İçeriğe atla

Balina

Balina
Balina bir takson değildir, Cetacea infra takımı içinde formel olmayan bir gruplamadır.
Güney gerçek balinası
Bilgi
Cetacea infra takımının sınıflandırması
Balina olarak kabul edilen familyalar

Balina yaşamını tamamen suda sürdüren ve yaygın olarak dünya okyanuslarında bulunan farklı çok sayıda türden oluşan plasentalı deniz memelileridir. Cetacea infra takımı içinde genellikle yunusları ve musurları hariç tutarak oluşturulmuş formel olmayan bir gruplamada yer alırlar. Balinalar, yunuslar ve musurlar çift toynaklılarla birlikte Cetartiodactyla takımında yer alırlar. En yakın akrabaları olan su aygırlarından 55 milyon yıl kadar önce ayrılmışlardır. Balinaların iki parvo takımı dişsiz balinalar (Mysticeti) ve dişli balinalar (Odontoceti) birbirlerinden yaklaşık 34 milyon yıl kadar önce ayrılmışlardır. Yaşayan ve balina olarak kabul edilen familyalar şunlardır: Balaenopteridae (oluklu balinagiller), Balaenidae (gerçek balinagiller), Cetotheriidae (cüce gerçek balina), Eschrichtiidae (gri balina), Monodontidae (beyaz balinagiller), Physeteridae (ispermeçet balinasıgiller), Kogiidae (cüce ispermeçet balinasıgiller) ve Ziphiidae (gagalı balinagiller).

Balinalar açık denizlerin yaratıklarıdır; denizde beslenirler, çiftleşirler, doğururlar, yavrularını denizde emzirir ve büyütürler. Yaşamları denizde yaşamaya öyle çok uyum sağlamıştır ki karada hayatta kalamazlar. Boyutları 2,6 m'lik boya ve 135 kg'lık ağırlığa sahip cüce ispermeçet balinasından 29,9 m'lik boya ve 190 ton ağırlığa sahip olan ve dünyanın yaşamış en büyük hayvanı olan mavi balinaya kadar değişir. İspermeçet balinası dünya üzerindeki en büyük dişli avcıdır. Balina türlerinin bazılarında eşeysel dimorfizm görülür ve bunların dişileri erkeklerinden daha büyüktür. Dişsiz balinaların adı üstünde dişleri yoktur bunun yerine beslenirken ağızlarında kril ve planktonları tutup suyu dışarıya atmaya yarayan balina çubuğu denen yapılar vardır. Boğazlarında bulunan kıvrımlardan faydalanarak ağızlarını çok büyük şekilde açarak deniz suyunu ağızlarına alırlar. Gerçek balinaların kafaları gövdelerinin %40 kütlesine sahiptir. Dişli balinaların ise balık ve kalamar yakalamak üzere özelleşmiş konik dişleri vardır. Dişsiz balinaların koku alma duyuları çok gelişmiş iken dişli balinaları işitme duyuları çok gelişmiştir. Hem hava hem de suda çok iyi duyabilen dişli balinaların işitme duyuları o kadar iyi gelişmiştir ki kör olsalar bile yaşamlarını sürdürebilmektedirler. İspermeçet balinası gibi bazı türler çok derin sulara dalıp kalamar ya da diğer favori avları yakalamak için uyum sağlamışlardır.

Balinalar karada yaşayan hayvanlardan evrimleşmişlerdir. Sualtında uzun süre kalabilseler de hava solumak için su yüzeyine düzenli olarak çıkmak zorundadırlar. Değişiklik geçirmiş burun delikleri olan solunum delikleri kafalarının tepesinde yer alır. Solunum delikleri sayesinde nefes alır ve dışarı subuharı şeklinde nefes verirler. Sıcakkanlı hayvanlardır ve derilerinin altında yağ tabakası bulunur. Aerodinamik gövde şekilleri ve yan yüzgeçlere dönüşmüş ön uzuvlarıyla balinalar su içinde 20 knot hız yapabilirler ancak yüzgeçayaklılar kadar esnek ya da çevik değildirler. Balinalar çok çeşitli vokalizasyonlara sahiptir ve bunların arasında en tanınmışları kambur balinaların şarkılarıdır. Her ne kadar tüm dünya okyanuslarına yayılmış olsalar da türlerin çoğu Kuzey ve Güney Yarımküre'nin daha soğuk sularını tercih ederler ve doğurmak için ekvator sularına göç ederler. Kambur balina ve mavi balina gibi bazı türleri beslenmeden binlerce mil yol alabilir. Erkek balinalar her yıl birden fazla dişi ile çiftleşirken dişiler yalnızca iki ila üç yılda bir çiftleşirler. Yavrular genellikle bahar ya da yaz aylarında doğarlar ve anne balinalar yavrularını büyütmekten tek başlarına sorumludurlar. Bazı türlerin anneleri yavrularını görece çok uzun zaman boyunca beslerler ve bu sürede kendileri beslenmezler.

Bir zamanlar ürünleri için acımasızca avlana balinalar artık uluslararası yasalarla koruma altındadırlar. Buzul balinasının soyu yirminci yüzyılda tükenecek duruma gelmiş ve populasyonları 450'ye kadar düşmüştür. Balina avcılığının yanı sıra yanlışlıkla balık ağlarına takılmak ve deniz kirliliği diğer karşılaştıkları tehditler arasındadır. Etleri, yağları ve balina çubuğu geleneksel olarak Arktik bölgesinin yerel halkları tarafından kullanılmıştır. Balinalar dünya çapında farklı kültürler tarafından tasvir edilmişlerdir; özellikle Inuitler ve bazen balina cenaze töreni düzenleyen Vietnam ve Gana'nın sahillerde yaşayan halkları sayılabilir. Balinalar edebiyat ve filmlerde de yer bulurlar, örnek olarak Herman Melville'in Moby Dick adlı eserindeki büyük beyaz balina verilebilir. Beyaz balinalar gibi küçük balinalar bazen esâret altında tutularak çeşitli oyunlar yapmaları öğretilir ancak bu hayvanların üreme şansı çok düşüktür ve çoğu yakalandıktan birkaç ay sonra ölürler. Balina izleme dünya çapında favori bir turizm şekli hâline gelmiştir.

Taksonomi ve evrim

Ayrıca bakınız: Archaeoceti
Su aygırları, içinde balinaları, yunusları ve musurları barındıran Cetacea'nın kardeş kladıdır.

Balinalar büyük kara memelileri kladı Laurasiatheria'nın bir parçasıdırlar. Balinalar tek başlarına bir klâd ya da takım oluşturmazlar. Cetacea infra takımı içerisinde balina sayılmayan yunuslar ve musurlar da yer alır. Günümüz balinalarını oluşturan atalar 34 milyon yıl önce iki parvo takıma ayrılmışlardır (Odontoceti,Mysticeti). Bu iki parvo takıma dahil olmayan balinalar Archaeoceti adlı grupta sınıflandırılır. Bu grup hem günümüs balinaların atalarını hem de yan taksonlarını içeren, soyu tükenmiş bir kladdır. Gruba dahil olan en eski canlılar Pakicetidae ve Ambulocetidae familyalarına aittir.

Pakicetus'un restorasyonu
Laurasiatheria
Ferae

(etçiller ve soyu tükenmiş akrabaları )

 
Perissodactyla

(atlar, gergedanlar, tapirler)

 
Artiodactyla
Tylopoda

(Devegiller ve soyu tükenmiş akrabaları)

 
A
 
 

Domuzlar

 
C
 

Geviş getirenler (sığır, koyun, antilop, zürafa vb.)

 
W
 

Su aygırları

 
Cetacea
 

†Archaeoceti (Pakicetus, Ambulocetus, Protocetus...)

 
 
Mysticeti (dişsiz balinalar)

(gerçek balina, gri balina, oluklu balina)

 
Odontoceti (dişli balinalar)
 

Delphinoidea (yunusgiller, musurgiller, beyaz balinalar)

 
 

Lipotoidea (nehir yunusu)

 
 

Physeteroidea (ispermeçet balinaları)

 
 

Ziphoidea (gagalı balinagiller)

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  • Balinalar yeşil ile gösterilmiştir
  • A=Artiofabula
  • C=Cetruminantia
  • W=Whippomorpha

Cetacea infra takımı iki parvo takıma bölünür: daha büyük olan parvo takım Mysticeti (dişsiz balinalar) üst çenelerinde suyun içinden planktonu süzmeye yaran balina çubuğu adlı yapının varlığı ile ayrılır; Odontoceti (dişli balinalar) ise avlanma için keskin dişlere sahip olmaları ile ayrılırlar.[1]

Cetacea ve Artiodactyla artık Cetartiodactyla takımında sınıflandırılmaktadır. Su aygırları ve cüce su aygırları balinaların karada yaşayan en yakın akrabalarıdır.[2][3]

Dişsiz balinalar: Mysticeti

Ayrıca bakınız: Dişsiz balinalar

Dişsiz balinaların yan yana bir çift solunum deliği vardır ve büyük av yakalamalarını olanaksız kılacak şekilde dişleri yoktur. Dişler yerine ağızlarına aldıkları su içinden kril ile planktonları tutarak suyu süzmeye yarayan üst çenelerinde keratinden balina çubuğu adı verilent elek tarzı yapılara sahiptirler. Bu nedenle kril ve plankton göçlerini takip ederler. Kambur balina gibi bazı türleri kutup bölgelerinde yaşar ve buralarda bulunan kril ile balık sürüleri gibi güvenilir besin kaynakları ile beslenirler.[4] Bu hayvanlar suyun içinde hareket etmek için iyi gelişmiş yan yüzgeçleri ile kuyruklarını kullanırlar. Yan yüzgeçlerini ve kuyruklarını yukarı aşağı hareket ettirerek yüzerler. Balinaların kaburgaları sırt omurları ile proksimal uçta gevşekçe bağlıdır ve katı bir göğüs kafesleri yoktur. Bu adaptasyon sayesinde derin dalışlarda basıncın artmasıyla göğüslerinin sıkışmasına olanak sağlanır.[5] Dişsiz balinalar dört familyaya ayrılır: oluklu balinagiller, cüce gerçek balina, gerçek balinagiller ve gri balina.

Dişsiz balina familyaları arasındaki ana farklılık beslenme adaptasyonları ve bundan dolayı oluşan davranışlarıdır. Oluklu balinalar ve cüce gerçek balina boğazlarında bulunan deri katmanları sayesinde beslenirken ağızlarını çok büyük açarak çok miktarda su alırlar. Boğaz olukları ağızdan karın bölgesine kadar uzanır ve daha çok sayıda küçük hayvanı ağza alabilmek için ağzın çok açılmasını sağlarlar. Oluklu balinalar iki cins içerisinde dokuz türde sınıflandırılırlar.[6] Gerçek balinaların kafaları çok büyüktür ve vücut kütlelerinin %40'ı kafalarından oluşur. Kafalarının büyük kısmı da ağızlarıdır. Bu sayede ağızlarına çok büyük miktarda aldıkları su ve içindeki küçük canlılar sayesinde oldukça etkin olarak beslenirler.[7] Gri balina familyasında yaşayan tek türdür. Deniz tabanında genellikle kabukluları ve bentik omurgasızları yiyerek beslenirler. Deniz tabanında yana dönerek sediment ile karışık suyu ağızlarına alırlar ve balina çubuğu sayesinde suyu süzerek dışarı atarlar; avları da ağızlarında kalır. Etkili bir beslenme yöntemi olan bu tarz için balina ile rekâbet hâlinde olan başka bir canlı yoktur.[8]

Notlar

  1. ^ Klinowska et al. 1991a, p. 4.
  2. ^ Phys. 2005.
  3. ^ Gatesy 1997.
  4. ^ Johnson et al. 1984, Megaptera novaeangliae.
  5. ^ Cozzi et al. 2009.
  6. ^ Goldbogen 2010.
  7. ^ Froias 2012.
  8. ^ Jefferson et al.

Kaynakça

Makaleler

Web siteleri


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yunus (hayvan)</span> memeli deniz hayvanı

Yunus, balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller (Delphinidae) familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların tümü için kullanılan ortak addır.

<span class="mw-page-title-main">Mavi balina</span> memeli bir hayvan

Mavi balina ya da gök balina, en büyükleri 33 metreyi bulan boyu ve 150 tonu geçebilen ağırlığıyla, yaşayan en büyük hayvan olduğuna inanılan bir deniz memelisidir. Cetacea (balinalar) takımının Mysticeti alt takımına dahil türlerden olan gök balina, Arktik Okyanus dışındaki tüm dünya denizlerinde yayılım gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Dişsiz balinalar</span> Planktonlarla beslenen dişler yerine balenlere sahip planktivor memeli alt takımı

Dişsiz balina (Mysticeti), memeli canlıların Cetacea takımına dahil bir alt takımdır ve 4 familya içine dağılmış 14 türü içerir.

<i>İspermeçet balinası</i> En büyük dişli balina türü

İspermeçet balinası, Physeteroidea familyasından tüm okyanuslarda yaygın olan balina türü. Kaşalot da denilir. Yetişkin erkekler yazın kutup sularına göç eder. Akdeniz'de görülen en yaygın balina türüdür. Türkiye'de görülmüş 4 balina türünden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz balinagiller</span> Memeli familyası

Beyaz balinagiller (Monodontidae), balinalar (Cetacea) takımı içindeki dişli balinalar (Odontoceti) alt takımının familyalarındandır ve her biri kendi cinsi içinde tek başına sınıflanan iki sıra dışı balina türünü içerir. Bu türler şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Yunusgiller</span> balina familyası

Yunusgiller (Delphinidae), balinalar (Cetacea) takımına dahil olan dişli balinalar (Odontoceti) alt takımının bütün okyanus yunusları üyelerini içeren bir familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kambur balina</span>

Kambur balina, oluklu balinagiller (Balaenopteridae) familyasından bir balina türü.

<span class="mw-page-title-main">Balina ve yunuslar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Balinalar ya da Latince adıyla Cetacea infra takımı içinde plasentalı deniz memelileri olan balinalar, yunuslar ve musurları barındırır. Bu infra takımın tüm günümüz üyeleri tamamen su içinde yaşamaya adapte olmuştur. Çoğu açık okyanuslarda yaşarken az sayıda üyesi nehirlerde ve haliçlerde yaşar. Bu hayvanlar üremek için çiftleşmeyi, doğumu, yavrularını emzirmeyi ve beslenmeyi tamamen sualtında gerçekleştirirler. Boyutları 1,4 m. boyunda ve 54 kg. ağırlığındaki körfez muturundan aynı zamanda bugüne kadar yaşamış en büyük hayvan olduğu düşünülen 29,9 m. boyunda ve 190 ton ağırlığında mavi balinaya kadar bir yelpaze içindedir. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından bu infra takım için on dört familya, 39 cins ve 90'dan fazla tür tanınmaktadır. IUCN tarafından bu türlerden ikisi kritik tehlikedeki türler, yedisi tehlikedeki türler, altısı hassas türler, beşi neredeyse tehdit altındaki türler arasında listelenirken yirmi ikisi asgari endişe altında görülmekte ve kırk beşi hakkında yeterli veri yoktur, ayrıca üç tür henüz değerlendirilmemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Balinalar</span> sucul memeli grubu

Balinalar içinde balinaları, yunusları ve muturları barındıran, çift toynaklılar takımında bir infra takımdır. Biyolojik adlarda "balina" için Latince cetus sözcüğü kullanılır, özgün anlamı ise "büyük deniz hayvanı"dır. Latinceye ise Yunancadan geçmiştir. Yunanca κῆτος sözcüğü "balina" ya da "herhangi bir dev balık veya deniz canavarı" anlamındadır.

<span class="mw-page-title-main">Dişli balinalar</span> balina parvo takımı

Dişli balinalar (Odontoceti), mevcut balinaların iki ana grubundan biridir. Dişsiz balinalar ile son ortak ataları muhtemelen – 34 milyon yıl önce – geç Eosen'de yaşamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Gerçek balinagiller</span>

Gerçek balinagiller (Balaenidae), dişsiz balinaların yaşayan iki cinsini içeren bir familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Balina çubuğu</span>

Balina çubuğu, dişsiz balinalar ya da çubuklu balinalar (Mysticeti) alt takımından balinalarda görülen, 100 - 400 kadar, geniş, ince ağız epitelinin boynuzsu kılıfından oluşmuş plakalardır.

<span class="mw-page-title-main">Oluklu balinagiller</span>

Oluklu balinagiller (Balaenopteridae), dişsiz balinalar alt takımından bir familya. Bu familya sadece en büyük balinaları değil, en büyük yaşayan hayvanları kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Gagalı balinagiller</span> dişli balinaların bir familyası

Gagalı balinagiller (Ziphiidae) dişli balinaların bir familyası. Tanılan 19 türü ile yunusgillerden sonra ikinci büyük balina familyası olmasına rağmen hakkında fazla bilinmemektedir. Bunun nedeni familyanın türlerinin kıyılara pek yaklaşmamasıdır. Familyanın birçok türü daha henüz yeni tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">True gagalı balinası</span>

True gagalı balinası veya True iki dişli balinası, gagalı balinagiller (Ziphiidae) familyasından iki dişli balina (Mesoplodon) cinsine ait bir balina türü. Adı, bu balina türünü ilk tarif eden zoolog Frederick William True tarafından verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sowerby gagalı balinası</span> Bir memeli türü

Sowerby gagalı balinası, gagalı balinagiller (Ziphiidae) familyasından iki dişli balina (Mesoplodon) cinsine ait bir balina türü. İki dişli balina cinsinin 1804 yılında ilk keşfedilen türüdür. Keşfeden zoolog James Sowerby bu balinaya adını vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Balinaların evrimi</span> Eosen devrinin başında sucul hayata adapte olmaya başlayan mezonikid benzeri çift toynaklıların evrimsel süreci

Balinaların evriminin, Hindistan alt kıtasında 50 milyon yıl önce çift toynaklılardan başladığı ve en az 15 milyon yıllık bir süre boyunca ilerleyip günümüz dişli ve dişsiz balina gruplarını oluşturduğu düşünülmektedir. Balinalar, çift toynaklılar takımına ait, tamamen suda yaşayan deniz memelileridir ve yaklaşık 50-55 milyon yıl önce diğer çift toynaklılardan kopmuşlardır. Birçok analiz, balinaların Eosen veya daha öncesinde evrimleştikleri ve su aygırları ile nispeten yakın – diğer çift toynaklılara göre – bir ortak ataya sahip olmaları gerektiğini göstermiştir. Memeli olarak, hava solumak için yüzeye çıkarlar; yüzgeçlerinde 5 parmak kemiği vardır; yavrularını emzirirler. Tamamen suda yaşamalarına rağmen, karasal atalarından gelen birçok iskelet özelliğini korumuşlardır. 1970'lerin sonlarında Pakistan'da yapılan araştırmalar, deniz memelilerinin karadan denize geçişindeki çeşitli aşamaları ortaya çıkardı.

<span class="mw-page-title-main">Cüce ispermeçet balinası</span>

Cüce ispermeçet balinası Physeteroidea ailesinin bilinen üç türünden birisidir. Genellikle denizlerde görünmezler ve en kaybolmamış bilgiler gövdelerinin araştırmalarından gelmektedir.

<i>Llanocetus</i> tarih öncesi dişsiz balina cinsi

Llanocetus, Antarktika ve Bangladeş'in Geç Eosen döneminden soyu tükenmiş dişsiz balinaların bir cinsidir. Tip türü, Llanocetus denticrinatus, yavru numunenin tahmini 8 m (26 ft) uzunluğa ulaşmasıyla devasa oranlara ulaştı; sadece üç izole küçük azı dişinden bilinen ikinci, isimsiz bir tür, 12 m'ye (39 ft) kadar tahmini toplam vücut uzunluğunda idi. Llanocetus'un, çağdaş dissiz balinalar gibi çenesinde çubuk yoktu. Muhtemelen modern gagalı ve cüce balinalar gibi bir emme besleyiciydi.

<i>Inermorostrum</i> ilkel bir dişli balina

Inermorostrum, Güney Carolina'dan Xenorophidae familyasına ait erken Oligosen (Rupeliyen) deniz yataklarından gelen ilkel bir dişli balina cinsidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.