İçeriğe atla

Barış Derneği

Barış Derneği
Kuruluş18 Nisan 1977
Kapanış12 Eylül Darbesi sonrası
TürDernek
Amaç- Dünyada adil ve kalıcı bir barışın sağlanması
- Nükleer silahların yasaklanması
- Türkiye'nin NATO dahil tüm askeri ittifaklarının iptal edilmesi
Merkezİstanbul
Genel BaşkanMahmut Dikerdem
Genel SekreterAv. Enis Coşkun

Barış Derneği, 18 Nisan 1977'de İstanbul'da kurulan, amacı tüzüğünde "adil ve kalıcı bir barışın gerçekleşme koşullarının araştırılması, geliştirilmesi, savunulması ve tanıtılması" olarak belirtilen dernek.[1] 3 Nisan 1977'de İstanbul Barosu'nda yapılan, bilim insanları, yazarlar, hukukçular, aydınlar ve sanatçılardan oluşan 100 kişinin katıldığı konferansta alınan kararla kuruldu.[2] Başkanlığa emekli büyükelçi Mahmut Dikerdem seçildi. 12 Eylül Darbesi sonrası kapatılana kadar nükleer silahların yasaklanmasını savundu, Birleşmiş Milletler kararlarına ve Helsinki Nihai Senedi'ne saygı gösterilip uyulması, aynı zamanda Türkiye'nin NATO'dan çıkması için faaliyetlerde bulundu.[1][3]

Öncesi ve arka plan

Adnan Cemgil, Behice Boran, Nâzım Hikmet gibi dönemin sosyalist isimlerinin öncülük ettiği bazı aydınlar tarafından 1950 yılında Barışseverler Cemiyeti kurulmuştur. Ardından dernek 25 Temmuz 1950'de Türkiye'nin Kore Savaşı'na asker gönderme kararını protesto etmek amacıyla, TBMM Başkanlığı'na Behice Boran ve Adnan Cemgil'in imzasını taşıyan bir telgraf çekti; ayrıca görüşlerini de bir bildiri ile kamuoyuna açıkladı.[4] Bu gelişme üzerine 29 Temmuz 1950'de dernek kurucuları tutuklanmış ve Barışseverler Cemiyeti'nin etkinliklerine de son verilmiştir. Altı ay sonra, 30 Aralık 1950'de Ankara Garnizon Komutanlığı'na bağlı askeri mahkemenin verdiği kararda, "Dernek tüzüğünde siyasetle ilgilenilmeyeceği belirtilmesine karşın, siyasal amaçla Türkiye'nin ABD ile dostluğunun bozulmaya ve halkın hükümete olan güveninin sarsılmaya çalışıldığı" belirtilerek kurucular on beşer ay hapse mahkûm edilmiştir.[5]

Kuruluşu ve faaliyetleri

Barış Derneği'nin 3 Nisan 1977 tarihli kuruluş konferansında seçilen 39 kişilik girişimciler kurulunda, ilerleyen günlerde ilk Merkez Yönetim Kuruluna seçilen Mahmut Dikerdem, Enis Coşkun, Bedir Aydemir, Zülal Kılıç, Reha İsvan, Ali Sirmen, Bahtiyar Erkul ve Cüneyt Başbuğu'nun yanı sıra Ataol Behramoğlu, Aydın Engin, Aziz Nesin, Beria Onger, Erdal Atabek, Fakir Baykurt, Kadir İnanır, Orhan Apaydın, Orhan Taylan, Sadun Aren, Semra Özdamar, Vedat Günyol gibi isimler yer almıştır.[1][6] Dernek, bir önceki Barışseverler Cemiyeti gibi nükleer silahların yasaklanması ve NATO dahil tüm askerî ittifakların kaldırılmasını kendisine hedef olarak koymuştur.

Derneğin 1. Genel Kurulu 3 Mart 1978'de yapılarak Merkez Yönetim Kurulu üyelerinin sayısı 5'e indirilip Mahmut Dikerdem (Genel Başkan), Enis Coşkun (Genel Sekreter), Mehmet Karaca, Reha İsvan ve Bedir Aydemir'den oluştu ve daha geniş bir Genel Yönetim Kurulu oluşturuldu. "Nötron Bombasına Hayır!", "Dünya Barış Konseyine üyelik", "1 Eylül Dünya Barış Gününü Kutlama", (Barış Derneği'nin kuruluş yıldönümü olarak) "3 Nisan'ın Kutlanması", "1 Mayıs'a Katılma", "Kamu Yararına Dernek Statüsüne Geçilmesi ve Türkiye Barış Derneği Adının Alınması" ve "Merkezi Bir Yayın Organının Yayınlanması" (Barış Haberleri) başlıklı kararlar alındı.[1]

Başta Sovyetler Birliği olmak üzere Doğu Bloku'nun ve diğer sosyalist ülkelerin (Tito-Stalin ayrılığı nedeniyle Yugoslavya ve Çin-Sovyet ayrılığı nedeniyle Çin ve Arnavutluk hariç) barış içinde bir arada yaşama ve silahsızlanma politikalarının karşılığı olan Dünya Barış Konseyi bütün ülkelerde ulusal barış komiteleri olarak örgütlenmekteydi. Barış Derneği de 1979 yılında Dünya Barış Konseyi'ne üye kabul edildi.

26-27 Ocak 1980'de Barış Derneği'nin genişletilmiş Genel Yönetim Kurulu Toplantısına Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran ve Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (TSİP) Genel Başkanı Ahmet Kaçmaz ile bu partilerden çeşitli kişilerin katılması Türkiye Komünist Partisi (TKP) ile bu partiler arasında süregelen sert rekabetten birlik sürecine geçişin önemli bir kilometretaşını oluşturarak Barış Derneği'nin bileşiminin daha da genişlemesine yol açtı. 3-5 Nisan 1980'de Derneğin 2. Genel Kurulunda Merkez Yönetim Kurulu yerine Başkanlık Divanı adlı bir üst organ oluşturularak yeni dönemde derneğin yönetiminde artık sadece TKP çizgisinde olanlar ve onunla birlikte hareket eden bazı sosyal-demokrat ve sosyalist kişiler değil, TİP'liler ve TSİP'liler de yer alıyordu: Genel Başkan Mahmut Dikerdem, Genel Sekreter Enis Coşkun ve Genel Başkan Yardımcıları Orhan Apaydın, Erdal Atabek, Reha İsvan, Mehmet Karaca, Aykut Göker, Gültekin Gazioğlu, Yavuz Çizmeci, Tektaş Ağaoğlu, Kemal Anadol, Nedim Tarhan, Oya Baydar, Mehdet Serhat.[1] Bu Genel Kurulda ayrıca derneğin adı Barış Komitesi Derneği olarak değiştirildi.[7]

Barış Derneği 12 Eylül 1980'deki askeri darbenin hemen ardından diğer birçok dernekle birlikte yasaklandı.

Mahmut Dikerdem derneğin kuruluşu aşamasındaki öncü rolüne ve üstlendiği dernek başkanlığı görevine verdiği değeri 18 Temmuz 1983 tarihli son savunmasında şu sözlerle ifade etmiştir:[8]

“ “İçtenlikle inanıyorum ki, beni yetiştiren ve her şeyimi ona borçlu olduğum halkıma yaşamım boyunca mütevazı bir hizmette bulunabilmişsem, bunu 37 yıllık mesleki görevimden çok, 3,5 yıl Barış Derneği başkanlığında yerine getirdim.” „

Barış Derneği Davası

Ana madde: Barış Derneği Davası

12 Eylül Darbesi sonrası dernek hakkında Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 141 ve 142. maddeleri uyarınca dava açıldı ve dernek yöneticileri 27 Şubat 1982'de tutuklandılar. 17 Mayıs 1982 tarihinde iddianame hazırlanarak Barış Davası olarak bilinen dava açıldı. İddianamede özetle, derneğin Sovyetler Birliği yanlısı olduğu, Türkiye'deki meşru düzene ve bu düzeni sağlayan ittifaklara, NATO'ya karşı olduğu, mevcut düzeni yıkarak yerine Marksist-Leninist bir düzen getirmeyi amaçladığı ileri sürülmüş ve sanıkların TCK'nin 141 ve 142. maddelerine göre cezalandırılmaları istenmiştir. Bu dönem gerek Türkiye gerekse dünya kamuoyunda "barışın yargılanması" olarak anılmıştır.[1]

Derneğin kurucuları ve yöneticileri aynı yılın sonunda serbest bırakılmışlar, 1991'e kadar uzayan bir mahkeme sürecinden sonra da beraat etmişlerdir.[6]

Barış Davası sürerken, Avrupa Parlamentosu sosyalist ve komünist gruplarından 130 kadar parlamenter tarafından Türkiye Barış Derneği yöneticilerinin 1984 Nobel Barış Ödülü için aday gösterilmesi yönünde girişimlerde bulunulmuştur.[9] Dava sanıklarından İstanbul Barosu eski Başkanı Orhan Apaydın 1 Mart 1986'da, Cumhuriyet Halk Partisi milletvekili İsmail Hakki Öztorun ise 20 Haziran 1986'da dava bitmeden ölmüşlerdir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Görsev, Doğan, (Ed.) (1986). Türkiye'de Barış Savaşımı'nın Küçük Seyir Defteri (PDF) (Infomedia Satz & Verlag GmbH bas.). Duisburg, F. Almanya: Ruhr Uluslararası Barış Yılı Girişimi, Barış Yılı Yayınları: 1. 23 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019. 
  2. ^ "Örgütlü Barış Hareketi İçin İleri" (PDF). İlerici Yurtsever Gençlik (35). İstanbul. 11 Nisan 1977. s. 12. 23 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019. Türkiye'de barış hareketinin örgütsel birliğini sağlamayı amaçlıyan ve İstanbul Barosu'nun çağrısı ile 3 Nisan 1977 günü yapılan toplantıda BARIŞ DERNEĞİ'nin kurulması kararlaştırılmıştır. 
  3. ^ Barış Derneği (Ohan Matbaacılık bas.). Beyoğlu, İstanbul: AnaBritannica c.3. s. 399. ISBN 975-7760-54-4. 
  4. ^ 60 yıl sonra yeniden... 2 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cumhuriyet, 26 Temmuz 2010, Erişim tarihi: 23 Eylül 2016.
  5. ^ Encyclopædia Britannica, Beşinci baskı.
  6. ^ a b Pınar Selek, Barışamadık 22 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., cilt 18, İthaki Yayınları, 2004, Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
  7. ^ "Barış Derneği 2. Genel Kurulu yapıldı" (PDF). Güneşli Dünya (1). İstanbul. 15 Nisan 1980. s. 2. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  8. ^ Dikerdem, Mahmut, (Ed.) (Ekim 1983). Barış Derneği Genel Başkanı M. Dikerdem'in Son Savunması (PDF). Düsseldorf, F. Almanya: FİDEF. s. 71. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2019. 
  9. ^ Görsev, Doğan (2011). 3 Yılda 6 Tutukevinde 12 Eylül Anıları. İstanbul: TÜSTAV, Sarı Defter: 17. ISBN 978-975-8683-96-3. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Komünist Partisi (1920)</span> Türkiyede bir siyasi parti (1920–1987)

Türkiye Komünist Partisi, 1920 yılında kurulan, Türkiye'de faaliyet göstermiş komünist siyasi parti.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye İşçi Partisi (1961)</span> Türkiyede bir siyasi parti (1961–1971, 1975-1981)

Türkiye İşçi Partisi (TİP), 1961 yılında Türkiye'de kurulan siyasi parti. 1946 sonrası çok partili dönemde TBMM'ye milletvekili seçtirebilen ilk sosyalist parti olmuştur. 12 Mart 1971 Muhtırası ve 12 Eylül 1980 Darbesi sonrasında kapatılmış, 1988 yılında TKP ile birleşerek TBKP kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Behice Boran</span> Türk siyasetçi ve sosyolog

Behice Sadık Boran, Türkiye İşçi Partisinin son Genel Başkanı, siyasetçi, akademisyen ve sosyolog.

<span class="mw-page-title-main">Sadun Aren</span> Türk politikacı

İbrahim Sadun Aren, Türk iktisat profesörü ve siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">Barış</span> toplumlar, küçük zümreler ve insanlar arasındaki ilişkilerin uyumlu ve iki tarafa da zarar vermeyecek şekilde olması durumu, huzur içinde yaşanılması

Barış kelimesi genel anlamda düşmanlığın olmaması anlamında kabul görülür. Başka bir anlatımla kötülükten, kavgalardan, savaşlardan kurtuluş, uyum, birlik, bütünlük, sükûnet, sessizlik, huzur içinde yaşamak olarak da tanımlanabilir.

Yekta Güngör Özden, Türk hukukçu, yazar ve şair. Ankara Barosu Başkanlığı (1972-1974), Anayasa Mahkemesi Başkanlığı (1991-1998) ve Atatürkçü Düşünce Derneği Genel Başkanlığı (1998-2000) yapmıştır.

Kıvılcım Kemal Anadol, Türk siyasetçi, avukat ve yazardır. TBMM 15 ve 16. dönem CHP Zonguldak milletvekilliği, 18, 22 ve 23. dönem CHP İzmir milletvekilliği görevlerinde bulunmuştur. Barış Derneği Genel Başkanvekili olan şair, yazar Zihni Anadol’un oğludur.

Cihat Fethi Tevet, Türk doktor, yazar, ansiklopedist ve siyasetçidir.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Barosu</span> İstanbuldaki avukatların meslek kuruluşu.

İstanbul Barosu, 5 Nisan 1878 tarihinde kurulmuştur. Aynı tarih Türkiye Barolar Birliği'nin 15-16 Mayıs 1987 tarihli genel kurulunda Avukatlar Günü olarak kabul edilmiştir.

Orhan Adli Apaydın, Türk hukukçu, yazar.

<span class="mw-page-title-main">Mahmut Dikerdem</span>

Mahmut Şerafettin Dikerdem, Türk büyükelçi, yazar ve kapatılan Barış Derneği Genel Başkanı. Mahmut Dikerdem gazeteci ve yazar Mehmet Ali Birand'ın dayısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sosyalist Devrim Partisi</span> Türkiyede bir siyasi parti (1975–1981)

Türkiye İşçi Partisi eski genel başkanı Mehmet Ali Aybar'ın 1971 yılında Türkiye İşçi Partisi'nden ayrılmasından sonra Aybar ve etrafında toplanan demokratik sosyalizmi savunan aydınlar tarafından 1975 yılında tarafından kurulmuştur. Sosyalist Devrim Partisi Türkiye İşçi Partisi'nin 1965 ve 1969 yılların düzenlenen genel seçimlerde yakaladığı başarıyı yakalayamamış fakat Aybar'ın partiden ayrılmasına yol açan Behice Boran yönetimindeki Türkiye İşçi Partisi de 12 Mart Muhtırası'ndan sonra başarı yaşayamamış aksine daha da oy kaybetmiştir.

Barış Derneği Davası veya Barış Davası, 12 Eylül Darbesi'nden sonra 17 Mayıs 1982'de Barış Derneği'ne karşı açılan dava.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Sosyalist İşçi Partisi</span> Türkiyede bir siyasi parti

Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (TSİP), Türkiye'de 12 Mart Dönemi sonrasında kurulan ilk sosyalist partidir. Başlıca kurucuları; Ahmet Kaçmaz, Yalçın Yusufoğlu, Oya Baydar, Osman Sercan, Aydoğan Gezer, Burhan Şahin, Ali Kar, Hamdi Gülen, Hikmet Karahan, İbrahim Şahin olan TSİP'in kuruluş tarihi 16 Haziran 1974 olarak kabul edildi.

Ahmet Vamık İsvan, Türk tarım uzmanı, Halk Ekmek fabrikalarının kurucusu ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">İlerici Gençler Derneği</span> TKP çizgisini benimseyen gençler tarafından 1976da İstanbulda kurulan gençlik ve öğrenci örgütü

İlerici Gençler Derneği 1975 yılında Türkiye Komünist Partisi (TKP), Türkiye İşçi Partisi (TİP) ve Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (TSİP) gençlik temsilcileri arasında yapılan birlik görüşmelerinin başarıyla sonuçlanamaması üzerine TKP çizgisini benimseyen gençler tarafından 5 Ocak 1976 tarihinde İstanbul'da kurulan gençlik ve öğrenci örgütüdür.

Turgut Kazan, Türk avukattır.

Barışseverler Cemiyeti, tam adı Türk Barışseverler Cemiyeti, 14 Temmuz 1950'de İstanbul'da kurulan ve amacı tüzüğünde "şerefli ve sağlam bir barışın kurulması için kanunlarımızın çerçevesi içinde gerekli faaliyet ve neşriyatta bulunmak" olarak belirtilen dernek. Dernek, Behice Boran (Başkan), Adnan Cemgil, Nevzat Özmeriç, Osman Toprakoğlu, Vahdettin Barut, Reşat Sevinçsoy ve Muvakkar Güran öncülüğünde kuruldu.

Türkiye Sosyalist İşçi Partisi, “çok partili” siyasi dönemin ilk girişimlerinden birisidir ve 24 Mayıs 1946 tarihinde Sabit Şevki Şeren, Hüseyin Türkgeldi, Hasan Yaşatürk, Fehmi Ünal, Orhan Taner ve Orhan Arıburnu tarafından İstanbul’da kurulmuştur.

Ahmet Kaçmaz, Türk siyasetçi, 1974-1980 arasında Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (TSİP) kurucu genel başkanı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.