Bakıhanovlar
| Bakıhanovlar Bakıxanovlar | |
|---|---|
| Azeri soylu hanedan | |
| Ülke | Azerbaycan |
| Aktif bölge(ler) | Bakü |
| İlgi odağı |
|
| Köken yeri | Gilan Eyaleti |
| Kuruluş | 1718) |
| Kurucu | I. Mirza Muhammed Han |
| Güncel durumu | Aktif |
| Devriliş | 1806 |
| Son hükümdar | Hüseyin Kulu Han |
| Unvan(lar) | 1747'den itibaren Han |
Bakıhanovlar, Azerbaycan'ın tanınmış soylu hanedan ailelerinden biri. Hanedanın temsilcileri, 1718 yılında kurulup 1747 ile 1806 yılları arasında bağımsız olan Bakü Hanlığı'nı yönetmiştir.
Ailenin ortaya çıkışı
Bakıhanovlarin ataları 1592'den sonra Bakü'ye geldi.[1] Yazar Abbas Kulu Ağa Bakıhanov'a göre[2] hanedanın ataları, Malati hükümdarı Sultan Ahmed Han'ın saltanatının sona ermesi anlamına geldiği bilinen "Han Ahmed olayından"[3] sonra Gilan'dan Bakü'ye taşınmışlardır.[4]
Bakü hanlarının atalarının Nur ve Kucur hükümdarlarından geldiği, yani Taberistan'da hüküm süren Paduspanilər olduğu iddia ediliyor. Hanedanlığın ilk tanınmış üyeleri Memmed Hüseyin Bey ve oğlu Heybet Bey'dir. Heybet Bey'in en büyük oğlu Dergah Kulu Bey, Maştağa şehrini ele geçirip Safevîlerin tayin ettiği sultanı öldürerek mülkü ele geçirdi. Ardından kendisini Han olarak atadı ve Selim Han'ı Abşeron naibi olarak tayin etti. Gazikumuklu Surhay Han'ı ve daha sonra Şirvanlı Hacı Davud'un (Müşkürlü) güçlerini yenerek gücünü Şabran ve Kobustan'a uzattı. Ancak küçük kardeşi Hüseyin'i savaşta kaybetti. 1723'te[1] Dergah Kulu, 700 askerle birlikte kaleyi Mihail Matyuşkin'e teslim etti[5] ve Rus İmparatorluğu tarafından yerel bir hükümdar olarak kabul edildi.
Bakıhanovların büyük kolu, Dergah Kulu Bey'in oğlu ve 1747'de bağımsız hanlığa yükselen Mirza Muhammed'in soyundan geliyordu. Bu hedefe, Rus İmparatorluğu'na hizmet eden hanlar, generaller ve subaylarla ulaşıldı.
Küçük kolun üyeleri, Dergah Kulu'nun merhum kardeşi Hüseyin'in soyundan geldiler.[1] Bu kol, hem Sovyet döneminde hem de Azerbaycan döneminde aktif olan müzisyen, bilim adamı ve sanatçıları çıkardı.
Bakıhanov hanedanının ünü II. Mirza Muhammed Han ile başlar. Bakü ve Kuba hanlıklarının Rusya ile yakınlaşmasında büyük hizmetleri vardı. 1824'te Kafkasya Başkomutanı Aleksey Petroviç Yermolov, II. Mirza Muhammed Han'in hizmetlerini övdü ve ona Kuba eyaletinde 7 köy verdi. Bu köyler: Rustov, Hacı Karakaşlı, Amsar, Karakaşlı, Karabağlı, Gülamlı ve Şıhnazarlı'dır. Bu araziler özel mülkiyetine dahil edildi ve hazinenin tüm vergilerinden muaf tutuldu.
Mirza Muhammed'in tek kardeşi Abdürrahim Ağa da Ruslar için çok hizmet verdi. Pavel Sisianov'un Bakü sefeti arifesinde, Bakü'de ailesini tehlike altında bırakıp, generale hizmet etmek için Şamahı'ya gitti.
Mirza Muhammed'in altı oğlunun tümü babalarının izinden gitti ve Rus Ordusu hizmetlerinde görev yaptı. En büyük oğlu Abbas Kulu ağa, Tiflis'teki (Gürcistan) Rus Ordusu'nun askeri komutanlığında tercüman olarak çalıştı. Rus ve Doğu dilleri konusundaki mükemmel bilgisi ve Doğu tarihini yakından tanıması, Kafkasya'nın askeri çevrelerinde ona büyük ün kazandırdı. Bu hizmette albay rütbesine yükselmeyi başardı. Abbas Kulu Ağa'nın üvey kardeşi Cafer Kulu Ağa, 19. yüzyılın ortalarında Kafkas ordusunda savaşan generallerden biri olarak biliniyordu. 1867'de emekli oldu ve babasının Kuba'daki çiftliğini yönetti. Cafer Kulu Ağa 1826 - 1828 Rus-İran Savaşı'nda gösterdiği kahramanlık dolayısıyla üçüncü dereceden Saint Anna Madalyası ile ödüllendirildi. Sonraki savaşlarda da her zaman öne çıktı ve yine nişan ve madalyalara layık görüldü. Mirza Muhammed'in ikinci eşinin çocuklarından biri olan Kadir Ağa, Rus ordusunda yüzbaşı, Mustafa Ağa da tümgeneral olarak görev yaptı. Mirza Muhammed'in torunlarının çoğu da yine babalarının izinden gitti. Cafer Kulu Ağa'nın her iki oğlu - Hasan ağa ve Ahmed ağa, hayatlarının sonuna kadar Rus ordusunda görev yaptılar.
Abbas Kulu Ağa'nın hiç oğlu olmadı. İki kızından biri Nisa Beyim, Cafer Kulu Ağa'nın oğlu Hasan Ağa ile, diğer kızı Tuğra Hanım ise Cafer Kulu Ağa'nın küçük oğlu Ahmed Ağa ile evlendiler. Firidun Bey Koçerli'nin yazdıklarına göre Tuğra Hanım şiir de yazardı. Hatta şiirlerinden şu iki mısrayı örnek olarak göstermişti:
Tuğra xanımam, aləm ara çünki əzizəm,
Abbasqulu ağa qızı, Zəhraya kənizəm.
Nisa Beyim'in eşi Cafer Kulu Ağa'nın oğlu Hasan Ağa Bakıhanov, Kafkas ordusundaki hizmetlerinden dolayı birçok nişan ve madalyaya layık görülmüştü. Cafer Kulu Ağa'nın en küçük oğlu Ahmed Ağa da nöbetçi albay rütbesiyle orduda görev yaptı. Nurcahan adında bir kız kardeşleri de vardı.
Bakıhanovlar eğitime çok önem verirler ve her zaman ülkenin kültürel hayatıyla ilgilenirlerdi. Mirza Muhammed Han'ın en küçük oğlu Tümgeneral Abdulla Ağa'nın "Əkinçi" (Ekinci) gazetesinin kurucusu Hasanbey Zerdabi ile mektuplaşmaları bunun göstergelerinden biridir. Abdulla ağa ve yeğeni Ahmed ağa, Ekinci gazetesinin yayınlanması için sadece manevi değil maddi destek de sağladı. En çetin ve ağır günlerde Hasan Bey'in yardımına gelerek ona moral destek vermeye çalıştılar. Abdulla Ağa, Kuba'dan Hasan Bey'e yazdığı 19 Haziran 1875 tarihli mektubunda: "... Başladığınız bu çalışmada size başarılar dilerim. Doğru, ilk etapta bazı aksilikler olacak. Her zaman olduğu gibi, bu nedenle cesaretiniz kırılmasın, bu güzel işe devam etmelisiniz." Abdulla Ağa, yerel yöneticiler aracılığıyla Ekinci gazetesinin yayınlanma izninin alınması için elinden geleni yaptı.
Bakıhanovlar geniş bir ailedir. Kolları bugün hâlâ yaşamaktadır. Bakıhanov hanedanının temsilcileri Bakü'nün birçok yerleşim noktasında bulunabilirler. Özellikle Bakü şehrinde yaşayan Bakıhanovlar artık Azerbaycan'ın kültür hayatına verdikleri büyük hizmetlerle tanınan insanlardır.
Bakıhanov hanedanı
Hanlar
| İsimler | Yıllar süren güç | Önceki yargıçla ilişki |
|---|---|---|
| I. Mirza Muhammed Han | 1747-1768 | Dergah Kulu Bey'in oğlu |
| Melik Muhammed Han | 1768-1784 | I. Mirza Muhammed Han'ın oğlu |
| II Mirza Muhammed Han | 1784-1791 | Melik Muhammed Han'ın oğlu |
| Muhammed Kulu Han | 1791-1792 | I. Mirza Muhammed Han'ın oğlu |
| Hüseyin Kulu Han | 1792-1806 | Muhammed Kulu Han'ın yeğeni |
Ailenin ünlü temsilcileri
- Abbas Kulu Ağa Bakıhanov - yazar, albay.
- Cafer Kulu Ağa Bakıhanov - korgeneral.
- Hasan Ağa Bakıhanov - general.
- Ahmed Ağa Bakıhanov - Muhafız Albay.
- Abdulla Ağa Bakıhanov - general.
- Balahan Bakıhanov
- Ahmed Bakıhanov - katran oyuncusu, pedagog, müzisyen.
- Memmedrıza Bakıhanov
- Memmedhan Bakıhanov - Azerbaycan halk müziğinin önde gelen temsilcisi, katrancı.
- Hasimhan Bakıhanov
- Talat Bakıhanov - Azerbaycan kamançacısı, muğam şarkıcısı.
- Akif Bakıkhanov - müzisyen.
- Rena Bakıhanova
- Nigar Bakıkhanova - yetenekli bir Azerbaycanlı Arapça filologu.
- Ziver Hanım Bakıhanova
- Afet Bakıhanova
- Tofig Bakıhanov - Azerbaycan'ın seçkin bestecisi, Azerbaycan SSR Halk Sanatçısı (1990), profesör (1983).
- Çimnaz Hanım Bakıhanova
Kaynakça
- ^ a b c İsmayilov, Eldar (2010). "Бакихановы: бекские линии рода" [Bakıhanovlar: Hanedanın Geçmiş Hatları]. Azerbaycan Tarih-Şecere Derneği'nin Haberleri (Rusça). 7: 64-95, 138, 156. 1 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
- ^ Bakıhanov, Abbas Kulu Ağa (1951) [ilk yayınlanması 1841]. Gülustani-İram (Farsça).
- ^ Daftary, Farhad (2 Aralık 2013). Geographies of Peace: New Approaches to Boundaries, Diplomacy and Conflict Resolution [Barış Coğrafyaları: Sınırlara Yeni Yaklaşımlar, Diplomasi ve Çatışma Çözümü] (İngilizce). I. B. Tauris. s. 158. ISBN 978-0-85773-524-9. 1 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
- ^ Bakı Sähärinin Tarixi: Orta äsrlar dövrü [Bakü Şehir Tarihi: Orta Çağ dönemi] (Azerice). Bakü: Avrasiya Yayınları. 2006. s. 156. ISBN 978-9-95242-167-5. OCLC 900613609.
- ^ Lockhart, Laurence (1958). The fall of the Safavī dynasty and the Afghan occupation of Persia [Safevî hanedanının düşüşü ve İran'ın Afganistan işgali]. University Press. s. 246. OCLC 2872199.
