İçeriğe atla

Badaber ayaklanması

Badaber ayaklanması
Tarih26-27 Nisan 1985
Bölge
Badaber Kalesi, Peşaver, Pakistan
Sonuç

Sovyet-DRA zaferi

  • İsyancılar tarafından yıkılan kale
Taraflar
  •  Sovyetler Birliği
  • Afganistan Demokratik Cumhuriyeti
  •  ABD
  • Mücahidler
  •  Pakistan
    • Komutanlar ve liderler
  •  Sovyetler Birliği Viktor Dukhovchenko
  •  Sovyetler Birliği Aleksandr Alekseevich Matveev
  •  Pakistan Akhtar Abdur Rahman
    • Kayıplar
  •  Sovyetler Birliği 11
  • 40
  •  ABD 6
  •  Pakistan 210 (Sovyet İddiası)[1]

    • Badaber ayaklanması, 26-27 Nisan 1985 tarihinde Pakistan'ın Peşaver bölgesinde bulunan Badaber kalesinde Sovyet ve Afgan esirlerinin silahlanıp isyan çıkarması sonucu yaşanan olay.[2]

    Mahkumlar, kaçmak için Jamiat-e İslami partisinin Afgan Mücahitleri ile savaşmıştır.

    İsyanın arka planı

    Peşaver'in 24 km güneyindeki Badaber kalesi, Afganistan'daki Sovyet varlığına karşı çıkan Afgan Mücahitlerin askeri eğitim merkeziydi. Mücahitler Amerika Birleşik Devletleri ve Pakistan'dan gelen askeri eğitmenler tarafından eğitim almaktaydı. Kale Tacik egemenliğindeki Jamiat-e Islami partisi tarafından kontrol edilimekteydi. Burhanuddin Rabbani partinin lideri ve Afganistan'ın (kendi kendini ilan etmiş) başkanıydı. Kalenin askeri komutanı ise Ahmed Şah Mesud'du. 1983 ve 1984 yıllarında, Sovyet ve Afganistan Demokratik Cumhuriyeti (DRA) mahkûmları, zindanlardan çıkarılarak kaleye getirilmiştir. Mahkûmlar taş ocağı işletmek ve mühimmat yüklemek gibi ağır işlerde çalıştırılmıştır. 1985 yılında Badaber kalesinde 12 Sovyet ve 40 Afgan mahkûm bulunmaktaydı.[1][2][3]

    İsyan

    26 Nisan 1985 tarihinde akşam saat 6 sularında, yetmiş mücahitten sadece iki tanesi görev başındayken Diğerleri ise akşam namazını kılmak için tatbikat meydanında toplanmıştı. Bunu fırsat bilen mahkûmlar kalenin cephaneliğine girerek silah ve mühimmat aldım kaçmaya çalıştılar. Bazıları yerlerini bildirmek için kalenin telsiz merkezini ele geçirmeye çalışmış, Ancak baş muhafız Haist Gol alarm vererek mahkûmların kaçışını engellemiştir. Mahkûmlar ise kale içindeki kilit noktaları ele geçirmiştir. Bunun üzerine Afgan Mücahitler ile Pakistan piyade ve tank birlikleri ve XI Kolordusunun topçu kuvvetleri kaleyi abluka altına aldı. Kaleyi yeniden ele geçirmek için yapılan girişimler tutsaklar tarafından püskürtülmüştür. Akşam saat 9'da Burhanuddin Rabbani üsse gelmiş ve esirlerle pazarlık yapmıştır. Pazarlıkta esirlere teslim olmalarını ve karşılığında hayatlarının bağışlanması teklif edilmiştir. Mahkûmlar ise Pakistan'daki Sovyet ve Afgan büyükelçileri ve Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi temsilcileriyle bir görüşme talep ettmiştir. Mahkûmlar taleplerinin karşılanmaması halinde ise cephaneliği ateşe vermekle tehdit etmiştir. Rabbani mahkûmların taleplerini reddetmiş ve çatışmalar devam etmiştir. 27 Nisan 1985'te sabah saat 8 sularında Rabbani'nin koruması mahkûmlar tarafından atılan roket sonucu yaralanmıştır. Rabbani roket (9K51 Grad), tank ve Pakistan Hava Kuvvetleri'ne ait helikopterleri kullanarak kaleye saldırmak için plan yapmıştır. Ayaklanma, kalenin bir patlamayla yok edilmesiyle sona ermiştir. Patlamaya savaş esirlerinin neden olduğu ve büyük bir silah deposunu yok ettikleri düşünülmektedir. Patlamadan sağ kurtulanlar duvarlarda sürüklenirken öldürülmüştür.[1][2][3][4][5]

    İsyan sonrası

    29 Nisan 1985'te Pakistan Devlet Başkanı Muhammed Ziya-ül Hak ayaklanmayla ilgili tüm bilgileri gizlemiştir. Hizbi İslami'nin lideri Gülbeddin Hikmetyar şu sözleri söylemiştir: “Gelecekte şuravi askerlerini esir almayın, onları gördüğünüz yerde derhal yok edin.”[2]

    Pakistan İstihbarat servisinde albay olan Yousaf Mohammad şu açıklamalarda bulunmuştur: “Olay hızla kontrolden çıkabilir yada uluslararası bir çatışmaya yol açabilir. Ayaklanmanın ayrıntıları Pakistan'da 1992 yılında Shahryar Khan tarafından ayaklanmaya katılan altı kişinin isminin Alexander Rutskoy'a verilmesine kadar gizlenmiştir.”[5][6]

    9 Mayıs 1985'te İslamabad'daki Sovyet Büyükelçiliğini ziyaret eden Uluslararası Kızıl Haç temsilcisi ayaklanmanın gerçekleştiğini doğrulamıştır. 11 Mayıs 1985'te Sovyet Büyükelçisi Vitaly Smirnov Muhammed Ziya-ül Hak'a bir uyarıda bulunarak şu sözleri demiştir: “Sovyet tarafı, Pakistan Hükümeti ile yaşananların tüm sorumluluğunu taşımaktadır. Ayrıca Pakistan Hükümeti'nin DRA'ya ve dolayısıyla Sovyetler Birliği'ne yönelik saldırıda suç ortaklığı yapmasının yarattığı etkiler konusunda uygun sonuçlar çıkarmasını beklemektedir.”[5]

    DRA'nın Birleşmiş Milletler nezdindeki daimi temsilcisi 16 Mayıs 1985 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri'ne bu olayla ilgili bir mektup göndermiştir. Bu mektup Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nin resmi belgesi olarak dağıtılmıştır.[6]

    10 Nisan 1988 tarihinde İslamabad yakınlarındaki bir mühimmat deposu olan Ojhri Kampı yerle bir edilmiştir. Saldırı sonucu 93 kişi ölmüş ve yaklaşık 1.100 kişi yaralanmıştır. Ojhri Kampının yıkım nedeni tartışmalı olup, bazı raporlar kampın yıkımından Sovyetler Birliği'nin sorumlu olduğunu öne sürmüştür. 17 Ağustos 1988'de Başkan Ziya-ül Hak'ın uçağı düşmüştür. Olayın arkasında Pakistan'ın Sovyet KGB gizli servisleri ve Afgan KhAD'ın olduğu iddia edilmiştir.[6]

    2002 yılında Savaşçılar-Uluslararası İlişkiler Komitesi ayaklanmaya katılan üç ismi Rusya Savunma Bakanı Sergei Ivanov'a göndermiştir. O isimler;[6]

    • Igor Vaskov
    • Nikolai Dudkin
    • Sergei Levchishin

    Kaynakça

    1. ^ a b c "Русская линия / Библиотека периодической печати: Бадабера: неизвестный подвиг". rusk.ru (Rusça). 13 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
    2. ^ a b c d "1". 9 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
    3. ^ a b "3". 24 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
    4. ^ "4". 3 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
    5. ^ a b c "5". 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
    6. ^ a b c d "6". 23 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 

    İlgili Araştırma Makaleleri

    <span class="mw-page-title-main">Hamid Karzai</span> Afganistanlı siyasetçi

    Hamid Karzai Peştun asıllı Afgan siyasetçi. Afganistan eski devlet başkanıdır. Taliban sonrası ilk devlet başkanıdır. 2001-2004 yılları arasında halk tarafından desteklenen Karzai, 2004 seçimleri sonrası dönemde yönetimde yolsuzluğun artması, ülke çapında Taliban ve El-Kaide militanların tekrar güç kazanmasıyla birlikte hem Karzai'nin hükûmetine karşı hem de ülkenin geleceğine karşı bir şüphe ve güvensizlik ortamı oluştu. 2009 yılı Kasım ayında bir kez daha devlet başkanı seçilmiştir.

    <span class="mw-page-title-main">Muhammed Ziyâülhak</span> 6. Pakistan cumhurbaşkanı

    Muhammed Ziyâülhak, Pakistanlı asker ve devlet adamı. Genelkurmay başkanlığı ve sıkıyönetim komutanlığı görevlerinin ardından 1978'de cumhurbaşkanı olarak 1988'e değin ülkeyi askeri rejimle yönetti.

    <span class="mw-page-title-main">Muhammed Necibullah</span> 1987-1992 yılları arasında Afganistan Demokratik Cumhuriyetinin devlet başkanı

    Muhammed Necibullah Ahmedzai, 1987-1992 yılları arasında Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin devlet başkanı.

    <span class="mw-page-title-main">Abdürreşid Dostum</span> Afganistanlı asker ve siyasetçi

    Abdürreşid Dostum ya da Raşid Dostum, Özbek asıllı Afgan asker. Afganistan tarihinin Mareşal unvanına sahip üçüncü komutanı, Afganistan'daki Özbeklerin lideri ve eski Afganistan Devlet Başkan yardımcısı.

    <span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi</span>

    Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi veya Sovyet-Afgan Savaşı, Sovyet kontrolündeki Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nde (DRA) 1979'dan 1989'a kadar süren uzun süreli bir silahlı çatışmaydı. Savaş, Soğuk Savaş'ın büyük bir çatışmasıydı, çünkü DRA, Sovyetler Birliği ve müttefik paramiliter gruplar arasında Afgan mücahitlere ve onların müttefik yabancı savaşçılarına karşı yoğun çatışmalar yaşandı. Mücahitler çeşitli ülke ve kuruluşlar tarafından desteklenirken, desteklerinin çoğunluğu Pakistan, ABD, İngiltere, Çin, İran ve Basra Körfezi'ndeki Arap ülkelerinden geldi. Yabancı güçlerin katılımı, savaşı ABD ile Sovyetler Birliği arasında bir vekalet savaşı haline getirdi. Çatışmalar 1980'ler boyunca çoğunlukla Afgan kırsalında gerçekleşti. Savaş yaklaşık 3.000.000 Afgan'ın ölümüyle sonuçlandı, milyonlarcası da mülteci olarak ülkeden kaçtı. Ülke dışında yerinden edilen Afganların çoğu Pakistan ve İran'a sığındı. Afganistan'ın 1979 nüfus sayımına göre 13,5 milyonluk eski nüfusunun yaklaşık %6,5 ila %11,5'inin çatışma sırasında öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Sovyet-Afgan Savaşı, Afganistan genelinde büyük yıkıma neden oldu ve bilim adamları tarafından Sovyetler Birliği'nin dağılmasına ve Soğuk Savaş'ın resmen sona ermesine katkıda bulunan önemli bir faktör olarak gösterildi.

    <span class="mw-page-title-main">Burhaneddin Rabbani</span> Tacik asıllı Afganistan eski devlet başkanı

    Burhaneddin Rabbani, Taliban'ın 1996'da iktidara gelmesiyle fiilen devrilen; ama bu tarihten itibaren Taliban'ın 2001 yılında devrilmesine kadar geçen süreç boyunca Birleşmiş Milletler tarafından uluslararası alanda hukuken Afganistan'ın devlet başkanı olarak tanınan Tacik asıllı Afganistan eski devlet başkanı.

    <span class="mw-page-title-main">Yusuf Rıza Gilani</span> 18. Pakistan başbakanı

    Yusuf Rıza Gilani, , Pakistan Halk Partisi (PPP) Başkan Yardımcısı ve Pakistan 17. Başbakanı. Daha önce Millet Meclisi (1993-1997) Başkanı ve Federal Bakan olarak görev yaptı.

    <span class="mw-page-title-main">Muhammed Fehim</span>

    Muhammed Kasım Fehim, Kasım 2009'dan beri bir Afgan askeri komutan, politikacı ve Birinci Başkan Yardımcısıdır.

    <span class="mw-page-title-main">Bala Hisar</span>

    Bala Hisar Afganistan'ın Kâbil kentinde yer alan eski bir kaledir. Tahminen 5. yüzyılda inşa edilmiştir. Bala Hisar, Kuh-e-Sherdarwaza Dağı arkasında modern şehir merkezinin güneyinde yer alır. Surları çok yüksek ve kalın olan kabil surları Kuh-e-Sherdarwaza Dağından başlayarak nehre kadar uzanır.

    Sâlenk ilçesi, Afganistan'ın Parvan Vilayeti'ne bağlı olan 10 ilçeden birisidir.

    Servislerarası İstihbarat için Direktörlük veya bilinen adıyla Servislerarası İstihbarat kısa adıyla ISI, Pakistan İslam Cumhuriyeti'nin ana istihbarat teşkilatıdır. Görevi kritik ulusal güvenlik operasyonları ve istihbarattır. ISI ilk olarak 1947 Hindistan-Pakistan Savaşı sırasında İstihbarat Bürosu ve Askeri İstihbarat arasındaki koordinasyonu sağlamak için kurulmuştur. Ancak diğer iki teşkilatın zayıflaması ve ISI'ın Sovyet-Afgan Savaşı sırasında CIA ile birlikte Mücahitlere verdiği destek ve Afgan İç Savaşı sırasında Hint-İran destekli Kuzey İttifakı'na karşı Taliban'a verdiği destek ile büyük bir güç kazanmış ve Pakistan'ın en büyük istihbarat teşkilatı haline gelmiştir.

    <span class="mw-page-title-main">Ebu Ferec el-Libi</span>

    Mustafa Ferec Muhammed Muhammed Mesud el-Cedid el-Uzeybi veya tanınan adıyla Ebu Ferec el-Libi, Guantanamo Kampı'nda tutuklu bulunan Libyalı üst düzey el-Kaide yöneticisi. Pakistan'ın ulusal istihbarat teşkilatı Servislerarası İstihbarat (ISI) tarafından 2 Mayıs 2005'te, Merdan'da yakalandı. Haziran 2005'te Amerikalı yetkililere teslim edildi. Önce CIA gizli hapishanelerinde tutuldu, Eylül 2006'da Küba'daki Guantanamo Kampı'na nakledildi. Yetkililerin ifadesine göre el-Libi, Halid Şeyh Muhammed'in 2003'te tutuklanmasıyla kendisinin 2005'te tutuklanması arasında el-Kaide'nin üçüncü kademedeki sorumlusu olarak faaliyet göstermekteydi.

    Abdullah Yusuf Azzam, lakabı "Küresel Cihadın Babası", Filistinli din adamı ve akademisyen. Afganistan'da Sovyet ordusuna karşı savaşmıştır.

    <span class="mw-page-title-main">Afganistan Savaşı (1978-günümüz)</span>

    Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

    <span class="mw-page-title-main">Cenevre Anlaşması (1988)</span>

    Cenevre Anlaşması, 14 Nisan 1988'de, Birleşmiş Milletler'in Cenevre'deki merkezinde Afganistan ile Pakistan arasında, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği'nin garantörlüğünde imzalanan anlaşma. Anlaşmayla birlikte iki ülke arasında ikili ilişkiler konusunda karşılıklı uzlaşı sağlanmış ve 1979'dan beri Afganistan'da bulunan Sovyet askerî birliklerinin ülkeden çekilme süreci başlamıştır.

    Bazı kesimler, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a askerî müdahalesi sırasında Sovyet güçlerine karşı savaşan Afgan mücahitlere Siklon Operasyonu kapsamında eğitim, para ve silah desteği veren CIA'in, Usame bin Ladin'in de aralarında bulunduğu gönüllü Arap mücahitleri de destekleyerek bin Ladin'in liderliğindeki el-Kaide'nin kurulmasına zemin hazırladığını iddia etmektedir.

    Yeşil Kuşak Projesi, Jimmy Carter döneminden itibaren ABD'nin komünizme karşı bir savunma olarak İslam'ı kullanmaya başlamasını ifade etmek için kullanılan varsayımsal projedir. ABD tarafından resmen duyurulmuş bu isme sahip bir proje yoktur. Jimmy Carter'ın SSCB karşıtı politikaları resmen Carter Doktrini adıyla bilinir.

    <span class="mw-page-title-main">Afganistan Demokratik Cumhuriyeti</span> Ülke

    Afganistan, resmi adı Afganistan Demokratik Cumhuriyeti, 1987'den sonra Afganistan Cumhuriyeti, Afganistan'da 1978-1992 yılları arasında, sosyalist Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin (ADHP) yönetimde olduğu dönemi kapsar.

    <span class="mw-page-title-main">Afganistan ordu tarihi</span>

    Afganistan ordusu, ilk kez 1709'da Kandehar'da Hotakîler'in ve ardından Dürrânîler'in kurulmasıyla ortaya çıkmıştır. Afgan ordusu, ülkenin Abdurrahman Han tarafından yönetildiği 1880'de İngilizlerin yardımıyla yeniden yapılandırılmıştır. 20. yüzyılın başlarında Kral Emanullah Han'ın yönetimi sırasında ve daha sonra Kral Muhammed Zahir Şah'ın kırk yıllık yönetimi sırasında modernize edildi; Sovyetler Birliği, 1950'ler ve 1970'ler arasında neredeyse tüm silah, eğitim ve askeri ihtiyaçları sağladı. 1978'den 1992'ye kadar, Sovyet destekli Afgan Silahlı Kuvvetleri, o zamanlar Amerika Birleşik Devletleri, Pakistan ve diğer ülkeler tarafından desteklenen çok uluslu mücahit gruplarla şiddetli çatışmalara girdi. Başkan Necibullah'ın 1992'de istifa etmesi ve Sovyet desteğinin sona ermesinden sonra, Afgan ordusu farklı gruplar tarafından kontrol edilen kısımlara ayrıldı. Bu dönemi, liderleri Pakistan Silahlı Kuvvetleri tarafından eğitilen ve etkilenen Taliban rejimi izledi.

    Howard Hart ya da doğum adıyla Howard Lester Phillips Jr., Merkezî İstihbarat Teşkilâtı'nda görev yapmış istihbarat subayı. İran Devrimi gerçekleşmeden önce Tahran'da bulunmuş, İran'da gerçekleşmek üzere olan devrim hakkında Washington'ı uyarmış, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi sürerken 1981 - 1984 yılları aralığında Pakistan'ın başkenti İslamabad'da bulunan CIA istasyonunun şefi olarak görev yapmış, CIA ile Pakistan istihbaratı ISI arasında yürütülen Afgan mücahitleri silahlandırma programını yürütmüştür. Howard Hart'ın anılarının bir bölümü Steve Coll tarafından yazılan ve Kurgusal Olmayan Genel Eser kategorisinde Pulitzer Ödülü kazanan Ghost Wars kitabında anlatılmıştır.


    Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
    Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
    Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.