Balyan ailesi

Balyan ailesi, 18. ve 19. yüzyıllarda hassa mimarı olarak Osmanlı padişahları ve hanedanı tarafından yaptırılan birçok mimari esere imza atan ve birçok mimar yetiştiren Ermeni bir ailedir. Tarihçi İlber Ortaylı, bu ailenin her ne kadar Kayserili olduğu bilinse de aslen Maraş kökenli olduklarını iddia eder.^[]

Osmanlı tarihinde Balyan ailesinden ilk “hassa mimarı” yani saray mimarı Kirkor "Amira" Balyan’dır (1764-1831). “Amira” sıfatı, Ermeni cemaatinden memuriyette yüksek makamlara erişmiş kişilere bahşedilen bir unvandır.^[]

Kirkor ve kardeşi Senekerim Balyan, Balyanların ilk kuşağıdır. İkinci kuşak Balyanların en önemlisi Kirkor’un oğlu Garabet Balyan (1800-1866), ^[]

II. Mahmud ve Abdülmecid devirlerinde yani Tanzimat döneminde hizmet verdi. Üçüncü nesil Balyanlar arasında öne çıkan isim ise Sultan Abdülhamid tarafından “Sermimar-ı Devlet” unvanı verilen Sarkis Balyan’dı. ^[]

Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde inşa edilen saray, cami, köşk, kışla, hastane ve sair abidevi eserlerin birçoğu, bu aileye mensup mimarlar tarafından tasarlandı ve inşa edildi. Balyan ailesi ve mimari eserlerine dair, Osmanlı mimarisi'nin özünden kopuşuna yol açtığı yönünde eleştiriler de getirilmiştir.^[1]

Balyanlar, Osmanlı'nın klasik dönem mimari üslubu ile Batı ve Türk mimarlık sanatının unsurlarını harmanlayarak "Türk Barok mimarisi" denilen eklektik bir üslup yaratmışlardır.^[]

Balyan ailesinin Bağlarbaşı Surp Haç Ermeni Mezarlığı'ndaki aile mezarlığı, 2016 yılında yeniden inşa edildi ve anıt mezar 1 Ekim 2016 tarihinde açıldı. Anıt mezarın tasarımını yapan mimar Tavit Aynalı, bu eserde Garabed Amira Balyan tarafından inşa edilen Beşiktaş Surp Asdvadzadzin Kilisesi'nin sunak bölümünden "alıntı" yaptığını belirtti.^[2]

Krikor Balyan (1764-1831), Osmanlı saray mimarlarından Kayseri kökenli Bali Kalfa'nın oğludur. Babasının adı ile ilintili olarak Baliyan veya Balyan olarak adlandırılmıştır. Daha sonraları Balyan ismini kendisine soyadı olarak benimsemiştir. Saray mimarlarından Minas Kalfa'nın damadı ve Ohannes Amira Severyan'ın kayınpederidir.^[]

Başlıca yapıtları :

• Sarayburnu'ndaki sahil sarayı (1875'te yandı)^[3]
• Dolmabahçe Sarayı
• Beylerbeyi Sarayı
• Valide Sultan Sarayı
• Defterdar Sarayı
• Aynalıkavak Kasrı
• Nusretiye Camii
• Selimiye Kışlası ve çevre yapıları
• Davutpaşa Kışlası
• Beyoğlu Kışlası
• Darphane-i Amire
• Valide Bendi
• Topuzlu Bendi
• Yangın Köşkü.

Senekerim Balyan (1768-1833), birçok projesini kardeşi Krikor Balyan'la birlikte yapmış, kendisi daha ziyada arka planda kalmıştır. Kardeşi Krikor Balyan'ın ahşap olarak inşa ettiği Bayezid Kulesini, bir yangında büyük zarar görmesi üzerine 1826 yılında betondan yeniden inşa etmiştir. Ayrıca İstanbul'un Beşiktaş semtindeki Surp Asdvadzazdin Ermeni Kilisesi'ne de imzasını atmıştır (1824).^[]

Garabet Amira Balyan (1800-1866), I. Abdülmecit'in mimarlarındandır. En önemli eseri, oğlu Nigoğos Balyan'la birlikte yaptıkları Dolmabahçe Sarayı'dır.^[]

Nigoğos Balyan (1826-1858), I. Abdülmecit'in mimarlarındandır. En önemli eseri, babası Garabet Amira Balyan'la birlikte yaptıkları Dolmabahçe Sarayı'dır.^[]

Sarkis Balyan (1835-1899), Garabet Amira Balyan'ın oğludur.^[]

1843 yılında ağabeyi Nigoğos Balyan'la birlikte Paris'e gitti. Collège Sainte-Barbe de Paris'i bitirdi. Ecole des Beaux Arts'dan mezun oldu. İstanbul 'a döndükten sonra babası ve ağabeyiyle birlikte çalıştı. Babası ve ağabeyi öldükten sonra kardeşi Hagop Balyan'la çalışmağa devam etti. Osmanlı padişahı II. Abdülhamit'in istibdat döneminde Avrupa'ya sürgüne gönderildi. Sürgünden ancak 15 yıl sonra gelebildi.^[]

Önemli Eserleri:

• Beylerbeyi Sarayı, babası Garabet Amira Balyan'la birlikte (1861 - 1865)
• Beşiktaş Makruhyan Ermeni Okulu (1866) (eşi Makruhi'ye adanmıştır)
• Çırağan Sarayı (1863 - 1871)
• Valide Camii, kardeşi Hagop Balyan'la birlikte (1871),
• Zeytinburnu Barut Fabrikası (1874),
• Beşiktaş-Akaretler 138 daireli evler (1874)
• Harbiye Nezareti, bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesi'nin Taşkışla binası
• Mekteb-i Tıbbiye, bugünkü Galatasaray Lisesi'nin binası
• Maçka Silahhanesi, İstanbul Teknik Üniversitesi'nin Yabancı Diller Yüksekokulu
• Gümüşsuyu Kışlası
• Malta köşkü
• Baltalimanı Yalısı
• Galatasaray adasından eski köşk
• Adile Sultan Sarayı (Kandilli)
• Yıldız Sarayı Büyük Mabeyin Binası
• Çadır Köşkü, Malta Köşkü
• Şale Köşkü (2. kısım)
• Çit Kasrı
• Çağlayan Kasrı (Kağıthane)
• Ayazağa Köşkü (Maslak)
• Kalender Köşkü
• Zincirlikuyu Kasrı
• Tokat Kasrı (Beykoz)
• Alemdağ Av Köşkü
• Abdülaziz Av köşkleri (Validebağ ve Ayazağa)
• Sultan Çiftliği Köşkü (İzmit)
• Kâğıthane Camii
• Bahariye Nezareti
• Maçka Karakolhanesi
• Hamidiye Saat Kulesi, (Dikran Kalfa Cüberyan ile birlikte)

Hagop Balyan (1837-1875), Garabet Amira Balyan'ın oğlu ve Sarkis Balyan'ın kardeşidir. Paris'teki Sainte-Barbe Koleji'nin mimarlık bölümünden mezun oldu. Babasının ölümünden sonra kardeşi Sarkis Balyan'la birlikte çalıştı. Kardeşiyle aralarındaki işbölümü tam olarak bilinmediği için birlikte yaptıkları eserlerden hangilerinin Hagop Balyan'a atfedilebileceği kesin olarak bilinmemektedir. Birlikte yaptıkları projelerde Sarkis Balyan'ın daha ziyade muhasebe ve müşteri ilişkilerini yürüttüğü, Hagop Balyan'ın ise tasarım ve çizimle uğraştığı düşünülmektedir. Sarkis Balyan çok daha göze göründüğü için ismi daha iyi bilinmektedir.^[]

Simon Balyan (1846-1894), Garabet Amira Balyan'ın oğludur. Kardeşleri Sarkis Balyan ve Hagop Balyan'la birlikte çalışmıştır. Ailenin bu dört üyesi de mimarlık eğitimini Paris'te École des Beaux-Arts'ta tamaladılar. Maçka Silahhanesi, Maçka Karakolu ve Yıldız Köşkü'nün tasarımlarına katılmıştır. Balyan ailesinin üstlendiği mimarlık projelerini suluboyayla resimlemiştir.^[]

Levon Bey Balyan (1855-1925), Nigoğos Balyan'ın oğludur. Paris'teki Collège Sainte-Barbe de Paris (1869) ve Ecole des Beaux Art okullarında okuduğu bilinmektedir.^[]

Wikimedia Commons'ta Balyan ailesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.