Balkan Gagavuzcası - Turkipedia

Balkan Gagavuzcası


Ana dili olanlar	Türkiye, Yunanistan, Bulgaristan, Makedonya, Sırbistan, Kosovo
Bölge	Balkanlar
Etnisite	Gagavuzlar
Konuşan sayısı	460.000 (2019)^[1]
Dil ailesi	Türk dilleri Şaz Türkçesi Oğuz dilleri Batı Oğuz dilleri Gagavuzca Balkan Gagavuzcası
Yazı sistemi	Latin harfleri,^[] Kiril alfabesi^[]
Dil kodları
ISO 639-3	`bgx`

Balkan Gagavuzcası, Balkanlar'da yaşayan Gagavuzlar tarafından konuşulan Gagavuzca ağızlarıdır. Bulgaristan, Romanya, Kuzey Makedonya, Türkiye ve Yunanistan'da az sayıda konuşucusu olan ağızlar, Türkçenin Rumeli ağızlarıyla olan büyük benzerlikten dolayı Rumeli Türkçesi adıyla da adlandırılmaktadır.^[2]^[3] UNESCO tarafından ciddi derecede tehlike altında olan diller arasında gösterilmektedir.^[4]

Bulgaristan'ın kuzeydoğusunda yoğun olarak yaşayan Gagavuzlar, 1770 yılından itibaren kitleler halinde Besarabya'ya göç etmeye başlamıştır, göç dalgası aralıklarla 1811'e değin sürmüştür.^[5]

Valentin Moşkov, 1903 yılında Bulgaristan'ın kuzeydoğusundaki Yenipazar'ın (Novi Pazar) yakınında bulunan Pamukçu adlı Türk köyünde çalışmalar yapmıştır. Köyde yaşayan Türklerin diliyle Besarabya'daki Beşalma köyünde yaşayan Gagavuzların dili arasında bir fark bulunmadığı sonucuna varmıştır.^[6]

Balkan Türk ağızları üzerinde karşılaştırmalı çalışmalar yapan Tadeusz Kowalski, Deliorman Türkçesi adını verdiği Gacal ağzıyla Besarabya Gagavuz ağzını tek bir diyalektolojik grup içinde değerlendirilecek kadar birbirine yakın kabul etmiştir. Bu bölgedeki Türklerin ve Gagavuzların konuştukları dile Tuna Türkçesi adını vermiştir.^[6] Paul Wittek ise, Gacalların konuştuğu Türkçenin, Osmanlı Türkçesine Gagavuzcadan daha yakın olduğunu düşünerek Gagavuzcanın Oğuz öncesi özelliklerine işaret etmektedir.^[5]

Romanya Gagavuz ağzı, Moldova'nın Sovyetler Birliği'ne katılmasıyla birlikte, Romanya'nın geri kalan bölgelerinde yaşayan Gagavuzlar ayrı bir sosyal grup olma özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Romanya Gagavuz ağız özelliklerini yansıtan örneklere sadece Mehmet Ali Ekrem'in Dobruca Türklerinin kültüründen örnekler sunmak için yayımladığı Bülbül Sesi adlı eserinde yer alan "Tudorka", "Stuian" adlı türkülerde rastlanmaktadır.^[5]

Yunanistan Gagavuz ağzı, Kesriye şehrinde ve Makedonya'nın güneydoğusunda küçük gruplar hâlinde Gagavuzların yaşadığı bilinmektedir. Ancak bugüne kadar Gagavuzca herhangi bir yayın yapılmamıştır.^[5]

Kaynakça

^ "UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger". unesco.org. 6 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2014.
^ "Glottolog 4.2.1 - West Oghuz". glottolog.org. 3 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2020.
^ "Endangered languages: the full list". The Guardian. 15 Nisan 2011. 1 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2020.
^ ^a ^b ^c ^d Nevzat Özkan (2013). "AĞIZ ALANINDAN YAZI DİLİNE GEÇİŞ: GAGAVUZ TÜRKÇESİ ÖRNEĞİ" (PDF). 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.
^ ^a ^b Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy (Haziran 2001). "BULGARİSTAN GAGAVUZLARI (Dil ve Kültür Araştırmalarının Durumu)". 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.

İlgili Araştırma Makaleleri

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Türkmence</span> Türkmenistanın resmî dili olan Türk dili

Türkmence, çoğunluğu Türkmenistan'da yaşayan Türkmenlerin konuştuğu Türk dil ailesine bağlı Doğu Oğuz dili. Dil, Türkmenistan'daki yaklaşık 7 milyon konuşuru ile resmî dil olup, çevresindeki Afganistan ile İran'ın sınır bölgelerinde de konuşulur.

Rumence, Romanya'nın resmî dilidir ve Latin dillerinin doğu koluna mensuptur. Çoğunluğu Romanya ve Moldova'da yaşayan 28 milyon kişi tarafından konuşulur. Moldova'nın resmî dili Moldovaca da Rumence ile aynı olmasına rağmen ülke yasaları kapsamında ülkenin resmî dili Moldovaca olarak yer almaktadır.

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

Gagavuzlar ya da Gagauzlar, bugünkü Moldova Cumhuriyeti'nde, başta Gagavuzya olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks Hristiyan olan bir Türk halkı. Ayrıca Trakyanın yerli halkı Müslüman Gacalların ve Marmara, Batı Karadeniz'in yerli halkı olan Manavların Yörük olmayan katmanının nüfusunun Gagavuzlardan geldiğine inanılmaktadır.

Kırım Tatarcası ya da Kırımca, Türk dillerinin Kıpçak koluna ait bir dildir. Ancak bazı Oğuz grubuna ait özelliklere de sahiptir. Romanya'nın Dobruca yöresinde konuşulan şekline Dobruca Tatarcası adı verilir.

Manavlar, Manav Türkmenleri veya Manav Türkleri; kuzeybatı Anadolu'da yaşayan Hanefi Sünni yerleşik Türk Halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

Evlad-ı Fatihan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Balkanlar’ın fethine katılan beylerin, fatihlerin soyundan gelenlere verilen addır. O dönemden bugüne kadar Balkan Türkleri için bu tabir de kullanılır.

Türkiye Türkçesi ağızları, Hazar Denizi’nin batısında, Azerbaycan sahasının hemen batısında başlayıp Anadolu, Irak, Suriye, Balkanlar coğrafyasında konuşulan tarihî Osmanlı Türkçesinin bugünkü devamı olan Türkiye Türkçesi ağızlarıdır. Uluslararası dil bilimsel ölçülere göre her dilin konuşma biçimi, yerel farklılıkları bir ve halkın bir bölümünün kullandığı farklı bir çeşidi lekttir. Eğer lektler bir coğrafî bölgeye aitse o zaman diyalekttir ya da ağızdır.

Yazı dili bir ülkede konuşulan ağızlardan birinin yazılı anlatımlar için kabul edilmiş biçimidir; birleştirici özellikler taşıyan ortak dildir. Ölçünlü dil ve standart dil olarak da belirtilir. Yazı dilinin temelinde seslerin sembolleri olan harfler vardır, noktalama işaretleri kullanılır. Yazı dilinin tarihçesi ve gelişim süreci her türlü yazılı eserde ve sözcükler hakkında yapılan incelemeler sonucu belirlenebilir ve tarihlendirilerek takip edilebilir.

Karadağ Türkleri, bugün Karadağ topraklarında yaşayan ve varlıkları MS 4. yüzyıla dek uzandığı belirtilen çeşitli Türk boylarından bir kesimdir. Bu Türk topluluğu en düzenli varlıklarını Osmanlı döneminde sağlamışlardır. 2011 resmî nüfus sayımında, yaşayan Türk nüfusa göre sırasıyla başta deniz kıyısındaki Bar kenti, başkent Podgorica, Akova ve başka bazı belediyeler olmak üzere ülkede toplam 104 kişi kökenini "Türk" olarak belirtmiştir. Bu sayı, ülke nüfusunun %0,02'sine denk düşmektedir.

Rumeli ağızları, Türkiye Türkçesi ağız bölgesinin Balkanlar bölgesinde; Rumeli kolunda yer alan ağızlardır. Eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulan Türkiye Türkçesi Rumeli'de çeşitli ağızlarla konuşulmaktadır.

Gacallar ya da Müslüman Gagavuzlar; asıl Gacallar Balkanlar'da kuzeydoğu Bulgaristan'ın Deliorman bölgesinde ve çevresinde, sanal Gacallar ise Türkiye'nin Doğu Trakya bölgesinde yaşayan bir Türk topluluğudur.

Türkiye Türkçesi coğrafyası, çağdaş Türk yazı dillerinden biri olan Türkiye Türkçesinin yazı dili ve ağızlarıyla kullanıldığı coğrafi sahadır. Bu saha, dünyanın orta kesimi olarak sayılabilir. Bu saha çok genel olarak Hazar Denizi’nin batısındaki Kafkaslar’dan Balkanlar’a kadar olan coğrafi alanı kapsar.

Batı Rumeli ağızları Türkiye Türkçesi ağızlarının Rumeli ağız bölgesinde yer alan alt ağız gruplarından biridir. Batı Rumeli sınırları içinde, tamamen veya kısmen olmak üzere Bulgaristan, Makedonya, Kosova, Arnavutluk, Karadağ, Sırbistan, Bosna-Hersek devletleri bulunur. Romanya ve Yunanistan’ın Rumeli ana bölgesindeki alt grup aidiyeti tartışılmaya muhtaçtır.

Irak ağızları Türkiye Türkçesi ağızlarının bugün Irak devlet sınırları içinde konuşulan ağız sahalarından biridir. Bazen Irak'ta yaşayan Türkçeyi kastetmek amacıyla “Irak Türkçesi” şeklinde de belirtilir.

<span class="mw-page-title-main">Batı Oğuz dilleri</span>

Batı Oğuz dilleri veya Batı Oğuzca, Türkî diller ailesine bağlı Oğuz dil grubunun batı kolunu oluşturan diller. Glottolog'a göre dil grubu Gagavuzca, Rumeli Türkçesi ve Türkçe olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Bazı kaynaklarda, diğer kaynakların Orta Oğuz dillerine dahil ettiği Azerice de Batı Oğuz dili olarak ele alınmıştır. Gruba ait değişkeler, coğrafî açıdan Güney ve Doğu Balkanlar, Anadolu, Kıbrıs ve Suriye'nin kuzey sınır kısımlarında konuşulmaktadır.

Güney Azerbaycanca, Güney Azerbaycan Türkçesi, Güney Azerice veya İran Azericesi, Türk dillerinin Oğuz koluna bağlı, ağırlıklı olarak İran'ın Azerbaycan bölgesinde yaşayan İran Azerileri tarafından kullanılan bir değişke. Değişke, Azerice makrodilinin bir üyesi olarak ele alınır. İran'da konuşurları tarafından Türkçe olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya tarihi</span>

Gagavuzya tarihi eskilere dayanmaktadır. 1906 yılında bir grup Gagavuz'un ayaklanması sonucu ortaya çıkan altı günlük de-facto bağımsız Komrat Cumhuriyeti dışında Gagavuzlar Rus İmparatorluğu (1812-1917), Romanya, Sovyetler Birliği ve Moldova tarafından yönetilmiştir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.