Baklahorani

Baklahorani
Tatavlalı Rumlar, geleneksel kıyafetlerle festivalde (1930'lar)
Başlangıcı	Apukurya (Temiz Pazartesi)
Sıklığı	Yıllık kutlama
Konum(lar)	Tatavla, İstanbul
Açılış	68 yıllık yasaktan sonra 2009

Baklahorani (ya da Bakla Horani; Yunanca: Μπακλαχοράνι) veya Tatavla Karnavalı (Yunanca: Αποκριές στα Ταταύλα). İstanbul'da Rumların Mesih İsa’nın dirildiği gün olan Paskalya’ya 40 gün kala başlayan ‘Sarakosti’ yani ‘Büyük Perhiz (Lent) öncesi, Kathara Deftera yani ‘temiz pazartesi’ olarak adlandırılan (Rumca:Apokries-Türkçede:Apukurya) günde yaptıkları karnaval.^[1] Festival 1900'lerde başlamış^[2] ve 1940'lı yıllara kadar kutlanmaya devam edilmiştir. Uzun bir aradan sonra 2009 yılında yeniden kutlanmaya başlamıştır.^[1]

Karnaval perhiz döneminin başlangıcında kutlanır. Perhiz süresince et yenmediği için zeytinyağlı yemekler tercih edilir ve özellikle de fava yapılır. Karnavala adını veren de bakla bitkisidir.^[3]

Baklahorani'nin kökleri antik dönemlerin pagan geleneklerine dek uzanmaktadır. Pagan ritüellerinde baharın gelişi ve bereket dileklerini anlatan bu dönemde, kadınlar ve erkekler farklı kostümler giyerek sosyal rollerini değiştirir, hayvan maskeleri takar, danslar edip şarkılar söylerdi. Değişen takvime göre, Şubat sonu veya Mart başında mutlaka Pazartesi gününe rastlayan “Kathara Deftera” (Temiz Pazartesi) günü doruğa ulaşarak son bulan, günlük dile “Apukurya Maskarası” tabirini de kazandıran Tatavla Karnavalı, köken olarak Dionysos ve Poseidon şenlikleri'ne dayanır.^[4] Osmanlı İmparatorluğu döneminde İstanbul'da yaşayan Rumlar tarafından renkli gösteriler, büyük sokak yürüyüşleri, iç ve dış mekanlarda düzenlenen partilerle kutlanan bir karnavaldı.^[5] Sokaklara taşan eğlencelerde, belki de sosyal statü farkını ortadan kaldırmak üzere herkesin maske taktığı, her mahalleye ait farklı mizansen gruplarının her yıl seçtikleri konuya göre farklı kostümlerle hazırladığı teatral geçişler yaptığı, zengin aksesuarlı yürüyüş kollarına müzisyenlerin eşlik ettiği bir sokak karnavalıdır. Bazı kaynaklara göre, Apukurya'nın, kutlanmaya başlanması kilisenin aşırı baskıcı davrandığı döneme denk gelir. 19. yüzyılın ortalarına denk düşen bu dönemde, fütursuzca eğlenme ihtiyacının, isyan etmenin ve dayatılan kurallara karşı gelmenin tezahürü olarak ortaya çıkan bu karnaval, değişik şekillerde kutlanırdı. Karnavalcılar dost ve ahbapların evlerine gece ziyaretlerinde bulunur, gece boyunca içkili, bel altı esprilerin, karşılıklı sataşmaların olduğu hafif meşrep, eğlenceli sohbetler yapılırdı. Diğer bir yanda ise, karnavalcılar sokağa çıkıp kostüm ve maske takarak şarkılar, danslar ve çeşitli mizansenlerle eğlenirlerdi. Maskara alayları adı verilen maskeli, değişik kıyafet ve kostüm giymiş, İstanbul'un değişik semtlerinden gelen gruplar, çalgılar eşliğinde değişik halk oyunları ve danslar yaparak Pera'ya ulaşır, Yenişehir, Akarca Yokuşu yoluyla Aya Dimitri Kilisesi Meydanında toplanırlardı. Farklı etnik kökenden diğer Hristiyanlar, Müslümanlar, Yahudiler de eğlencelere ya sadece seyirci olarak katılır ya da yürüyüş-gösteri koluna katılırlardı Bir kısmı gazinolarda temaşa ile yetinirdi.^[4]

Kimi kaynaklarda karnavalın 1941 yılında yasaklandığı iddia edilmekte,^[1] kimi kaynaklarda bu tarih 1943 yılı olarak gösterilmektedir.^[6] İstanbul'da yayınlanan Apoyevmatini gazetesinin 17 Şubat 1942 tarihli nüshasında şu ibareler yer almaktadır.^[7]

Bu sene karnaval eğlenceleri hüzünlü bir hava içinde sona erdi. Dün akşamüstü Ayios Dimitrios Kilisesi’nin sağındaki geniş meydan hemen hemen boştu. Tramvaylar da çok az yolcu ile Kurtuluş Meydanı’na geliyorlardı. Ararat Gazinosu’nda ise karnaval eğlencelerinin 45 yıllık müşterisi Peralı öğretmen ile bol pudralı Eleniça bu yıl yoktular. Hiç kimse maske takmamıştı ve gazinoların müşterileri sayılıydı. Yaşanan tek canlılık Akarca Yokuşu, Köyiçi Ayios Athanasios Kilisesi’nin civarındaki evlere yapılan ahbap akraba ziyaretleriydi. Bu evlerin camları geleneksel olarak yine temizlikten parlamaktaydı. Kısacası dün karnaval yoktu. Karnaval artık anılarımızda kaldı

2009 yılından bu yana karnaval tekrar kutlanmaya başlamıştır.