İçeriğe atla

Balbal

Kırgızistan'da bulunan bir balbal

Balbal (Kırgızca: балбал, [bɑɫbɑɫ]), (Tıva Türkçesi: Кижи-көжээ / Kiji köjee), Eski Türklerde kişinin anılması için mezarının veya bazı kurganların etrafına dikilen mezar taşına verilen isimdir ve kişinin yaşarken öldürdüğü kişileri sembol eder. Kurganların başında fazla balbal varsa o kişi o kadar kahramandır. Orta Asya Türklerinde, Şamanlık dininin geçerliliğini yaygın olarak koruduğu dönemde, ölen savaşçıların kurgan denilen mezarlarının etrafına dikilmiş, savaşçının öldürdüğü düşmanları ve bu kişilerin öbür dünyada onun hizmetçileri olacağına inanılacağını simgeleyen, genellikle bir taş parçasının üzerine yontulmuş, bir elinde kılıç, figürlerinden oluşan heykellere verilen ad. Bu taşların sayısının fazlalığı ölen kişinin sağ iken; gücünün, cesaretinin, kahramanlığının da simgesidir. İslam öncesi dönemde yaygın olan balballar, İslam dininin kabulünden sonra yerini mezar taşlarına bırakmıştır.

Balbal sözü Eski Türk dilinden[1] bir kelime olup bal+bal, yani vurmak, kakmak, çakmak demektir.[2]

Balbal kelimesinin etimolojik kökenine ışık tutabilecek yazıya geçmiş en eski belge Sümerce <bal> :taş[3][4] kelimesi olmalıdır. Türkçe gibi eklemeli dile sahip Sümerce (Kengerce)'deki <bal>taş kelimesi ile taştan yapılan <Balbal> kelimesi arasındaki anlam ilişkisi açıktır. Bu açıdan Balbal sanatının eklemeli dile sahip kültürlerin eserleri olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Kırgızistan'da Şatı ve Sarı-Bulak köylerinin arasındaki bir alanda bulunan taş balballar Kara-Batkak müzesinde sergilenmektedir. Ayrıca Tokmok şehrinin 10 kilometre güneyinde, Burana kulesi'ne yakın alandaki Burana Açıkhava Müzesinde ve Issık Göl kıyısındaki Çolpan Ata ve Karakol'da, göçebe Türklerin pek çok taş savaşçıları (balbalları) bulunur. Balbalların 6. yüzyılda dikildiği tahmin edilir. Kırgızistan içindeki ve tüm Orta Asya'daki bu mezar işaretleri, göçebe Türk boyları tarafından dikilmiş, Kırgızistan'daki balbalların hemen hepsi Çuy Vadisinde dağılıdır.

Tıva'daki Cengiz Han balbalı

Tıva Özerk Türk Cumhuriyetinde yaklaşık 200 kadar balbal bulunmuştur. Bijiktighaya dağının dolayında kırlık ovalık alanda da bir tek balbal vardır ki,[5] bazı araştırmacılara göre Cengiz Han'ın balbalı olup Cengiz Han'ın hazinesinin[6] bu dolayda olduğu söylenir.[7] Buraya bir açık hava müzesi yapılmıştır.[8] Tahminen bu balbal 1200 yılı geçkin burada durmakta olup Akdovurak (Aktoprak) şehrine 4 km uzaklıktaki kızıl tepe anlamındaki Kızıl Majalık köyüne yakındır.[9]

Farklı kültür ve dönemlerde bu tür "balbal"lara rastlanmıştır. Özellikle MÖ 6. yüzyıl İskit heykelleriyle önemli benzerlikler bulunmaktadır.[10]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Бейсенов А. Балбал // Түркістан. Халықаралық энциклопедия. Алматы, 2000
  2. ^ Кызласов Л.Р. О значении термина «балбал» древнетюркских надписей // ТюркС. М., 1966; ДТС. М.-Л, 1969
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2014. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2014. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2014. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2014. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2014. 
  10. ^ [1] 6 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İskitler - MÖ 5. yüzyıl, Archaeological museumof the Archaeology institute NAS of Ukraine.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İskitler</span> Avrasya bozkırlarında yaşamış tarihî Halk

İskitler veya yayıldıkları doğu bölgelerindeki isimleri ile Sakalar, MÖ 8. yüzyıl ile MS 3. yüzyıl arasında Avrupa'nın doğusu ile Orta Asya'da, Tanrı Dağları ve Fergana Vadisi'ni de içine alan bölgelerde yaşamış, Tuva ve (Altay-Sayan) kökenli, Doğu Avrasya-Batı Avrasya kültür ve genetik bileşenlerini içerdiği varsayılan heterojen göçebe halktır. İskitler için tarih boyunca Grek kaynaklarında Skuthēs (Σκύθης), Asur kaynaklarında Aşguzai, Fars kaynaklarında Sakā ve Çin kaynaklarında Sai tabirleri kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Anıt</span>

Anıt ya da Abide, önemli bir olayın veya büyük bir kişinin gelecek kuşaklarca tarih boyunca anılması için yapılan, göze çarpacak büyüklükte, sembol niteliğinde yapı, olarak tanımlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sarmatlar</span>

Sarmatlar, Vistül ile İdil nehirleri arasında, Kafkasya'nın kuzeyi ve güneydoğusunu da içine alan bölgede MÖ 6. yüzyıldan MS 4. yüzyıla dek yaşayan, Doğu İran öbeğine bağlı bir İskit dili olan Sarmatçayla konuşan atlı göçebe halk.

<span class="mw-page-title-main">Bay-Tayga (il)</span>

Bay-Tayga kojuun — Tıva Cumhuriyeti'nde bir (kojuun). Yönetim Merkezi — Teeli.

Kurgan veya Korgan özellikle Orta Asya ve Doğu Avrupa'daki yığma tepe ve höyük şeklinde bulunan genellikle tahtadan yapılmış mezarlar için kullanılan bir tümülüs türü.

<span class="mw-page-title-main">Ak-Dovurak</span>

Ak-Dovurak — Güney Sibirya'da Tuva cumhuriyetinde ikinci önemli şehir. Yenisey akarsuyunun sol kolu olan Hemçik akarsuyu yakınında, Kızıl şehrinin 301 km uzağındadır. Nüfusu: 13.700 kişidir.

Çadaana, Tıva Cumhuriyeti'nin Doğu Kemçik bölgesinin merkez şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Samagaltay</span>

Samagaltay Tuva Türkçesi: Самагалта́й — Tıva Cumhuriyeti Tes-Hem İli'nin idari merkezi. Nüfus 3,5 bin kişidir. Tıva Devleti eski başkentidir.

<span class="mw-page-title-main">Arjaan</span>

Arjaan veya Arzhan, Rusya'nın Krasnoyarsk Krayı'nda ve hemen güneyindeki Tuva Cumhuriyeti'nde bulunmuş, MÖ 9. ve MÖ 8. yüzyıllarda inşa edildiği düşünülen İskitlere ait kurganlarının bulunduğu arkeolojik alandır.

<span class="mw-page-title-main">İyme (köy)</span> Tıva Cumhuriyetinde bir köy

İyme köyü – Tıva Cumhuriyetinin Çöönhemçik kojununun köylerinden biridir. Öteki adları – Ulaanbıraa (Улаан-Быраа), Kızılçıraa (Кызыл-Чыраа). «Ulaan-Bıraa» diye Moğolca kökenli sözün Tuva Türkçesinde karşılığı Kızılçıraa diye çevrilebilir. «İyme» de akarsuyun sol tarafında büyük ala dağı ifade etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yüz Kümül</span>

Yüz Kümül, Eski Türklerde bir boy adı.

<span class="mw-page-title-main">Çikler</span>

Çik veya Çikler - Kök Türkler çağında tarihi bir soy veya boy adı.

Şiveelig dağ - Tuva Cumhuriyetinin idari bölgelerinden Barıın-Hemçik kojuununun Aksıbarlık köyü yakınındadır.

Öök - Tıva Cumhuriyetinde merkezi Turan şehri olan Piy Hem bölgesinde bir akarsu. Yenisey akarsuyunun kollarından birisidir. Vadisi arkeolojik açıdan zengindir.

<span class="mw-page-title-main">Kayırakan (dağ)</span>

Kayırakan Dağı, Tuva Cumhuriyeti'nin Ulukem kojununun merkezi olan Şagonar şehri ve Kayırakan (Hayırakan) köyü yakınında bir dağ.

<span class="mw-page-title-main">İskit dini</span> Din

İskit dini, Klasik Antik Çağ boyunca Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın Karadeniz-Hazar stepleri içerisinde egemen olmuş antik bir halk olan İskitlerin mitolojilerini, ritüel uygulamalarını ve inançlarını kapsar. Din hakkında bilinen az şey, 5. yüzyıl Yunan tarihçisi ve etnografı Herodot'un eserine dayanır. İskit dininin, öncülü olan Proto-Hint-İran diniyle ilgili olduğu ve daha sonra gelecek Slav, Macar ve Türk mitolojilerinin yanı sıra bazı çağdaş Doğu İran ve Oset geleneklerini de etkilediği varsayılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bulanık Steli</span>

Bulanık Steli, Muş'un Bulanık ilçesinde bulunmuş, kireç taşından yapılmış, 1,4 x 0,6 m ölçülerinde, antromorf bir heykeldir. Eser, günümüzde Bitlis Ahlat Müzesinde sergilenmektedir.

Kudırge Kurganı, Altay Cumhuriyeti'ndeki Çulışman ırmağının doğusunda bulunan göçebe Türk kurganıdır. Diğer Altay kültür çevresinde bulunan kurganlardan farklı olarak Kudırge tipi kurganlar çoğunlukla tepelerin eteklerinde bulunmuştur. Kurganlardan; üstünde av sahnesinin çizili olduğu kemik eyer, eğri kılıç, demir ok ucu, bakır yüzük, iki demir toka, oymalı süslemeli koruyucu boynuz halkası, ahşap ve demir plakalar, süslü bir gümüş kayış ucu ve bir çift üzengi çıkmıştır.

Bulan-Koba Kurganı, Altay dağlarında Pazırık Kurganının yerini alan arkeolojik bir kurgandır. Bu kültürün zaman dilimi, Rus arkeolojisinde Huno-Sarmat dönemi olarak adlandırılan döneme kadar uzanır. Bu kültürün taşıyıcıları Hiung-nu, Xianbei eyaleti ve Cücenler döneminde yaşamışlardır. Altay'da bu kültürün yerini Türk ölü gömme gelenekleri aldı.

Taş Ata, Eski Türk kabîlelerinde mezar taşı anlamına gelir. Orta Asya'nın göçebeleri (köçerileri) yerleşik düzenli halklardan çok farklı bir dünya görüşüne sahiptirler. Onlar ölülerini yerleşme yerlerinin dışındaki sıkışık mezarlıklara gömme anlayışını kabul etmezler. Ölenin atı, silahları, günlük hayatta kullandığı kimi eşyaları da mezara koyarlardı, soylular için en yaygın mezar türü kurganlardır. Bazı kurganlarda ölülerin yanında kadın ve hizmetçi cesetlerine de rastlanırdı. Ölen kişiyle birlikte gömülmüş, aynı anda ölmüş ya da kendilerini öldürmüş olabilirlerdi. Bu tür mezarlarda, genellikle gömüldüğü odasının üzerine taş ve topraktan bir yığma tepe yükseltilirdi. Bunun üzerinde de ölen kişiyi temsil eden, kabaca insan biçimli heykeller dikilirdi. Bu heykellere daha çok Taş Ata denilmektedir. Kimi mezarlar taş levhalardan yapılmıştır ve oda biçimlidir. Bunlara çok sayıda ceset gömülüdür. Taştan bir duvarla çevrelenmiş bu mezarların önüne de yine çok sayıda "taş baba" dikilmiştir. Ölen kişilere ait bir çeşit resimli mezar taşıdır bunlar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.