İçeriğe atla

Balkan ladini

Balkan ladini
Korunma durumu

Tehlikede (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Pinopsida
Takım:Pinales
Familya:Pinaceae
Cins:Picea
Tür: P. omorika
İkili adlandırma
Picea omorika
(Pancic) Purk., Oesterr. Monatsschr. Forstwesen 27: 446 (1877).
Dişi bir Balkan ladini kozalağı

Balkan ladini (Picea omorika), çamgiller familyasından bir ladin türüdür.

Bu tür, Sırbistan ve Bosna Hersek ile sınırlıdır.[1]

Çok ince formuyla çok farklı bir türdür. Avrupa ladini ile simpatrik olduğu için, aynı zamanda çok ince bir biçime sahip olabilir, bu iki türün aynı yerel adın yani omorika'nın kullanılması nedeniyle geçmişte karıştırılmıştır.[2]

"Omorika" kelimesi, inceliği sembolize ettiği Boşnak ve Sırp folklorunda yaygındır. Diğer yazarlara göre "omora" kelimesi kasvetli ve karanlık çevre koşullarını simgelemektedir ve bu nedenle bu koşullarda bulunan ağaçlara "omorika" adı verilmektedir.[1]

Bu türün doğal yayılış alanı, soğuğa adapte olmuş bir tür için beklendiği gibi, Son Buzul Maksimumunun sonundan bu yana daralmaktadır. Yakın zamanda yapılan saha çalışması, bazı yerlerde meydana gelme boyutunda, yerleşim alanında, habitat kalitesinde ve olgun birey sayısında devam eden (yavaş da olsa) bir düşüş olduğunu göstermektedir. Bunun başlıca nedeni zayıf yenilenme, ilişkili ağaç türleri ile rekabet edememe ve iklim değişiklikleridir.[1]

Aleksić ve Geburek (2014), başlıca Sırbistan'dan on popülasyonu incelediler ve popülasyonların genetik ayırt edici özelliğinin zaman içinde arttığını, nesiller boyunca polen akışının azaldığını ve neredeyse tamamen tohum akışının olmadığını ve dolayısıyla türlerin, popülasyonlarının zayıf bağlantısıyla ciddi şekilde parçalanmış bir dağılıma sahip olduğunu görmüşlerdir. Balkan ladini, IUCN Kırmızı Listesine göre Tehlike statüsünde (EN) listelenmiştir.[1]

Meydana gelme boyutunun (EOO) 4.076 km2 olduğu tahmin edilmektedir ve yerleşim alanının (AOO) 100–200 km2yi aşması pek olası değildir.[1]

19. yüzyılın ortalarına kadar, balkan ladinin doğal yayılış alanı bugün olduğundan daha kesintisiz ve daha az ayrıktı. Şu andaki parçalı dağılımı, temelde genel orman temizleme ve kesme, otlatma ve orman yangınları gibi antropojenik faktörlerin sonucudur. Yangın belki de en büyük tehdit olmuştur. Örneğin, 1950'lerde Bosna Hersek'te büyük bir ormanlık vadi, her biri yaklaşık 5 km aralıklı üç küçük parça bırakan yangınla harap oldu. Arazi kullanımındaki yerel değişiklikler bu parçaların genişlemesini engelledi. Daha yakın zamanlarda, 1992-1993 ihtilafı sırasında, Strugovi'deki orman kasıtlı olarak yakıldı ve bugün 100'den az yetişkin hayatta kaldı. Genel olarak, rejenerasyon, en dik kayalık yamaçlar ve geniş yapraklı ağaçların etkili bir şekilde rekabet edemediği kayalıklar dışında son derece sınırlıdır. Bosna Hersek'teki son saha çalışması sırasında, Čajniče Belediyesi'ndeki Viogor'daki izole yerleşim yerinin, yaşlı ağaçların ince taçlarla gerildiği kötü bir habitat kalitesine sahip olduğu kaydedildi.

Balkan ladinin yaygın zararlılarından biri, kök çürümesine ve tacın kurumasına neden olan Armillaria ostoyae'dır. Küresel iklim ısınması açısından, ağaçlar artan fizyolojik stres altındadır ve yakın gelecekte bireylerin ve tüm alt popülasyonların hızlı bir şekilde kaybına neden olabilecek bu zararlıya daha duyarlıdır.[3] Olgun bireylerin sayısındaki düşüş, hızlı iklim değişikliği nedeniyle daha da belirgin hale gelebilir.[4] Erişilemeyen alanlara sığınan öncü bir türdür. Zayıf bir rakiptir, rakiplerinin kaldırılmasıyla doğal yenilenme kolaylaştırılabilir. Bir kez alana geldikten sonra, genellikle Orta Avrupa göknarı (Abies alba), doğu kayını (Fagus sylvatica) ve Avrupa ladini (Picea abies) ile rekabet etmede güçlük çeker.[5]

Günümüzde kerestenin ağaç ürünleri üretimi için kesilmesi ve kullanılması yasak olsa da, Sırbistan'da 20. yüzyılın ilk yarısında yasadışı ağaç kesimi kaydedildi ve kereste esas olarak varil üretimi için kullanıldı.[6]

Balkan ladini, Kuzey Avrupa'da ve dünya çapında bahçelerde yaygın olarak yetiştirilmektedir; ancak bu koleksiyonlardan çok azı kapsamlı veya iyi belgelenmiştir. İyi koordine edilmiş bir ex situ koruma programı, bu türün genetik çeşitliliğinin korunmasında ve özellikle küresel iklim ısınması açısından kalıcılığının sağlanmasında önemli bir rol oynayabilir. Türlerin son derece parçalanmış dağılımı, popülasyonların yüksek genetik farklılaşması ve zayıf bağlantılarının yanı sıra küçük olanlar da dahil olmak üzere tüm popülasyonlarda oldukça yüksek seviyelerde genetik çeşitlilik göz önüne alındığında,[7][8] ex situ için tohum tüm kalan popülasyonlardan koruma toplanmalıdır. Uluslararası Kozalaklı Ağaçları Koruma Programı'nın Bosna Hersek ile işbirliği içinde gerçekleştirdiği son koleksiyonlar, İngiltere'de yetiştirilen ağaçların genetik temelini genişletmeyi amaçlamaktadır ver tohum bankacılığı programı da avantajlı olacaktır. Tartışmalı bir yaklaşım olan destekli translokasyon da kullanılabilir.[9]

İnce, düz gövdeli bir ağaçtır. Alt dallar büyük ölçüde bükülür ve uçlar keskin bir şekilde yukarı doğru büyür. Bu, dekoratif bir büyüme modeli oluşturur. Dekoratif şekli ve ağacın sadece yaklaşık 4 m genişliğinde büyümesi sayesinde en popüler ladinlerden biri haline gelmiştir. Kabuk ince ve koyu kahverengidir ve tabakalar halinde pul pul dökülür; dallar kahverengidir. Düz, kısa iğnelerin altında, dalların bükülme şekli nedeniyle açıkça görülebilen 2 beyaz şerit vardır. Dallardaki iğneler öne doğru bakar. Parlak, morumsu kırmızı erkek çiçekler özellikle bol miktardadır. Çiçeklenmeden sonra, ilk başta mor renkte olan ancak daha sonra parlak kahverengiye dönüşen bol miktarda asılı kozalaklar ortaya çıkar. Balkan ladini, kökleri yüzeye yakın büyüdüğünden dolayı rüzgara duyarlıdır.[10]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Aleksić, J.M.; Ballian, D.; Isajev, D.; Mataruga, M.; Christian, T.; Gardner, M. (2020). "Picea omorika". The IUCN Red List of Threatened Species. 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2021. 
  2. ^ "(Novac, 1927)". 
  3. ^ "(J. Aleksić pers. comm. 2017)". 
  4. ^ "(Ballian, 2006)". 
  5. ^ "(Burschel, 1965)". 
  6. ^ "(Đorđević, 1936)". 
  7. ^ "Aleksić ve Geburek, 2014". 
  8. ^ "(Aleksić et al., 2017)". 
  9. ^ "(Ivetić ve Aleksić,2016)". 
  10. ^ "Picea omorika". Van Den Berk. 21 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Anadolu kestanesi</span> bitki türü

Anadolu kestanesi, kayıngiller (Fagaceae) familyasında anavatanı güney Avrupa ve Asya olan, 20–35 m boy, 2 m çap yapabilen bir kestane türü.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Karadeniz göknarı</span> çamgiller (Pinaceae) familyasında Kafkasyaya özgü bir göknar türü

Doğu Karadeniz göknarı veya Kafkas Göknarı, çamgiller (Pinaceae) familyasında Kafkasya'ya özgü bir göknar türü. Heybetli ve hızlı büyüyen bir ağaçtır. Güneşli ve nemli ortamlarda iyi gelişir. Avrupa Kıtası ve Türkiye'nin en uzun doğal ağacıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ladin</span> bitki cinsi

Ladin (Picea), çamgiller (Pinaceae) familyasının Picea cinsinden Kuzey yarıkürenin ılıman ve soğuk bölgelerinde yayılış gösteren ağaç türlerinin ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Ak ladin</span>

Ak ladin ya da Kanada ladini, çamgiller (Pinaceae) familyasından Kuzey Amerika'nın kuzeyinde Kanada'nın doğusundan Alaska'ya kadar taygada yetişen 15–30 m boy ve 1 m çap yapabilen ladin türü.

<span class="mw-page-title-main">Çamgiller</span>

Pinaceae (Çamgiller), Pinales takımından bazen çalı formunda kozalaklı ağaç türlerini içeren bitki familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu ladini</span> Çamgiller familyasından bir bitki türü

Doğu ladini, çamgiller (Pinaceae) familyasından 40-50 metre, bazen de 60 metre boylara ulaşan, 1,5-2 metre çap yapabilen, dolgun ve düzgün gövdeli, sivri tepeli önemli bir orman ağacı türü.

<span class="mw-page-title-main">Kızılağaç yapraklı huş</span> bitki türü

Kızılağaç yapraklı huş, huşgiller (Betulaceae) familyasından 15 m'ye kadar boy yapabilen bir huş türü.

<span class="mw-page-title-main">Mavi ladin</span> Çamgiller familyasından bir bitki türü

Mavi ladin, çamgiller (Pinaceae) familyasından ladin cinsinden 25–30 m'ye kadar boylanan ve 1,5 m'ye kadar çap yapabilen ladin türü. Türkiye'de karasal iklimin hakim olduğu bölgelerde peyzaj amaçlı sıkça kullanılmaktadır. Pungens, yapraklara atıfta bulunarak "keskin uçlu" anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Sitka ladini</span> bitki türü

Sitka ladini, çamgiller (Pinaceae) familyasından 80 m boy ve 5 m çap yapabilen ladin türü.

<i>Salix babylonica</i> Söğütgiller familyasından bir bitki türü

Salix babylonica ya da salkım söğüt, salicaceae (söğütgiller) familyasından sarkık dallı söğüt türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Amerika ıhlamuru</span> bitki türü

Amerika ıhlamuru, ebegümecigiller (Malvaceae) familyasından anavatanı kuzey Amerika olan ıhlamur türü.

<i>Larix laricina</i>

Larix laricina, Pinaceae familyasından yaprak döken doğal olarak Kuzey Amerika'da yayılış gösteren bir bitki türü.

Eşeyli üremenin evrimi, şu an güncel olan birkaç farklı bilimsel hipotez tarafından açıklanmaktadır. Eşeyli yolla üreyen tüm organizmalar tek hücreli ökaryot bir türden türemiş olup tek bir ortak atadan gelmektedir. Birçok protist, çok hücreli bitkiler, hayvanlar ve mantarlar gibi eşeyli üreme yoluyla çoğalırlar. Bdelloidea veya herhangi bir döllenme meydana gelmeden meyve oluşturabilme özelliğine sahip bazı partenokarp bitkiler gibi, ikinci derecede bu özelliği kaybetmiş olan bazı türler de bulunmaktadır. Eşeyli üremenin evrimi birbirleriyle ilişkili ama birbirlerinden farklı olan iki değişik konuyu ele alır. Bunlardan birincisi eşeyli üremenin kökeni, diğeri ise eşeyli üremenin korunarak devamlılığın sağlanmasıdır. Ancak eşeyli üremenin kökenine dair hipotezlerin deneysel olarak test edilmeleri zor olduğundan, güncel araştırmalar daha ziyade eşeyli üremenin nasıl korunduğu ve sürdürüldüğüne odaklanmıştır.

<i>Zelkova serrata</i>

Zelkova serrata, anavatanları Japonya, Çin, Kore ve Tayvan olan, yapraklarını döken bir ağaç türü. Genellikle süs ağacı olarak yetiştirilir ve bonsai olarak kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Ağaç sınırı</span>

Ağaç sınırı ya da ağaç hattı, ağaç çizgisi, dikey (dağlarda) ya da yatay uç bölgelerde ağaçların sıcaklık ve nem yetersizliğinden büyüyemeyip ilerleyişinin durduğu habitat sınırı. Bir bakıma ağaçların yaşam sınırı olup ağaç yetişmeyen bölge sınırı, ağaç yetişmeyen yükseklik sınırı, ağaç büyüme üst sınırı olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Stara Reka Tabiatı Koruma Alanı</span>

Stara Reka, Bulgaristan'ın orta kesimlerinde yer alan Orta Balkan Ulusal Parkı'ndaki dokuz doğa koruma alanından biridir. Stara Reka, Balkan Dağları'nın eşsiz ekosistemlerini korumak için 19 Mart 1981'de kuruldu. 1974,7 hektarlık (19.747 km2) bir alan kaplamaktadır.

<i>Avrupa ladini</i> bitki türü

Avrupa ladini, Batı ladini ya da Norveç ladini, çamgiller (Pinaceae) familyasından ladin cinsinden bir ibreli türüdür. Ana vatanı Kuzey Avrupa olan ve o bölgelerde önemli ölçüde ormanlık alan oluşturan Avrupa Ladini türü diğer bölgelerde doğal olarak bulunmasa da peyzaj amaçlı park ve bahçelerde dikimi yapılmıştır. Old Tjikko, İsveç'in Dalarna ili'nin Fulufjället Dağı sınırlarını içerisinde bulunan bir Norveç Ladini 9.558 yaşındaki ladin halen dünyanın en yaşlı ağacı olarak kabul edilmektedir.

<i>Ulmus laevis</i> bitki türü

Ulmus laevis, Ulmaceae (karaağaçgiller) familyasından doğal dağılımı Avrupa, Batı Sibirya ve Kuzeybatı Türkiye olan bir ağaç türü.

<i>Pinus heldreichii</i> bitki türü

Pinus heldreichii, Pinus cinsine bağlı bir türdür.

<span class="mw-page-title-main">Kafkas Göknarı</span>

Doğu Karadeniz göknarı veya Kafkas Göknarı, çamgiller (Pinaceae) familyasında Kafkasya'ya özgü bir göknar türü. Heybetli ve hızlı büyüyen bir ağaçtır. Güneşli ve nemli ortamlarda iyi gelişir. Avrupa Kıtası ve Türkiye'nin en uzun doğal ağacıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.