İçeriğe atla

Balasagun

Koordinatlar: 42°44′47.06″K 75°15′1.64″D / 42.7464056°K 75.2504556°D / 42.7464056; 75.2504556
Burana kulesi

Balasagun (Arapça: بلاساغون; Farsça: بلاساغون; Çince: 八剌沙衮; Bālàshāgǔn; başka isimleri; Karabalsagun, Koz Ordu, Koz Uluş,[1] Kuz Uluş), Eski Çağ'da Soğdiana, günümüzde Kırgızistan'da, Çu Nehri vadisinde Bişkek ile Issık Gölü arasında tarihî bir şehirdir.

Balasagun adı Bala veya Bal ve sagun[2] iki kelimenin birleşmesinden oluştuğu sanılır.

Balasagun, Soğdlar soyları İran'dan tahmin edilen insanlar tarafından ve Soğdca dili 11. yüzyıla kadar bu şehirde kullanılırdı.[3] Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te Balasagun'a gelip yerleşmiş olan bir ulustur. Bunlar "Soğd" dandırlar. "صْغد Soğd", Buhara ile Semerkand arasındadır. Bunlar, Türk kılığını almışlar, Türk huyu ile huylanmışlardır.[4]

Orta Asya'da, bugünkü Kırgızistan sınırları içerisinde Aral Gölü'nün doğusunda yer alan ve Türgiş, Karahanlı, Kara Hıtay'ın merkezi olmuştur. Kutadgu Bilig'in yazarı Yusuf Has Hacib (يوسف خاصّ حاجب Yūsuf Khāṣṣ Ḥājib Balasağuni), 11. yüzyılda Balasagun şehrinde Dünya'ya geldi.[5]

Balasagun, Divân-ı Lügati't-Türk'te yer alan haritada Türk illerinin merkezi olarak gösterilir ve Türkistan'da bir şehir adı olarak tanımlanmış, ayrıca Zanbı art (زانبى ارت) "Koçnğar başı" ile "Balasagun" arasında bir dağ geçiti.[6] ve "يون ارق Yun arık" "Balgasuna yakın bir yayla adı."[7] gibi bilgiler verilmiştir. Burana şehir kalıntısında gerçekleştirilen kazılar sonucunda elde edilen eserlerin büyük bir kısmını X.-XII. yüzyıla ait olan seramik eşyalar oluşturmaktadır. Bu eserler arasında en ilginç olan eser ise Kuz-Ordu da basılan ve Hicrî 424–447 yıllarına (1032–1056) ait olan para olmuştur.[8]

Hicrî 531, Milâdi 1137 yılında Kara Hıtaylı Gūr Han Balgasun'u Karahanlılardan ele geçirmiş, ordu kampını Çu (Ču) vadisinde kente yakın Ḵosun-ordu'da (anlamı, güçlü ordu) yerleştirmiştir.[9]

Balasagun, Moğollar tarafından 1218 yılında işgal edilene kadar Karahıtay Hanlığı'na başkentlik yapmıştır. Moğollar Balasagun'un ismini Gobalıq (güzel şehir) olarak değiştirmişlerdir. Yıllar boyunca bölgenin cazibe merkezi olan şehir, bu özelliğini Moğol işgali ile yavaş yavaş kaybetmiştir.

Ünlü Burana Kulesi ve ona ait olan Balasagun harabeleri Çuy İli sınırı içindeki Burana köyü yakınında konumlanır. Çuy vadisinde, bir zamanlar ünlü ve güçlü üç büyük şehir vardı: Balasagun, Suyab ve Nevkat, bunlar Kırgız azmanların (sıradağlar) yakınlarında birbirine çok yakın konumlanırdı.

Resimler

  • Onarılmış Burana kulesi
    Onarılmış Burana kulesi
  • Burana kulesi merdiveni
    Burana kulesi merdiveni
  • Bir balbal
    Bir balbal
  • Burana kulesi
    Burana kulesi

Notlar

  1. ^ uluş: köy (Çiğilce); uluş: halk (Türkçe Turfan yazıları I - VI)
  2. ^ sagun (سغن)"Atasagun". TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı[]
  3. ^ Barthold, W. "Balāsāg̲h̲ūn or Balāsaḳūn." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK LEIDEN. 11 March 2008 <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-1131[]>
  4. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 471.
  5. ^ Klein W. Das nestorianische Christentum an den Handelswegen durch Kyrgyzstan bis zum 14 Jh., Silk Road Studies III, Brepolis, 2000.
  6. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 441.
  7. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 148.
  8. ^ Amanbaeva B. ve Kubatbekov M., “Şestoy Sezon Rabote na Burane”, Arheologiceskie Otkrıtiya 1976 Goda, Moskova 1977, s. 569.
  9. ^ Jovaynī, tr. Boyle, I, sayfa 355; Barthold, Four Studies on the History of Central Asia, tr. V. ve T. Minorsky, Leiden, 1962, I, sayfa 102, 103

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Balasagun ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dîvânu Lugâti't-Türk</span> Kâşgarlı Mahmudun yazdığı Türkçe-Arapça sözlük

Kitâbu Dîvânu Lugâti't-Türk Orta Türkçe döneminde Kâşgarlı Mahmud tarafından Bağdat'ta 1072-1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça bir sözlüktür.

<span class="mw-page-title-main">Karaevli boyu</span> Oğuz boyu

Karaevli boyu Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden onikincisi; "Karabölük"lerdir. Belgeleri şudur : diye tanımladığı bir Oğuz boyudur. Bu boyların Bozoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Gün Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Fergana</span>

Fergana, Özbekistan'da Fergana ili'nin yönetim merkezi olan şehir.

<span class="mw-page-title-main">Kimekler</span>

Kimekler,, Kimeklerin eski tarihi "İyanmo" kavimi ile alakalıdır. Bu kavimin adı Çin kaynaklarında, VII. yüzyıl Batı Türk yurdunda vuku bulan olaylarla ilgili olarak geçer. Sinologlar İyanmo kavminin Yemek ya da İmek kavimi olduğunu sanmaktadırlar. Birçok araştırmacının da dediği gibi kelimenin ses değişikliği Kimek olabilir. Araştırmacıların Kimek ve Kıpçakların tamamen aynı kavim olduğu hakkındaki fikirleri yanlıştır. Çünkü Orta Çağ yazılı kaynaklara bakarak bunların köken akraba ama ayrı ayrı kavim olduklarını kabul etmeliyiz. İyanmo, topluluğu kuzey-batı Moğolistan'ın Kobdo bölgesinde VII. yüzyılda yaşamıştır. Onların doğusunda Oğuzlar, güneyinde Türkeşler ile Karluklar yaşamakta idi. VII. yüzyılın ortalarında İymekler (Kimekler) kuzey Altay dağlarına ve İrtiş ırmağı civarına doğru göç etmişlerdir. Bu kavimin güçlenmesi 656 senesinde Batı Göktürk devletinin yıkılışından sonradır. Asıl bu zaman Kimek kavim birliğinin esası oluşmuştur.

Karahanlı Türkçesi, Hakaniye Türkçesi, Karahanlıca veya Hakaniye lehçesi, Türk dilinin tarihinde konuşulmuş ve yazılmış olan tarihî dönemlerinden biridir. Türk dilini eski, orta, yeni olarak üç döneme ayıran Türkologlara göre Karahanlı Türkçesi, Orta Türkçenin ilk dönemini oluşturur. Böyle düşünen Türkologlara göre 10.-15. yüzyıllar arası Orta Türkçe dönemidir. 13. yüzyıldan itibaren Türk yazı dilinin (Kuzey-) Doğu ve (Güney-) Batı olarak iki ayrı kol hâlinde geliştiğini göz önünde bulunduran diğer bir kısım Türkologlar, Karahanlı Türkçesini Eski Türkçe içine alır. Bugüne ulaşan metinleri 11. ve 12. yüzyıllara ait olan Karahanlı Türkçesi, Eski Uygur Türkçesiyle çağdaştır.

<span class="mw-page-title-main">Soğdya</span>

Soğdya, Orta Asya'da geniş tarihi ve coğrafi bir alan.

<span class="mw-page-title-main">Barsgan</span> Kırgızistanda bir kasaba.

Barskon, Barskoon veya Barskaun, eski adı Barsgan, Barskhan ya da Barsqan bugünkü Kırgızistan'nın Issık-Göl ili sınırları içinde Issık Gölünün güney kıyısında küçük bir kasabadır.

<span class="mw-page-title-main">Yağma</span> Orta Çağda yaşamış bir Türk boyu

Yağma, Orta Çağ'daki bir Türk boyudur, bu boy günümüz Uygurlar'ın ve Özbekler'in atalarıdır. Bu boy bir kolu olan ve Üç Oğuzlar denilen birlik, Yağma, Karluk ve Çiğil boylarından oluşmuştur. 7. yüzyıldan itibaren Karahanlılar dönemi boyunca Yağma boyu Müslüman Araplar ve Çinliler tarafından kuvvetli ve kudretli siyasi varlıklar olarak Tarım Havzası, Cungarya havzası ve Yedinehir (Yedisu) bölgesinde göze çarpmışlardır.

Yabaku, oldukça gizemli ve on tanınmış seçkin Türk boylarından biridir. Kâşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te;

<span class="mw-page-title-main">Çerçen İlçesi</span>

Çerçen İlçesi, Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesinin güneyinde, Bayangolin Moğol Özerk İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Yüreğir boyu</span>

Yüreğir boyu Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biridir. Bu boyların Üçoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Dağ Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir.Simgeleri kılıç tır. Orta Çağ dönemine kadar Ortaasya'da Seyhun ve Ceyhun ırmaklarının arasındaki Yüreğir havzasında yaşıyorlardı.

Kençek Señir veya Kençek Senğir, Kaşgarlı Mahmud'un Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te Talas yanında Kıpçak sınırı olan şehrin adıdır.

Yafınç Kaşgarlı Mahmud, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te şöyle tanımlamaktadır;

Kümi Talas, Divân-ı Lügati't-Türk'te adı geçen, İslam hududunda, veya kümi كمى “kümi talas = Uygarlar sınırında bir yerin adı” "تلس Talas" Taraz diye tanınmış olan bir şehir. Talas, ikidir; birine Uluğ Talas denir; ikincisi İslâm sınırında bulunur, Kiçi Talas denir." Kümi Talas, harita'da yukarı İrtiş ile Tarbagatay Dağları arasında yer alır. Uluğ Talas(Tirâz)'ın Argu ilinde, diğeri Kümi veya Kiçik Talas, Uygur sınırında olduğu anlaşılıyor. Bazı araştırmacılara göre Talas, Uluğ Talas ve Kumi Talas Yedisu bölgesindedir.

Katun sını, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divânu Lügati't-Türk'te "قاتون سينِ Katun sını" "Çin ile Tenğüt ülkesi arasında bir şehir adı." ve "تنكت Tenğüt" "Çin'e yakın oturan Türklerden bir bölük" ve "bunların yurdu." şeklinde tanımlanmıştır. Bu bilgiler doğrultusunda, Katun sını şehrinin tahminen günümüz Moğolistan sınırları içinde varsayılır.

Yanğı balık, "ينكيبَلِغ Yanğı balık" "bir Uygur şehri." şeklinde tanımladığı Uygur ilinde çizdiği haritada işaret etmediği tarihi bir şehirdir.

Suvar Beyliği tahminen 940 yılı civarında oluşmuştur. Nüfusu, Suvarlar (Suar), diğer yerel Türk boyları ve Finno-Ugric dilini konuşan Mari gibi kabilelerden oluşmuştur.

Kinğüt veya Künğüt,, Kaşgarlı Mahmud, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te;

<span class="mw-page-title-main">Hucend</span> Tacikistanın Soğd iline bağlı tarihî bir kent.

Hucend ya da Hücent ya da Hocent Tacikistan'da Soğd ilinin merkezi olan bir şehirdir. 1939 – 1992 yılları arasındaki resmî ismi Leninabad idi. Duşanbe'den sonra Tacikistan'nın ikinci en büyük şehridir. Seyhun nehrinin aktığı Fergana Vadisinin ağzında bulunmaktadır. Şehrin en eski bilinen ismi Alexandria Eschatê yani "Uzak İskenderiye"'dir.

<span class="mw-page-title-main">Karluk Kağanlığı</span>

Karluk Kağanlığı Karluk soyluları yönetimi tarafından kurulmuş bir kabileler federasyonuydu. İslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluğudur. Divân-ı Lügati't-Türk'te; "قرلق Karluk" "Göçebe Türklerden bir bölük adıdır. Oğuzlardan ayrıdırlar. Oğuzlar gibi Türkmen'dirler."


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.