Balkaş Gölü
| Balkaş Gölü Балқаш (Kazakça) | |
|---|---|
 Balkaş Gölü'nün uzaydan gürünümü | |
 | |
| Havza | |
| Ülke(ler) | Kazakistan |
| Koordinatlar | 46°32′27″K 74°52′44″D / 46.54083°K 74.87889°D |
| Yerleşim(ler) (sahil) | Balkaş |
| Genel bilgiler | |
| Akarsu (gelen) | İli Nehri |
| Akarsu (giden) | Kapalı havza, Buharlaşma |
| Göl türü | Tuz gölü |
| Uzunluk | 605 km (376 mi) |
| Genişlik | 74 km (46 mi) |
| Yüzölçümü | 16.996 km2 (6.562 sq mi) |
| Ortalama derinlik | 5,8 m (19 ft) |
| En derin noktası | 25,6 m (84 ft) |
| Su hacmi | 440 km3 (110 cu mi) |
| Yüzey rakımı | 341,4 m (1.120 ft) |
| Wikimedia Commons | |
  Balkaş Gölü (Asya)  Balkaş Gölü (Kazakistan) | |
Balkaş Gölü (eski Türkçe: Terinğ köl; Kazakça: Balqaş Kölı) Orta Asya'da bir göldür. Aral Gölü'nden sonra Orta Asya'nın en büyük ikinci gölüdür. 45°4′ Kuzey 76°2′ Doğu koordinatları üzerinde yer alır. Beslendiği başlıca kaynaklar İli Irmağı, Karatal Nehri, Lepsi Irmağı, Aksu Irmağı ve Ayagöz Nehri'dır. Toplam su havzası 413,000 km²dir. Kazakistan sınırları içerisinde bulunur, maksimum uzunluk 605 km, maksimum genişlik ise doğuda 74 km, batıda 19 km'dir. Yüzölçümü 16.996 km²dir. En derin noktası 25,6 metre iken ortalama derinlik 5,8 metredir. Toplam kıyılarının uzunluğu 2.385 km'dir. Denizden yüksekliği 341,4 metredir.
Coğrafya
Dünyanın en büyük gölleriden biri olan Balkaş Gölü, yaklaşık 17.000 km^2 yüzölçümüne, 100 km^3 su hacmine ve beslendiği nehirlerden yıllık 23 km^3 su girdisine sahiptir ve geniş Balkaş-Alakol çöküntü havzasında yer alır. Göl yaklaşık 3–4 km uzunluğunda bir geçit (uzun aral) ile doğu ve batı olarak ikiye ayrılır. Su özelliği ve tuz içeriği doğu ve batı parçalarda oldukça farklı durumlar gösterir. Batı parça neredeyse tatlı su özellikleri gösterir ve 0.74 g/l öz kütleye sahipken, açık yeşil renkli çamur görüntüsüne sahiptir. Doğu yakasının su özelliğiyse 5.21 g/l öz kütleye ve transparan bir yeşil renge sahiptir ve çok tuzludur. Gölün kıyıları çokça deformasyona sahne olmuştur, zira çokça körfez ve koy içerir. Gölde adalar da vardır, en büyük üç adası da Basaral, Tasal ve aAlgazy'dir. Balkaş çöküntüsü birikmiş bir düzlüktür, bu düzlük 340 metrelik bir rakımla az bir açıyla kuzeye eğimli haldedir ve gölün uzun dönemli ortalamasını yansıtır. Gölün su yakalama havzası genelde güney ve güneydoğu bölgesine komşu dağlık alanlardan oluşurken; kuzey ve kuzeydoğu kısmı düzlük halindedir ve taşlı ve kumlu bir sedimantolojik özellik gösterir. Gölün çevresindeki bölgenin iklimi kurak (yarı çöl) bir karasal iklim özelliği gösterir, yıllık ortalama yağış 120 mm miktarına ulaşmaktadır. Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 24 sanigrad derece iken; ocak ayı sıcaklık değeri -8 santigrad derecedir. Göl çevresindeki ortalama nem miktarı ise yüzde 55-60 bandındadır. Göl yıllık olarak donma-çözünme olayları yaşar ve buzlar kasım ayından mart ayına dek gölde kalırlar ve batı parçasından rüzgar akıntıları dairesel bir şekil göstermektedir.[1]
Jeoloji
Balkaş Gölü'nün tarihöncesi hem Balkaş-İrtiş sulama havzasının jeolojik-jeomorfolojik gelişimiyle hem de Balkaş çöküntüsünün gelişim özellikleriyle yakından ilgilidir. Gölün jeolojik gelişimini 4 ana zaman parçasına ayırmak mümkündür. Paleozoyik, Triyas-Jura, Kretase-Paleojen ve Neojen-Kuvaterner periyotları bu gelişim çizgisini temsil eder. Daha sonraki Mezozoyik-Senozoyik oluşumların temelinin meydana geldiği dönem olarak Paleozoyik dönem temsil edilir. Temel yapı üstüne Mezozoyik-Senozoyik yapılar, Paleozoidlerin üstüne gelmiştir ve bu yeni aşama Pre-Balkaş çöküntüsünün oluştuğu zamana denk gelir. Balkaş çöküntüsünün gelişim aşamalarıysa Neojen-Kuvaterner döneminde oluşurken; gölün modern hali Kuvaterner'in ikinci yarısında oluşmuştur.[1]
Pre-Mezozoyik dönemi
Kazakistan tektonik sistemi, Orta Asya kayma kuşağı segmenti oluşturur ve bu yapı ülkenin merkez, güney ve kısmen doğu kısmını kaplamaktadır. Paleozoyik yapıların gelişim aşamaları boyunca, Kazakistan tektonik sisteminin Ural-güne Tanrı dağları ile Altay-İrtiş sistemleri ile olan sınırları değişmiştir. Kazakistan tektonik sisteminin paleozoid yapıları dört ana unsurdan oluşur. Bunlar; erken Kaledoniyen, geç Kaledoniyen, geç Kaledoniyen'den erken Hirsinyen ve geç Kaledoniyen'den geç Hirsinyen dönemleridir. Pre-Balkaş-Jungarian-Kuzey Tanrı dağları bölgesi, Kaledoniyen-Hirsinyen döngüleri boyunca Kazakistan tektonik sisteminin Paleozoyik yapılarının güney kısmını kaplamıştır.[1]
Triyas ve Jura dönemi
Pre-Balkaş ve Alakol olukları birinci dereceden yapılardır ve Balkaş-Alakol çöküntüsünü oluştururlar. Pre-Balkaş olukları ikinci dereceden Pre-Balkaş ve Pre-Jungarian çöküntülerini içerirler. Bu çöküntülerse Uşkol dağları ve Kuzey Jungarian fayı ile bölünmektedir. Güney Pre-Balkaş olukları asimetrik yapılarıyla karakterize edilmiştir. Hafif eğimli ve dalmış kuzey kanat ve faylarla karmaşıklaştırılmış güney parça bu özelliği sağlamaktadır.[1]
Kretase ve Paleojen
Yapılan araştırmalar sonucu Triyas-Jura ve kretase dönemi Balkaş Gölü'ndeki morfolojik oluşumların başlangıç zamanı olarak değerlendirilmiştir. Mezozoyik-Senozoyik sınırındaki Laramid Aşaması'nda tektonik hareketler, eski erozyon düzlüklerini kesmektedir. Hidrografik su ağı, bu dönemde oluşmuş olup eski vadiler neredeyse güney yönlüdürler ve genel olarak kızıl kille doldurulmuşlardır. Üst Kretase boyunca, geniş çaplı bir deniz seviyesi yükselmesi Betpak Dala ve Kuzeybatı Pre-Balkaş bölgelerini önemli şekilde domine etmiştir.[1]
Neojen ve Kuvaterner
Balkaş-Alakol çöküntüsünün modern kabartmasının ve çevre yapılarının temel özellikleri Oligosen döneminden günümüze devam eden tektonik hareketlerin sonucu oluşmuştur. Yeni dönem tektonik hareketlerin hızları, eski dönemdeki hareketlere göre çok daha hızlı olmuştur, üstelik bu yeni tektonik etkiler Balkaş Gölü'nün çevresinin ve kıyılarının oluşumunu etkilemiş olup meydana gelen dağ oluşumu, nehir taşıması ve sualtı-karasal çökel varlığını hızlandırıcı etki yapmıştır.[1]
Ekonomik katkıları
İli Nehri'nin ve Balkaş Gölü'nün suları Kazakistan için büyük önemi vardır. Kapçagayskove şehrinde İli Nehri'nde hidroelektrik güç elde etmek için baraj kurulmuştur ve suları hem tarımsal sulamaya hem de sanayi ihtiyaçlarına cevap vermektedir. Balkaş Gölü başlıbaşına balıkçılık için önemli bir kaynaktır.
Çevresel ve siyasal etkenler
Balkaş Gölü son yıllarda büyük bir kuraklık tehlikesiyle karşı karşıyadır, zira özellikle Kazakistan ve Çin'in bu göle suyunu ulaştıran nehirlerin suyunun sinai faaliyetlerde ve sulama alanında kullanması sonucu Kazakistan'ın güneydoğusundaki bu göl yeni Aral Gölü olma yoluna girmiştir. Özellikle İli nehri ki, Çin'in batı bölgesinden doğar, Çin ve Kazakistan arasındaki su kullanımı anlaşmazlıklarına sahne olmaktadır ve bu sorunlar çözüm beklemektedir, gölün kıyısında yaşayan kazak vatandaşları da acı sondan endişe duymaktadır. Çin tarafının suyu fazla kullanarak nehrin dengesini bozduğu düşünülmektedir, zira Sincan Özerk Bölgesi'nin gelişen sınai faaliyetleri de su ihtiyacına ihtiyaç duymaktadır.[2]
Ayrıca bakınız
- Kazakistan'daki göller listesi
- Oluşumlarına göre Türkiye'nin gölleri listesi
- Türkiye'deki göller
Kaynakça
- ^ a b c d e f Aubekerov, Bolat. "Prehistorical and Historical Stages of Development of Lake Balkhash" (PDF). www.chickyu.ac. Chickyu. 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2020.
- ^ Nuttall, Clare. "Drying of Lake Balkhash threatens southeast Kazakhstan". www.uyghuramerican.com. Uyghur American. 2 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2020.
