemesi'ne başvurarak iki kez tutuklama isteğinde bulundu. Bu talep üzerine mahkeme yaptığı incelemede herhangi bir suç unsuruna rastlamaması nedeniyle savcılığın talebini reddetti.[10]
Talebin reddilmesi üzerine savcılık, Prof. Dr. Kayıhan İçel, Prof. Dr. Erol Cihan ve asistan Şükrü Alpaslan'dan oluşan bilirkişi heyetine başvurarak inceleme talep etti. Bu inceleme sonrası hazırlanan raporda derneğin suç oluşturacak faaliyetlerde bulunduğu yazıyordu. Bu rapor üzerine İstanbul 2 Numaralı Sıkıyönetim Mahkemesi'ne başvuran savcılığın talebi kabul edildi ve 23 Şubat 1982 tarihinde dernek yöneticilerinin tutuklanmasına karar verildi. Bu kararın ardından dernek başkanı Mahmut Dikerdem, İstanbul Barosu başkanı Orhan Adli Apaydın, Türk Tabipleri Birliği başkanı Erdal Atabek ile birlikte 44 kişi gece yarısı yapılan operasyon ile evlerinden alınarak cezaevine gönderildi. Gerçekleştirilen soruşturma sonrası cezaevine gönderilen 44 kişiden 25'i tutuklanırken geri kalanları tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldı.[10]
İstanbul Sıkıyönetim Savcılığı, iddianameyi hazırlayarak mahkemeye sundu. İstanbul Sıkıyönetim Mahkemesi, iddianameyi kabul ederek 1926 tarihli Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 141 ve 142. maddeleri uyarınca 17 Mayıs 1982'de Türkiye Barış Derneği davasını açtı.[6][11]
Dava süreci
17 Mayıs 1982'de başlayan ve 1,5 yıl devam eden davada, yargılanan 27 sanığın sorgularının tamamlanması 6 ay sürdü. Bu süreç içerisinde sanık avukatları birçok kez mahkemenin tutumunu eleştirerek protesto ettiler. Bu protestolar arasında avukatların iki defa reddi hakim talebi mahkemece geri çevrildi. 14 Kasım 1983'e kadar süren davanın birinci bölümünün kararında tüm sanıklar için mahkûmiyet kararı verildi. Verilen bu kararı Askerî Yargıtay 3. Dairesi bozdu. Bunun üzerine yeniden başlayan yargılama sürecinde verilen karar bir öncekiyle aynı oldu. Verilen bu ikinci kararı da Askerî Yargıtay eksik inceleme yapıldığı gerekçesiyle bozdu.[5]
Bu yargılamanın devam ettiği süreçte, Barış Derneği'ne ikinci bir dava açıldı. Bu davada sanık olarak yargılananlar ise ilk davadaki avukatların bir kısmı ile Tarık Akan, Genco Erkal gibi isimlerden oluşmaktaydı.[5] 736 sayfalık ilk dava kararları ancak Mart 1984'te resmi olarak açıklanmıştır.[12]
18 Mart 1986'da iki dava birleştirilerek tek dava haline getirildi. Dava sürerken, 17 Şubat 1986'da Reha İsvan, Aykut Göker, Tahsin Usluoğlu gibi isimlerin de aralarında olduğu altı kişi tahliye edilirken, 10 Mart 1986'da da Erdal Atabek ve Ali Sirmen'in aralarında olduğu altı kişi tahliye edildi.[6] Dava sürerken, 1 Mart 1986'da İstanbul Barosu başkanı Orhan Adli Apaydın, 20 Haziran 1986'da da CHP milletvekili İsmail Hakkı Öztorun hayatını kaybetti.[13]
21 Nisan 1991 yılına kadar birçok sanığın beraati ile devam eden dava, aynı yıl 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu ile TCK'nin 141 ve 142. maddelerinin kaldırılmasıyla düştü ve tutuklu sanıkların suçsuz bulunup beraat edilmesi ile de dava sonlandı[6][10]
Yargılananlar
Dernek başkanı Mahmut Dikerdem, öğretmen ve yazar Reha İsvan, hukukçu ve yazar Orhan Adli Apaydın, tıp doktoru ve yazar Erdal Atabek, mühendis Aykut Göker, TÜMDER genel başkan yardımcısı Tahsin Usluoğlu, ODTÜ öğretim üyesi Haluk Tosun, öğretmen ve yazar Şefik Asan, TMMOB ve Elektrik Mühendisleri Odası üyesi Aybars Ungan, sanatçı Ali Taygun, yazar Uğur Kökden, psikiyatrist Metin Özek, gazeteci Niyazi Dalyancı, yazar Ataol Behramoğlu, hukukçu ve yazar Ali Sirmen, siyaset bilimci ve Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü öğretim üyesi Gencay Şaylan, Elektrik Mühendisleri Odası üyesi Ergun Elgin, ressam ve heykeltıraş Orhan Taylan, yazar Hüseyin Baş, CHP eski milletvekili Nedim Tarhan, CHP eski milletvekili Mustafa Gazalcı, CHP eski milletvekili İsmail Hakkı Öztorun, bağımsız eski milletvekili Nurettin Yılmaz, CHP eski milletvekili Kemal Anadol ve Marmara Üniversitesi işletme profesörü ve dekan Melih Tümer.[14]
Etkileri
- Avrupa Ekonomik Topluluğu 12 Eylül Darbesi'nin ardından Türkiye'ye karşı çeşitli tavırlar almıştır. Milli Güvenlik Konseyi'nin tüm siyasi partileri kapatma, DİSK'in 52 yöneticisi için idam istemi ve Barış Derneği davası kararları sonrasında toplanan Avrupa Parlamentosu (AP) 22 Ocak 1982'de aldığı bir kararla Türkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu'nun AP kanadının iptal edildiğini açıklamıştır.[15]
İlgili belgesel
Konuyla ilgili yayınlar
- Barış Zinciri/Türkiye Barış Derneği Davası - Mustafa Gazalcı (Bilgi Yayınevi) - ISBN 9789752205178
- Türkiye Barış Derneği Davası Sorgular-Savunmalar Cilt 1-2 - Bilim ve Sanat Yayınları
- Turkey: Trial of Members of Turkish Peace Association, Reports of Release of Huseyin Yildirim, (International Secretariat, Amnesty International, 1982)
- Turkey: Peace on Trial (İngilizce) 30 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Jean Furtado, European Nuclear Disarmament and the Merlin Press, 1983, ISBN 0850362970
- Uzun Gecenin Tutsakları - Barış Derneği Cezaevi Günlüğü, Uğur Kökden, Yapı Kredi Yayınları, 2003, ISBN 9750802810
Kaynakça
- ^ Alpman, Nazım (1 Eylül 2014). "Türkiye Barış Derneği'ne olan borcumuz". BirGün Gazetesi. birgun.net. 30 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
- ^ Ali Sirmen (12 Ekim 2014). "Barış Zinciri". Cumhuriyet Gazetesi. cumhuriyet.com.tr. 30 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
Barış Derneği Davası, DİSK Davası ve Aydınlar Dilekçesi Davası ile birlikte, 12 Eylül döneminin en önemli davalarından biridir ve tarihimize bir yandan bir hukuk skandalı, bir yandan da aydın direnişinin onurlu örneklerinden biri olarak geçmiştir.
- ^ Ertuğrul Mavioğlu (2006). Apoletli Adalet / Bir 12 Eylül Hesaplaşması. İthaki Yayınları. s. 51-52-53-54, 70-71-72.
- ^ Türkiye Barış Derneği davası. Bilim ve Sanat. 1986.
- ^ a b c "Barış Derneği 12 Eylül'den sonra 15 Temmuz KHK'sıyla kapatıldı; işte kapatılan 375 dernek". T24. t24.com.tr. 22 Kasım 2016. 30 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
Barış Davası sürerken, dava sanıkları 1984 Nobel Barış Ödülü için aday gösterildiler.
- ^ a b c d Pınar Selek (2004). Barışamadık. İthaki Yayınları. s. 339-340. ISBN 9789758725953.
- ^ Türkiye Büyük Millet Meclisi resmi internet sitesi: Darbe ve Muhtıraları Araştırma Komisyonu’nun 2 Mayıs 2012 - 28 Kasım 2012 arasında yaptığı çalışmanın sonucunda yayınlanan rapor: “Sırasayı 376 Cilt 1, Sayfa 15, Paragraf 4 (devamı sayfa 16 ilk 5 satır) 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”
- ^ Başkaya, Fikret, (Ed.) (2005). Kavram Sözlüğü & Söylem ve Gerçek (Maki Basın Yayın bas.). Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Forumu Vakfı. ISBN 975-8449-37-0.
- ^ Faaliyeti durdurulan dernekler arasında yer alan Barış Derneği nedir? 22 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "1977’de kurulan ve 12 Eylül cuntası tarafından kapatılan Türkiye Barış Derneği’nin..." soL, Erişim tarihi: 30 Kasım 2016.
- ^ a b c d "Anlamak İçin - Barış Derneği Davası". YouTube. TVNET. 15 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
- ^ Zarakolu, Ragıp (2012). Albatros. Evrensel Basım Yayın. 29 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
- ^ Middle East Contemporary Survey 30 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim tarihi 30 Kasım 2016.
- ^ "İnsan Hakları Savunucusu Metin Özek'i Kaybettik". Bianet. bianet.org. 6 Eylül 2010. 30 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2016.
- ^ "27 Şubat 1982: Barış Derneği'nin 44 yöneticisi tutuklandı". Marksist.org. 30 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
- ^ Uysal, C. Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinin tarihsel süreci ve son gelişmeler 30 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (1) 2001, s. 140-153.
